Sebahattin Karaca

Toplantıya ara verdim. Başkanı lobide karşıladım. Ayaktaydı. Yanında iki kişi daha vardı. İki-üç saniye Mart’taki yerel seçim için gelmiş olabileceğini düşündüm. Yanılmamışım. Bir köşeye oturduk. Karşılıklı hâl hatır sorduk. İşler, güçler ve birazda siyasetten dem vurduk.

Başkan söze girdi.

“Uzatmadan söyleyeyim. Yerel seçim yaklaştı. İki ay kaldı. Önümüzdeki dönem Belediye meclisinde, meclis üyesi olarak görev almanı çok istiyorum” dedi. Geriye yaslandı ve topu kucağıma bıraktı.

Mesele bana göre çok önemliydi, ciddiydi ve sorumluluktu. Nihayetinde mesele Foça’yı yönetme meselesiydi.

Böyle zamanlarda hemen cevap vermek yerine, bir gün beklemeyi, üzerine bir gece uyumayı isterim hep.

“Başkanım, teklif için teşekkür ederim. İşim gücüm oldukça fazla, yetişmekte zorluk çekiyorum. Ancak buraya kadar gelmeniz ve böylesi önemli bir göreve beni davet etmiş olmanız gurur verici, yine de ben birkaç gün düşündükten sonra size dönüş yapsam cevabımı o zaman versem olur mu” dedim.

“Olur” dedi kabul etti. Kabul etti etmesine, ama kısa süreli şaşkınlığının yanı sıra hafif de olsa içinde bir burukluk yaşadığını bakışlarıyla hissettirdi. Ya da bana öyle geldi.

Ağzımdan çıktığı gibi yaptım. İnce eleyip sık dokudum. Foça’ya hizmet onurdur diye düşündüm. Yoğun tempoda çalışmama rağmen davete olumlu yönünden baktım ve kararımı verdim.

Ertesi sabah makamına gittim. Kendisiyle görüşmek için önceden gelenler vardı. Sıramı bekledim. Sıra bana gelince, belli ki dışarıda beklediğimden bilgisi olmuş. Bu defa kendisi çıktı dışarı, yanıma geldi, “Hoş geldin” dedi. Birlikte başkanlık odasına geçtik.

ŞARTLAR MI, O DA NE?

Oradan, buradan konuşma süreci bitince “kararın ne” dedi.

“Olumlu ama iki şartım var” dedim. Güldü ve “Ne gibi şartlar Allah aşkına, çok insan var meclise girmek için can atıp koşturuyor, sen ise şart koşuyorsun, bir anlam veremedim.” dedi.

“Ben yine de düşüncelerimi paylaşayım başkanım” dedim ve söze girdim.

“Birinci şartım; ön seçimde hiçbir delegeye, bana oy vermeleri doğrultusunda ricada bulunmayacaksın. Benim için hiçbir delegeden oy istemeyeceksin. Adaylığımı koyarım. Sandıktan da seçilmiş olarak çıkarsam, seçilmiş bir meclis üyesi sorumluluğu, bilinci ve gururuyla aslanlar gibi çalışırım.

İkinci şartım ise şu; Foça’da üç -dört acente var. Hepsi farklı ülkelerden bin bir güçlük ve gayretle turist getiriyor. Turiste verilebilir nitelikte yatağı olan ve iyi hizmet veren otel sayısı yeterli değil, çok az. Belediyenin denize sıfır, hatta önünde plajları olan birkaç mülkü var. Buralardan hiç olmazsa birine ya da ikisine otel yapılmalı.

Belediye Başkanı olan rahmetli babanızın ön görüsü ve çabasıyla 1967 yılında açılan ve her yönden Foça’ya otuz beş yıl fayda sağlayan Fransız Tatil Köyü örneğinde olduğu gibi, sizin de bir – iki otel yaptırmak gibi düşünceniz varsa, programınızda olacaksa ve bende başarabilir meclise girersem, sizinle çalışmak isterim” dedim.

“Birincisi çok kolay hiçbir delegeye ne seninle ne de başka adaylarla ilgili hiçbir şey söylemem. Zaten doğru olanı da bu. İkinci şartına gelince, emin ol tam da bu sebepten dolayı senin meclise girmeni istiyorum. Çünkü Foça’ya konaklama tesisi kazandırmak, ilk yapacağımız işlerden birisi olacak. Bunun yanı sıra kanalizasyon, arıtma, katı atık depolama alanı, balıkhane, sosyal tesisler, ağaçlandırma, yeşil alanlar yaptırmak ise, önümüzdeki dönemimizin en önemli öncelikleri arasındadır.” dedi.

Kısaca iki önemli konuda anlaştık. Aynı gün parti İlçe yönetimine başvurumu yaptım. Delegelerle görüştüm. Ön seçim gününün akşamı delegelerin oylarıyla sandıktan seçilmiş meclis üyesi adayı olarak çıktım.

1994 yerel seçimi yüksek tempoda ve çok hararetli geçti. Başkan adayımız Nihat Dirim, ikinci kez eski başkanlardan Serdar Mersin’e karşı girdiği hizmet yarışında ipi göğüsledi ve yeniden seçilmiş başkan olarak çıktı.

Serdar Mersin, sırasıyla İlçe Seçim Kuruluna, İl Seçim Kuruluna, Merkez Seçim Kurullarına itirazlarda bulunda. Nihai kararın gelmesi yaklaşık yirmi gün sürdü. Bu süreç çok gergin ve sancılı geçti.

Bu karar sürecinin sonunda İlçe Seçim Kurulu Başkanlık Mazbatasını ikinci kez seçilen Nihat Dirim’e verdi.

3 Haftalık suskunluk ve heyecanlı bekleyiş, yerini bir anda bayram sevincine bıraktı. Oy verenler, destekleyenler, sempati duyanlar Belediye meydanında kimseleri rahatsız etmeden halaya durdu ve kendiliğinden oluşan coşku seli ile geç vakte kadar eğlendiler.

NEDEN EĞLENMESİNLER Kİ?

Kazanan sadece Nihat Dirim ve partisi değildi. Kazanan Foça’nın ve demokrasinin ta kendisiydi. Katılım ve şeffaflık onun yolu oldu. Bu yolda ilk halkayı Belediye meclis üyeleri ile kurdu. Sadece kararlarda değil her bir meclis üyesinin beceri ve yeteneklerini uygulamalarda kullanmalarına fırsat verdi. Böylece ben dahil tüm meclis üyelerinin canla başla çalışmasını sağladı.

İkinci halkayı, yani gerçek başarıyı uygulanacak projelerde ilgili tarafların katılımı ile sorunları daha kolay çözerek yakaladı.

Üçüncü halka halkı yönetime katmaktı. Foça genelinde yapılacak ya da çözülecek ne varsa, hemen hepsinde referanduma gidercesine halkın büyük bir çoğunluğunun görüşlerini aldı. Çatışma yaratabilecek konuları bile demokratik teamüller içinde herkesi memnun edecek ortak çözümlerle halletmeyi başardı.

Nihat Dirim, bir önceki döneminde; barışçıl söylemlerle ve uluslararası düzeyde çalışarak Marsilya ile Foça arasındaki bağları güçlendirmiş, Yunan yetkililerle iyi ilişkiler kurarak öncelikle Midilli ve Foça’lılar olmak üzere iki yaka insanını bir araya getirmiş, mübadil olup gidenlerle, buraya gelenleri buluşturmuş özel bir insan, özel bir başkandı.

Her alanda uyguladığı katılımcı siyaset anlayışıyla dikkat çekti. Bu bağlamda geniş kitlelerin güvenini kazandı. Kendisine inananların desteğini aldı ve daha ilk yıllarında Foça 11 Eylül Futbol sahasını yoklar içinde yaptı.

İngiliz Burnu’na, Yeni Foça ve İzmir yollarına diktirdiği binlerce fidan, şimdi Foça’nın yeşil yüzü oldu.

FOÇAYI FOÇALILAR KORUYACAK

Üçüncü dönem kazıları, Nihat Dirim’in birinci dönemine denk geldi. Bu alanda ortaya çıkan sorunları ustalıkla çözdü. Biri geçmişte diğeri halen yaşanan iki Foça olduğunun bilincindeydi. Antik Kent Phokaia ile yaşanan Foça’nın varlıklarını birbirlerini yok etmeden sürdürmesi gereğine dikkat çekerdi. “Foça korunacaksa bu iş Foçalılarla birlikte yapılmalıdır” diyerek Foçalıları bu sürecin içinde tutardı.

Birinci döneminde bütün bunları yapan, kazandığı deneyimlerle ikinci dönemde neler yapmazdı ki. Öyle de oldu.

İkinci dönemine ekibiyle birlikte hızlı giren Efsane başkan, vidanjör ile çekilen ve kangren haline gelmiş kanalizasyon sorununu, hem de hükümet tarafından uygulanan sıkı tasarruf tedbirlerinin hüküm sürdüğü bir zamanda planladı ve yapım onayını aldı. Kanalizasyon için alt yapı sorununu çözdü. Arıtma tesisi kurulması için ilk adımları attı, ama tesisin kurulması bir sonraki başkana nasip oldu.

BİRİ BABA DİĞERİ OĞUL DİRİM’İN ESERİ

Nihat Dirim’in babası Selçuk Dirim’de Foça’nın eski Belediye Başkanlarından biriydi. Türkiye’de turizmin yeni yeni başladığı yıllarda, Türkiye’de ve dünyada sözü edilen çok önemli bir tesisi, Fransız Tatil Köyünü ilçeye kazandırmıştı. Babasının yolundan giden Nihat Dirim’de ondan geri kalmadı. İkinci Mersinaki’de belediye için sağlanabilecek en iyi koşullarla ihale ederek, yap işlet devret modeli bile bugün bile Foça’nın yüz akı tesislerinden olan Club Phokaia’nın yapımını gerçekleştirdi. Yapılan bu tesis Foça turizmine çoğunlukla yabancı turist getirerek büyük katkı sağlamaya devam etmektedir.

Balıkçılığa ve balıkhaneye hep önem verdi. Foça’nın Akdeniz Foklarını Koruma’da Pilot Bölge olmasına önayak oldu. Sualtı Derneği (SAD) ve Akdeniz Fokları Araştırma Grubu (AFAG) ile tüm Akdeniz bölgesi için önemli çalışmalara imza attı. Foça’nın adını aktif olarak uluslararası platforma taşıdı. Bu bağlamda Foça’da çok sayıda uluslararası konferans yapıldı.

Çok adaletliydi. Kimsenin hakkını yemedi. Okullara da ibadethanelere de değer verdi, hep destek oldu. Dini, siyasi emellerine alet edenlere söylenirdi. Ama konuyu istismar edenlerden ayrı tutar, hiçbir zaman din ile ilgili olarak olumsuz bir söz sarf etmezdi.

FOÇA SEVDASI ODTÜ’YÜ BIRAKTIRDI

Her şeyden önce tam bir Foça sevdalısıydı. Bu sevda yüzünden, Foça’ya uzak kalmaya dayanamadığından, Ankara’da öğrencisi olduğu Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Kimya bölümünü bıraktı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesine nakil oldu. Bunu her hafta sonu Foça’da olmak için yaptı.

O yıllarda arkadaşlarıyla konuşurken sözü döner dolaştırır Foça’ya getirirdi. “ Foça güzel şeylere layık. Kalıcı şeyler yapmak gerekir” derdi. Yıllar sonra başkan olunca o hayalini gerçek yaptı. Foça için faydalı olacak olan her projenin altına, gözünü kırpmadan imzasını attı.

Nihat Dirim’i anlatmak sayfalara sığmaz.

Foça’ya yaptıklarıyla, kattıklarıyla, demokrasiye inancı, katılımcı duruşu, barışçıl söylemleri ve başardıklarıyla kitaplara girmeyi çoktan hak eden, herkese örnek olmuş, efsane olmuş bir başkandır.

O; genç yaşında dur durak bilmeden çalışarak, her türlü zorluğu aşarak, çok sevdiği Foça’ya kalıcı eserler bıraktı. Yokluk içinde Foça’ya değerler kattı.

Ve çok erken bir yaşta, o da, o güzel insanlar gibi beyaz atına bindi. Bir Nisan ılıklığında, öğlenin akşama koşturduğu saatlerde aramızdan ayrıldı gitti.

Ben ki; bir ayı aşkın süre çabalayıp, sahibine yetiştiremediğim bu satırları, onun son nefesini verdiği dakikalar sonrasında tamamlayabildim. Bu yüzden üzüntüm binlerce kez katlandı.

Sevgili Nihat Başkan. (Niat) Başkan. (Naat) Başkan;

Yakından tanıyan bizler de, Foça tarihi de, gelecek nesiller de seni asla unutmayacak.

Ruhun şad olsun.

Huzur içinde uyu…

Foça 04.04.2022

Sırtına söve taşları sarılmış hayvanlar inşaatların yolunu tutar; çiftçiler ise bağ, bahçe tarla ve zeytinlikten topladıkları hasatları evlerine götürürlerdi.

Ayrıca bir de develi tüccarlar vardı. Onlar da kuzeyden gelip güneye giderken ya da güneyden gelip kuzeye giderken Foça ve Yenifoça’ya uğramadan geçmezlerdi. Satılmak üzere sırtı ürün yüklü develer 115 no’lu sokaktan geçerek, şimdi Cumhuriyet Meydanı olan alandaki, asırlar boyu varlığını sürdüren çarşıya getirilirdi. Hayvanlar ise (şimdi Turizm Müdürlüğü’nün bitişiğindeki WC’nin bulunduğu yerde) Ahmet Ağanın Hanına bırakılır, handa hayvanlara yem verilir, isteyenin ise hayvanına nal takılırdı. Mevcut iki hamamın ziyaretçileri sadece uzak yoldan gelen yolcular değildi. O dönem gençlerinin en büyük eğlencesi, şarkılı türkülü hamam ziyaretleriydi. Hamam, Foça’da kent kültürünün aynasıydı. Manisa, Menemen, İzmir’den gelen mallar Foça’ya yüksek yaylı at arabası ve develerin sırtında Gediz’in sığ yerlerinden geçerek Ilıpınar’a ulaştırılırdı. Yol kenarındaki çeşmenin başında verilen moladan sonra, şimdi yerinde yeller esen ancak o zamanlar Foça’nın en büyük köyü olan Şehr-Kebir (Işıklar) içinden Bağlararası’ndan (Eski Bağarası’ndan önceki Bağlararası diye anılan Foça’nın arka bahçesi olan mevki, halk arasında Camili Mağra, daha da açıkçası “Camili Mera”) Pers Mezar Anıtı önünden Söğütcük’e (Açık Tarım Ceza Evi’nin bulunduğu alan), oradan Hacı Liman’a ve en nihayet Yeni Mezarlık yolundan tepe aşılarak Eski Su Deposu’nun yanından kıvrılarak (Atatürk Mahallesi 99. sokaktan) Büyükdeniz Çarşısı’na ulaşılırdı.

60 öncesi çarşı

Kamyonların çok nadir olduğu dönemde haftada 2-3 kere olmak üzere İzmir’den un, gıda, sebze, meyve ve daha pek çok şey “Tayyar”, “Uşak” veya “Mudanya” vapurlarıyla Uzunada, Karaburun üzerinden Büyükdeniz’deki limana getirilirdi. Vapurlarda en çok esnaflar taşımacılık yapardı. İçlerinden bazıları vapurun İzmir’den hareket etmesiyle birlikte başlardı içmeye. Foça’ya gelindiğinde önce, ayakta duramayacak kadar sallananlar sarhoşlar, vapurun vinciyle indirilirdi. Ardından getirdikleri ürünler vinçe konulurdu. Vinç ile Büyükdeniz Limanı’na indirilen başta un çuvalları olmak üzere tüm gıda ve diğer ürünler, meşin kaplı arka yastığı olan hamal semeri donanımlı hamallar marifetiyle dükkanlara dağıtılırdı. Bir çuval unun, Küçükdeniz’deki Behlül Fırını’na taşıma ücreti 15 kuruştu. (900 gram ekmeğin 30 kuruş olduğu yıllar)

Büyükdeniz Çarşısı, sosyal yaşam için Foça’nın her şeyiydi. Türk, Rum, Yahudi, Cenevizli esnafların, tüccarların birbirini ötekileştirmeden, kardeşlik içinde bir arada yaşadığı yerdi. İbadetlerini herkes kendi inancına göre Büyükdeniz’deki Camilerde, Kiliselerde, Sinagogda yapardı.

1913 Foça haritası

Hükümet Konağı, Adliye, Cezaevi, Askerlik Şubesi, PTT Binası, Belediye, Liman Müdürlüğü, Sağlık İşleri Müdürlüğü, Gümrük Müdürlüğü, Jandarma, Maliye olmak üzere kamu binalarının tamamı Büyükdeniz’in sahilinde bulunuyordu. Ziraat Bankası ilk defa İz-Su’nun karşısında açıldı. Binaların en büyük olanları da deniz kıyısında bulunan iki adet tuz deposuydu. Birisi yıkıldı; önce otobüs durağı, sonra Kaymakam Lojmanı, Jandarma binası ve geri kalan kısmı ise (Şimdiki Konyalı) Belediye’ye tahsis edildi. Diğeri de aynı sonu yaşadı. Yıkılan ikinci tuz deposunun yerine Yeni Kaymakamlık binası, Tekel Deposu (Şimdiki Emniyet Müdürlüğü) yapıldı.

Resmi Bayramlar Celile Hanım Köşkü’nün önünde yapılırdı. Taksi durağının bulunduğu alanda 1 Rum, 1 Türk okulunda çocuklar eğitiliyordu. Otobüs durağı Konyalının yerindeydi. Bir akşam, bir de sabah sefer yaparlar, mahalle aralarından yolcu alır yolcu indirirlerdi.

Halil Ağa Kıraathanesi

Çarşının en ağır esnaf abilerinden birisi Halil Ağa idi. Gramofonlu, taş plaklı nargile kıraathanesi işletirdi. Halil ağanın üç oğlu vardı. Hasan Basri, Mehmet Tevfik, Hüseyin Cavit bakkaliye, manifatura, fırın işletmeciliği yaparlardı. Ekrem’in meyhane, Muhittin’in lokanta, Ahçı Mustafa’nın mekanı, İsmail Yirmibeşoğlu kıraathanesi ve aynı zamanda fotoğrafhanesi, Foto İdris Çapcı, Nazım Söylemezoğlu (önce bakkal, ardından ilk gazete bayiliği, ilk Singer dikiş makinaları bayiliği, ilk Arçelik bayiliği), Kaymaklı ballı yoğurdu ile meşhur Etem Mete, Hasan Aksoy (Bakkal), Semerci Hüseyin, İsmetpaşa mahallesinin en uzun süre muhtarlığını yapan Bakkal Mahmut Irmak, Bakkal Halil Özel, Marangoz Hüseyin, Demirci Çelekut Hüseyin, 115 sokağın diğer ucunda bulunan önce Bakkal ve Manifaturacı, sonra zeytinyağı tüccarı Cemil Midilli, Mehmet Sopalı, çarşıya bir dönem hayat verdiler.

Çarşı içinde bulunan evlerinde huzur içinde yaşayan Mukaddes Hanım, Niyazi dede, İsmet İnönü’nün süt kardeşi olan Molla Ayşe, çarşının sevimli ve saygılı insanlarıydı.

Hayatın çarkları burada döner, her şey burada yaşanırdı. O yıllarda şimdiki meydanda bulunan ve asırlardır Foça’nın mihenk taşı olarak Foça’da yaşama renk katan Foça taşından yapılmış dükkanlar “meydan” yapılma gerekçesiyle kamulaştırıldı ve yıkıldı.

Meydanlar, şehirler için elbette vazgeçilmezdir. Ve şehirlerde meydan için her daim çok seçenek vardır. Bu çok doğrudur. Ancak öteki doğru, daha önemlidir. Meydan için bile olsa, tarihi doku ve tarihi değeri olan, nitelikli taş işçiliği ile yapılmış okul, han, hamam, dükkân ve diğer binalar yıkılmamalıydı. Hele hele tuz depoları hiç yıkılmamalıydı. Restore edilmeli, başka bir şekilde (Müze, salon, sinema, tiyatro ya da turistik işletmeler olarak) değerlendirilmeliydi. Mesela Atatürk Anıtı’ndan Fatih Camii’ne giderken sağda bulunan boşluktaki, Foçalı Molla Ayşe’nin annesinden süt içtiği ve Molla Ayşe’nin süt kardeşi olduğu bilinen İsmet İnönü’nün kısa da olsa bebekliğini yaşadığı ev hiç ama hiç yıkılmamalıydı. Aksine İnönü Müzesi olarak Foça’ya kazandırılmalıydı. Umarım eski yanlışlardan ders alınır ve Foça’da benzer olaylar bir daha yaşamaz.

Kent bilinci kentin tarihine sahip çıkmakla başlar.

1946 – 50

1953 Tören

Eski Çarşı 115 Sokak

Kaan Otel önü eski okul binası

Mine Erduran’dan Büyükdeniz

Postacı Mümin Dilme

Kaynak Kişiler:
– Ali Kaya
– Süleyman Ege
– Mahmut Irmak
– Nalan Karaca

Ekmek Parası

Yaşanan talihsizlikler Reşat’ın, çocukluğunun erken bitmesinin yolunu açıyor, çocuk yaşta çalışmak zorunda kalıyordu. Yaşıtları gibi, dönemin tek okulu olan taş mektebe gidiyordu. Derslerde fena sayılmasa da matematikte birinciliği kimseye bırakmıyordu. Okuldan şikâyeti hiç olmadı. Ama her öğrenci okul çıkışı evine giderken o, babasının sıkça hastalanmasından dolayı evin geçimine katkı koymak için, kendileri gibi Limni’den gelen balıkçı Kaptan Kikiriki Hüseyin ile balığa çıkıyordu. Bu nedenle ilkokuldan sonra tahsile devam edemedi.

Reşat Elko ve Foçalı gençler

Erken Gelen Askerlik

Delikanlı oluncaya kadar balıkçılık yapan Reşat, evde olduğu bir günde, kapıyı çalan iki inzibattan birinin; “Acele şubeye gel komutan çağırıyor” demesi üzerine aynı gün şubeye giden Reşat’a “hazırlan şu gün askere gidiyorsun” diyen komutan celbi eline tutuşturdu. Reşat şaşkındı. Daha yaşını doldurmamıştı. Memleket İkinci Dünya Savaşı’na girmemişti ama her şeye hazırlıklı olmakta gerekiyor. Topçu birliğinde askerliği dört yıl sürdü. Dönemin askerliği kolay değildi. Üstelik çok da uzundu. Askerlik yaptığı sırada boş durmadı. Uğraştı, didindi, yılmadı ve ağır vasıta ehliyeti aldı. Kâh komutan şoförlüğü yaptı, kâh kademede ağır vasıta kullandı. O yıllarda ehliyet sahibi olmak, meslek sahibi olmak gibi bir şeydi. Reşit’te öyle düşünüyordu. “Ehliyetim var, hem de ağır vasıta ehliyeti. Şoförlük yapar, para biriktirir, Foça’nın ilk taksini ben alırım inşallah, balık da para etmiyor zaten” diyor ve terhis olup tezkeresini cebine koyduktan sonra Foça’ya dönen Reşat, Cemil Midilli’ye ait alnında “Akdeniz” yazan otobüste iş başı yapıyor yolcu taşıyordu.

Bu arada Şerife hanımla evlendi. Çiftin ilk kızı Semra 1948’de doğdu. Ardından sırasıyla doğan Sabiha ve Münire ile üç kız babası olan Reşat’ın askerdeki hesabı bir türlü Foça’da tutmuyordu.

Taksi hayalini, o yılların Foça koşullarında gerçekleştiremeyeceğinin de farkındaydı. Ailesi ile İzmir’e göçtü. İzmir, Urla, Seferihisar’da taksicilik yaptı. Gurbet yıllarının ardından tekrar Foça’ya yerleşti ve zaman kaybetmeden Açık Tarım Ceza Evi’nde şoförlüğe başladı. Birkaç yıl burada çalıştıktan sonra bu defa da Foça Tarım Kredi Kooperatifi aracının direksiyonunun başına geçti.

Reşat Elko ve turistler Tatil Köyü 80 başları

Hayalinden Vazgeçmedi.

Gözünde, gönlünde ve hayalinde illa da kendi taksisine kavuşmak vardı. Vardı ama alacak imkânı da bir türlü bulamıyordu. O yıllarda Foça’da hiç taksi yoktu. Bu bağlamda ilk taksiyi kendi almak istiyordu. Kafasına koymuştu bir kere, “ya başkası alırsa” düşüncesi onu yiyip bitiriyor, hatırladıkça beyni karıncalanıyordu.

O gün olan oldu korktuğu başına geldi. Tatil köyü inşaatının başlamasıyla birlikte Gerenköy eşrafından ve İl Genel Meclisi eski üyelerinden Ahmet Basri Bağcı birinin plakası “FOÇA” olan iki taksi birden aldı. Kâr ortaklığı ile Bağarası’ndan Badak Memed’e ve Esat Kavakçı’ya verdi. Haberi duyan Reşat, Foça taksiye kavuştu diye ne kadar sevindiyse, bir o kadar hayalinin başkası tarafından gerçekleşmiş olmasına da üzülmeden edemedi. Üzüldü üzülmesine ama pes de etmedi. Bu durum onu öyle kamçıladı ki, içindeki hırs onu daha fazla para kazanma amacıyla yeni arayışlara itti.

Bu arada Fransız Tatil Köyü açılmıştı. Lakin köyün su sıkıntısı hat safhadaydı. Tatil köyünün suyu da su hattı da yoktu. Sorunu çözmek için Belediye Eski Başkanlarından Selçuk Dirim plan, proje, irsaliye hattı ihale şartnamesi ile İller Bankası – Foça arasında mekik dokudu. Sorunu çözdü ama musluktan suyun akması ancak iki yılda gerçekleşti.

Bunu fırsat bilen Reşat, kimi zaman kiraladığı su tankeriyle, kimi zaman da Belediyenin itfaiye aracıyla Bağarası Köyü’nde bulunan su kuyusundan sabahlara kadar tatil köyünün su depolarına, yüzme havuzuna su taşıdı. Kazandığı paraları çarçur etmedi, biriktirdi de biriktirdi. En nihayet borçsuz harçsız olmak üzere bir ticari taksi alabilecek paraya kavuştu. Bergama’da satılık taksi olduğu haberini duyunca, cebinde parası yanında kardeşi Refik olmak üzere vakit kaybetmeksizin Bergama’ya gitti. Aradığı taksiyi buldu. Markası Opel’di. Hem de damalıydı. Pazarlık sonunda direksiyona geçip Foça’ya çıktığında, bu uğurda verdiği mücadelede sonunda hedefe ulaşmanın keyfini sürüyor, dönüp dönüp kardeşi Refik’e “başardık be kardeşim” diyordu. Haklıydı. O günün koşullarında zoru başarmıştı. İlk taksiyi alamadı ama üçüncü taksiyi de kimseye kaptırmadı.

Takip eden yıllarda Hüseyin Kefi, Karagöz İbrahim, İhsan Gürsu ve daha pek çok Foçalı taksi alarak kervana katıldı.

Esat Kavakçı ile Badak Memet aileleriyle

Gönlü Güzel İnsanlar

Taksicilerin her birisi birbirinden neşeli, eğlenceli ve hoş insanlardı. Birbirine takılmadan, şaka yapmadan duramaz, aynı zamanda birbirinden yardımı da hiç esirgemezlerdi. Onlar Foça’nın renkli insanlarıydı.

Reşat’a gelince, alın teri ile aldığı taksi, sonraki yaşamında, hem gurur hem de mutluluk kaynağı oldu.

Tertemiz yüreği, saflığı, azmi ve çalışkanlığı ile Tatil Köyünün yabancı konukları arasından en çok turist taşıyanı ondan başkası değildi. Bergama’ya, Efes’e ve daha uzak yerlere günübirlik götürdüğü Fransızlardan çat pat Fransızca da öğrenen Reşat, yıllar içinde Foça’nın gülen yüzü ve herkesin abisi olmuştu.

Yıllar yılları kovalarken 35 senenin ardından taksisi eskidi, kendisi de yoruldu. Artık aklının istediğine bedeni eşlik etmiyordu. “Taksiyi satmanın, bavulu küçültmenin zamanı geldi” diye düşünmeye başladığında 1990’lı yıllarının ortasıydı.

Limni’de açtığı gözlerini 2004 yılında Foça’da yumarak hayata veda etti.

Şirin Foça’nın darlık yıllarında gösterdiğin gayretin, azmin, güzel yüreğin, gülen yüzün ve yardım severliğin en çok da insanlığın ile iz bıraktın.

Gençlere örnek oldun. Ben de seni Foça’nın diğer kıymetli insanları gibi “Kent Belleğimizin” yaprakları arasına taşımaktan büyük onur duyuyorum.

Mekânın cennet olsun, Huzur içinde uyu. Reşat abi.

Foça 14.11.2022

Cezaevi aracı ve şoförü Reşat Elko 60’lı yıllar

A.T. Cezaevi Reşat Elko ve gardiyanlar

Reşat Elko teknede

Kaynaklar:
Semra Beytorun ile yapılan sözlü söyleşi 2022
Sabiha Elko ile yapılan sözlü söyleşi 2022
Süleyman Ege ile yapılan sözlü söyleşi 2022

Foça’daki karşılama hazırlıkları, daha Büyük Önder Ankara’dan yola çıkmadan önce başlamıştı. Ne tatlı telaştı. Yemekleri Cemil Midilli’nin annesi Midilli adası Molivos doğumlu, ağa kızı olan Fatma hanımın bizzat kendisi, şimdiki Marsilya meydanına nazır, bahçeli iki katlı evinde hazırlayacaktı. Yemekler pişerken iki asker kapıda bekleyecek, dışarıdan içeriye hane halkının haricinde kimse giremeyecekti. Askerler pişen yemekleri, yemek için seçilmiş mekân olan Celile Hanım Köşkü’ne götüreceklerdi.

Aynı evde başka bir telaş daha vardı. Evin kızı Hatice Midilli, evlerinin karşısındaki ilkokula gidiyordu. Günümüzde İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü olarak kullanılan binada, öğretmenler Hatice Midilli’yi, Foçalıların Atatürk’ü karşılaması sırasında Ulu Öndere çiçek vermesi için hazırlıyorlardı.

9 Nisan 1934 Pazartesi günü öğlen vakti Osmanlı Mezarlığı’nın yanından geçen eski yolun dönemecinden Atatürk’ü taşıyan sarı renkli araç göründü. Atatürk’ü görme arzusuyla, yolunu bekleyen coşkulu ve heyecanlı Foça halkı, bir an önce Atasını kucaklamak ve sevgisini göstermek istiyordu. Bu amaçla o zamanlar kavaklık olan, şimdiki otobüs garajı ve itfaiyenin arasındaki alanda kendilerine yaklaşan aracı durdurdular. Atatürk her zamanki zarif ve şık haliyle araçtan indi. Üzerinde ceketi ve golf pantolonu vardı. Kendisini bekleyen halka yaklaştı. Kalabalığın önünde elinde çiçekle küçük Hatice’ye yöneldi. Yanına geldi. Çenesi okşadı.

100 Yıllık Çınar Hatice Doğu

Atam Bastığın Topraktan Bir Avuç Almak İstiyorum!

Ulu Önder, Hatice’nin yanaklarını okşamak isterken, Foça’nın hatırı sayılı esnaflarından olan Hasan Basri birden Atatürk’e doğru koştu. Diz çöktü. “Atam bastığın topraktan bir avuç almak istiyorum” diyerek ayaklarına kapandı. Beklenmedik bu hareket karşısında İzmir İl Jandarma Komutanı ve Vali Kazım Dirik şaşkındı. Anlık bir refleksle Atatürk’ü koruma amaçlı Hasan Basri’den uzaklaştırdılar. Küçük Hatice de Ata’dan kopmuş oldu. Hatice hanım; o “an”ı bugün 100 yaşındaki haliyle bile hala hatırlamaktadır. Halk ile ayaküstü biraz sohbet ettikten sonra, son su kemeri noktasında yeni yapılmış beyaz boyalı ahşap köprüden geçti. Celile Hanım Köşkü’nde bir müddet istirahate çekildi. Fatma hanımın pişirdiği yemekler yenildi. Oradan o sıra belediye hizmet binası olarak kullanılan Ağalar Konağı’na geçildi. Başkan Raşit Dirim ve meclis üyeleri tarafından ağırlandı. Foça hakkında bilgi aldı.

Foça’ya giriş 9.4.1934

Türk Ocağını Ziyaret ve Mahvelde Bir Fincan Kahve

Kale içinden yürüyerek tuz depolarının arasından geçti. Küçükdeniz Reha Midilli Caddesi’ndeki, o sıralar Türk Ocağı ve Halk Evi olan binaya (bugünkü Hotel Karacam) geldi. Burada kendisi için çok özel art arda iki adet tak yapılmıştı. Birinde Atatürk’ün çerçeveli büyük bir resmi takılıydı. Her tarafta “Hoş geldin Atam” pankartları asılıydı. Onu görmek isteyen, başta gençler olmak üzere kadınlar çocuklar büyük bir kalabalık oluşturmuştu. Aralarında köylerden at eşek sırtında gelen vatandaşlar da bulunmaktaydı. Bağarası’ndan yalın ayak gelen Yalla Mustafa da Atatürk’ü görmek için bekleyenlerin arasında, onlar gibi can atıyordu. Kendisini bekleyen halkı selamlayarak, hatırlarını sorarak Türk Ocağı’na girdi. Sağa sola şöyle bir bakındıktan sonra, başta kütüphanesi olmak üzere incelemeler yapan, ardından gençlerle muhabbet eden Atatürk, sahil kenarında Türk Ocağı’na 60 – 70 metre mesafede bulunan Askeri mahvelde bir fincan kahve içtikten sonra kendisini açıkta bekleyen gemiye gitmek üzere Todi İbramın babası, Todi Ahmed’in balıkçı kayığına bindi ve heyetten ayrıldı. Olur ya Mussolini bir gaflet içine düşer İzmir’e saldırırsa, bunu nereden ve nasıl yapabilir ve karşılığında neler yapılmalıdır sorusuna yanıt bulmak için Uzunadaya doğru yola çıktı.

Onu uğurlayan heyet arasında bir kız vardı. O kız, Atatürk’ü çiçekle karşılamak isterken sevinci yarım kalan Hatice idi. Karşılıklı el sallaştılar. O andan itibaren Hatice’nin gözü de aklı da hep Atatürk’te kaldı.

Hatice hanım bu yıl 100. yaşına girdi. Tam 87 yıl sonra Atatürk’e çiçek verdiği gün yaşadıklarını görüşmek üzere İzmir’deki evinde buluşma teklifimi sevinçle karşılamıştı. Hatırladığı her şeyi anlattı. Daha çok şey konuşmak istiyordu. Bu her halinden belliydi. Hatırlayamadıklarından dolayı da üzülüyordu. Oysa hatırladıkları ve anlattıkları Foça tarihine güçlü bir ışık tutuyordu. Bir ara “Atatürk’ün ölümünden kısa bir süre sonra evlendim. Ulu önderi kayıp etmekten ailecek o kadar çok üzülmüştük ki, düğün yapmadık. Sade bir nikahla evlendik ve yas tutmaya devam ettik.

Planladığımız konuşma süresi, sohbet derinleştikçe ve Hatice hanım duygusallaştıkça uzadı da, uzadı. Neredeyse iki katına vardı. Durumun farkındaydım. Daha fazla yormamalıydım. Son sorumu sordum.

– Bugün bir daha görsen ne yaparsın?

– “Ah keşke onu bir daha görebilsem. Onu karşılarım, kucaklarım, kucak dolusu çiçek veririm. Yarım halimle kucağıma alırım. Hatta bu yaşta olduğuma bakmadan ellerini öperim. Onu çok özledim. O olmasaydı Türkiye nerede olurdu, kim bilir? Keşke bir daha gelse. Rabbim onu bir daha getirir mi, bir daha yaratabilir mi, başımıza getirir mi acaba? Kolay değil Türk insanının gönlünü kazanmak, yüreğine girmek. O bunu başardı. Eminim Cennetin en güzel köşesinde hak ettiği yerde nurlar içinde yatıyordur.

– “Sen de sağ ol. Sen de var ol. Sağlıklı ve ömrün uzun olsun Hatice Doğu teyzem.” diyerek vedalaştım.

Bu özel söyleşi, benim de asla unutmayacağım güzel bir anıya dönüştü.

Hatice Hanım ve kızı Neşe Uygur

Atatürk Foça’da Akşam 14 Nisan 1934

Atatürk’ün Foça’ya gelişi 9 Nisan 1934

Hatice Doğu ve torunu Sedef Karakaya ile

Uğurlama anı 1934

İlkokul ve Türk Ocağı 1934

Türk Ocağı ve Mahvel 1934

Yıl 1934 Belediye Başkanı Raşit Dirim, CHP İlçe Başkanı Niyazi Çelebi ve Parti İlçe Yönetimi

Cumhuriyet Bayramı 10 Yıl Kutlamaları Belediye Başkanı Raşit Dirim, CHP İlçe Başkanı Niyazi Çelebi

KAYNAKLAR:

Hatice V. Doğu (Kızlık soyadı Midilli) ile 06.11.2021 tarihli yüz yüze röportaj
Dr. Hasan Kemahlı ile sohbet 1986
Doç. Dr. Vural Yiğit “ Midilli’den Çıktık Yola”

AİOLLER

Ana yurtlarında yaşamlarını tarım ve hayvancılıkla sürdüren Aioller M.Ö. 11.yüzyıl’da kuzeyden gelen Dor’ların baskısıyla göç etmek zorunda kaldılar. Atina krallarının yardımıyla İzmir’in kuzey kesimlerini yurt edindiler. Başkentleri Aliağa hudutları içinde kalan Antik Kyme kentiydi. Phokaia (Foça), Aiollerin on iki kenti arasında en son kurulanıydı. Aioller tıpkı ana yurtlarında olduğu gibi Foça’da da tarım ve hayvancılık yaparak yaşamlarını sürdürebilmek için arazinin uygunluğundan dolayı şehirlerini Büyükdeniz cıvarında kurdular.

Dorlar ise; Yunanistan’ın orta kesimlerine yerleşmekle yetinmediler. Zaman içinde daha da güneye indiler. Yunanistan’ın kıyı kentlerinde yaşayan; balıkçılık, gemi yapımı ve ticaret ile uğraşan İyonları da yurtlarından ettiler.

Aioller kuzey, İyonlar güney Ege’yi yurt tuttular.

İYONLAR

İzmir’in (Smyrna) güneyinden başlayarak Milet’e kadar birçok şehir kuran İyonlar, içinde birkaç doğal limanı olan Foça’yı gördükten sonra “Asıl buraya yerleşmeliymişiz. Gittiğimiz ve kurduğumuz her şehirde bin bir güçlükle limanlar yaptık. Oysa Foça’da birbirinden güzel, çok sayıda doğal liman var” dediler. Başkent Kyme’ye gittiler. Yönetim ile görüştüler. Foça’nın o zamanlar ada olan bugünkü Kale içi bölgesine yerleşim izni aldılar. Bu yerleşim zaman içinde Foça’nın bir İyon kenti olmasına yol açtı.

İyonlar, dünyanın başka yerlerinde yapılan geniş ve tombul yelkenlilerin aksine mühendislik harikası olan ince, uzun, beş yüz kişi taşıyabilen elli kürekli ticari gemiler yapıyor ve bu gemilerle uzak mesafelere yolculuğa çıkıyorlardı. Ticari zekâları ve denizcilikteki başarıları sayesinde önce Miletli İyonlarla birlikte Nil deltasında Naukrakis; ardından Karadeniz’de Samsun (Amisos) (MÖ.650 yılında) kolonilerini kurdular. Kültür ve sanat alanında da gelişen Foçalı İyonlar, edindikleri tecrübe ve cesaret ile MÖ 654 yılında bu kez (Miletliler dahil) hiç kimseyle ortaklık yapmadan Lapseki’yi (Lampsakos) kolonisini oluşturdular.

Takip eden yıllar onları Akdeniz kıyılarına yönlendirdi. Kurdukları Thurion, Mithymna (Molivos), Malaga, Nis, Alalia gibi irili ufaklı yirmiden fazla koloni içinde Marsilya en önemlilerinden biri oldu.

Kurdukları kolonilerde ve Akdeniz’in diğer bazı kıyı kentlerinde ticaretlerini geliştirmekle yetinmediler. Aynı zamanda bu kentlere kültür ve sanat aracılığı ile medeniyeti de yaydılar.

İyonlar döneminde Foça, ekonomik, ticari ve kültürel açıdan dünyanın en önde gelen şehirlerinden biri oldu. Dönemin en parlak şehirlerinden olan Semerkant ile boy ölçüşmeye başladı. Foça’da felsefe, mimarlık ve heykeltraşlık ön sıralardaydı. Lade Deniz Savaşını yöneten Komutan Dionysos, alanlarında dünyaca tanınan heykeltraş Telephanes ve mimar Thodoros da Foçalıydı.

Denizcilikte sınır tanımayan Foçalılar Adriyatik denizi, İtalya kıyıları ve Korsika üzerinden Endülüs’teki Tartessos’a kadar uzandılar. Burada Kral Arganthonios’un sevgi ve güvenini kazandılar. Kral Arganthonios Foçalı İyonlara Foça’yı terk ederek kendi ülkesine yerleşmeyi teklif etti. Teklifini kabul etmeyen Foçalılara büyük miktarda para vererek, Pers tehdidinden korunmaları için sur duvarlarını sağlamlaştırmalarını ve yükseltmelerini istedi. Kral Arganthonios’tan gelen destekle Foça sur duvarları sağlamlaştırıldı, yükseltildi ve genişletildi.

PERSLER

Lidya Kralı Alyattes’in MÖ 600’lerde Smyrna’yı yıkmasının ardından Ege’de ticari ve ekonomik üstünlük Foça’ya geçti. Değerlerine değer katarak daha da güçlenen Foça, refah düzeyiyle altın çağını yaşadı. Üzerinde Fok, Herakles, Zeus, Griffon gibi figürlerin olduğu kendi elektron sikkelerini bastıran nadir kentlerden biri oldu. Foçalıların güçlü parası İzmir’in güneyindeki İyon kentlerinden olan Klazomenai, Kolophon, Teos, Lebedos, Erythrai’de, kurdukları kolonilerde, Phokaia’nın kuzeyinde bulunan Aiol kentleri Kyme, Myrina, Pitane’nin (Çandarlı) ve Midilli Adasında da geçerli ve kullanılır oldu.

Foça’da (Phokaia) her şeyin güllük gülistanlık olduğu bir dönem yaşıyordu.

Pers Kralı Kyros MÖ 546 yılında, daha önce kendisine saldırı düzenleyen Lidya Kralı Kroısos’u tahtından indirmek ve topraklarını ele geçirmek için Kızılırmak’ın öteki yakasından yola çıktı. Güçlü ordusuyla Sardes’i ele geçirerek Lidya’yı topraklarına kattı. Persler, başta Milet olmak üzere İyon kentlerine deniz ticarinde kısıtlamalar ve ağır vergilerle baskı uygulamaya başladı.

İyon kentleri duruma isyan ettiler. Lade adası açıklarında yapılacak bir deniz savaşı için İyonlar Perslere karşı güçlerini birleştirdiler. Foçalı İyonlar da birkaç gemi göndererek savaşa destek verdiler. İyon güçlerinin başına komutan olarak Foçalı Amiral Dionysos getirildi. Ancak Sisam adasından gelen İyon birlikleri daha savaş başlamadan geri çekilince, bu durum İyon birliklerinin dengesinin bozulmasına yol açtı. Zayıflayan İyon birliği savaşı kaybetti.

Pers Kralı, bu kez İyonların yanında yer alarak Lade Savaşına destek veren Foçalıları cezalandırmak ve Phokaia’yı topraklarını katmak üzere Harpagos komutanlığında bir ordu gönderdi. Persler Foça kapılarına dayandığında kenti çevreleyen surlar karşısında şaşırdılar. Harpagos, Foçalıların teslim olmaları halinde şehri yakıp yıkmayacağını söyledi. Foçalılar düşünmek ve karar vermek için bir gün süre istediler. Özgürlük ve bağımsızlıklarına düşkün Foçalılar, aldıkları bir günlük sürenin gecesinde gizlice, ince, uzun ve hızlı gemilerine bindiler. Şafak sökmeden, sessizce hareket ettiler. Limandan dışarı çıktıkları noktada, en büyük gemiden denize bir kılıç attılar. Geminin pruvasında bulunan, diriliği ve erken uyanışı sembolize eden Gal Horozu’na hitaben “Bu kılıç su yüzüne çıktığında sevgili vatanımıza geri döneceğiz” dediler ve Foça’dan ayrıldılar.

Pers Komutanı Harpagos, tedbiren gece boyu sur duvarlarının kenarına topraktan höyükler, tepecikler yaptırdı. Sabah oldu. Süre doldu. Foçalılardan ses çıkmadı. Komutan ordusuyla tepecikleri aşarak surların içine girdiğinde bomboş bir şehir ile karşılaştı. (MÖ.546)

Ayrılan Foçalılardan bir bölümü bir süre sonra ve bir gece yarısı geri döndü. Athena tapınağı civarında nöbet tutan Pers askerleriyle çatıştılar. Nöbetçileri öldürdüler ama istedikleri sonucu alamayacaklarını anlayınca gemileriyle Foça’dan ebediyen uzaklaştılar.

Gün ağardığında Pers komutanı ölen askerlerini görünce şaşkına döndü. Çok sinirlendi. Foçalılara inançları üzerinden acı vermek için Athena tapınağını yıktırdı.

Perslerden günümüze kalan en önemli eser; Foça-İzmir karayolu üzerindeki, büyük bir kayaya oyularak yapılmış Pers Anıt Mezarıdır. Bu mezarı Pers Kralı Kroısos, Lidya’da kendisiyle birlikte savaşırken ölen Susa Kralı Abradatas ile onun, ölümünün ardından intihar eden karısı Panthea için yaptırdı.

BÜYÜK İSKENDER

Uğradığı suikastle hayatını kaybeden Makedon Kral II. Philip’in ardından koltuğuna oğlu Büyük İskender oturdu. İskender; kısa sürede Anadolu topraklarını ele geçirerek Perslerin egemenliğine son verdi. Hindistan’a kadar ilerleyen Büyük İskender, dönüş yolunda Babil’de hastalanarak 32 yaşında öldü. MÖ.323

Büyük İskender’in ardından Foça, Bergama Krallığının yönetimine girdi. Sınırlarını Antalya’ya kadar büyüten Bergama Kralı lll. Attolos, ölümünden sonra topraklarının Roma imparatorluğuna bağlanmasını vasiyet etti. Attolos ölünce, yeğeni Aristonikos diğer adıyla III. Eumens vasiyetini kabul etmedi. Ağırlıklı olarak kölelerden oluşan güçleriyle Romalılara karşı savaştı. Aristonikos’un ordusu savaşta yenik düşünce Bergama ile birlikte Foça’da Roma İmparatorluğunun topraklarına katılmış oldu. Roma Cumhuriyetini yönetenler; savaş sırasında Aristonikos’a destek verdiği için, Foça’yı yakıp yıkmak istedi.

Ancak savaşlarda üstün başarılar elde etmiş Romalı Komutan Pompeius’un yardımları sayesinde cezalandırılmaktan kurtuldu ve özgürlüğünü koruyabildi.

Foça; bir süre sonra İstanbul’u başkent yaparak Romalılardan ayrılan Bizanslıların yönetimine girdi

Venedikliler ve Bizanslılar 1082 yılında bir anlaşma yaptı. Anlaşma akabinde Venedikliler, Foça’da bir ticaret kolonisi kurdu.

Anlaşmanın üzerinden henüz dört yıl geçmemişti ki, bu defa 1086 yılında Bizanslılarla ilişkisi bozulan Türkmen beyi Çaka Bey İzmir’i ve Foça’yı alarak topraklarına kattı. 1092 ‘de ölen Çaka Beyin ardından Foça tekrar Bizans toprağı oldu.

Bu dönemde Cenevizli Manuela ve Benedetto Zacaria kardeşler, Foça’yı Bizans kralından kiralayarak, şap üretimini başlattılar. Şap üretimiyle beraber Foça, 1265’ten itibaren İyonların dönemindeki parlak yıllarına geri döndü. Şap dağında elli işçiyle başlayan şap üretimi ve ticareti ile Akdeniz’de yıldızı parlayan Foça yakınındaki maden bölgesinde yaşayan nüfus kısa sürede üç bini geçti. Burada 1307 yılında “ FOGLİA VECCHİA” adı ile bugünkü Yeni Foça kurulmuş oldu. Şap madenin yarattığı refah ve zenginlik nedeniyle Foça ve Yeni Foça sayısız korsan saldırılarına maruz kaldı. Orta Çağ’da başlayan sanayi ile kıymetlenen Foça şapı için, başta Venedik ve Ceneviz olmak üzere İtalyan şehir devletleri birbiriyle savaşarak Akdeniz’de üstünlüğü ele geçirmeye çalıştılar.

OSMANLILAR

1454 yılında Sakız seferinde başarılı olamayan Katalan asıllı Yunus Paşa, padişaha hediye ve ganimet götürebilmek için Yeni Foça’yı kuşatarak aldı. Osmanlı topraklarına dahil etti. Bölgeden gelen ganimetler de vardı. Aradan geçen birkaç ayın sonunda Fatih Sultan Mehmet’in emriyle gelen başka bir donanma bu kez Foça’yı alarak Osmanlı İmparatorluğu toprakları yaptı. Osmanlılar; Fatih Camii ve Beş kapılar Kalesi’ni Foça’ya kazandırdı. Sur Duvarlarını onardı. 1880’lerde Büyükdeniz kıyılarına, kazık çakma yöntemiyle eşi benzeri olmayan doğal ve büyük bir liman yapıldı. Tuz depoları inşa edildi. Kayıtlara göre 1894 yılında Foça Limanı’na farklı bandıralı 363 vapur ve 2 bin 706 yelkenli giriş yaptı. Osmanlı döneminde Foça ekonomik açıdan bir kere daha eski parlak yıllarına geri döndü.

26.02.2023

Beş Kapılar

Foça Surları

Aiol ve İyon kentleri

Aiolis – Aiolians

Harpagos

Herodot

M.Ö.11.-8.-yy-Anadoluda-Yunan-Kolonileri Aioller ve İyonyalılar

Milet ve Lade

Orta Çağ’da şap üretimi

Şap Dağı

Pers Anıt Mezarı

Büyük İskender

Fatih Cami

Fatih Sultan Mehmet-

Foça genel

Yunan Savaş Gemileri

Antik dönem savaş gemisi
Kaynaklar:
George BEAN
Ernst LANGLOTZ
Dêzsy
Prof Dr. Zeki ARIKAN
Dr. Erkan SERÇE
Arzu Yılmaz ARSLANTÜRK KTÜ Arş.Gör.

Savaşa girmeyen ve tarafsız kalma kararı alan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, diğer bazı noktalarla birlikte her zaman stratejik önem arz etmiş olan Foça’ya da karadan ve denizden girişleri yasakladı. Oysa Osmanlı kayıtlarında görüldüğü üzere 1894 yılında Osmanlı, İngiliz, İtalyan, Yunan bandralı 363 vapur ile 2706 yelkenli gemi girip çıkmıştır. Limanın kapandığı 1939 yılında ise 500 civarında büyük tonajlı, çeşitli tonajlarda 3000 civarında yelkenli ticari geminin giriş çıkış yaptığı tahmin edilmektedir.

Yasaklarla beraber buradan yapılan Uluslararası ticaret durdu. Foça’nın ticari ve sosyal hayatı felç oldu. İşsizlik arttı. 5 yıl süren savaş boyunca geceleri uygulanan karartma halkı bunalttı. Yasaklarla birlikte özellikle dört ana tuz deposunda 3 vardiyada çalışan 800 işçinin (bir bölümü İzmir Çamaltı tuzlasında iş başı yapsalar da), yaklaşık 500 çalışanının pek çoğu geçim derdinden dolayı ailesini de alarak başka yerlere göç etti. Nüfus azaldı. Pek çok dükkân kapandı. İşçilerle beraber esnaf ve tüccarlar da Foça’yı terk etti. Kentin tek oteli ile 2 hamamı da kapandı. Limanın genişletilerek açılması ile beraber başlayan güzel rüya, savaşın getirdiği yasaklar nedeniyle büyük bir kâbusla bitti.

Küçükdeniz’de dolumu bekleyen gemi

KARAKOL (KARAKOL DURAĞI)

Yasakların sıkı takibi ve uygulanması için Foça’da da çeşitli önlemlere başvuruldu. İzmir – Çanakkale yolundaki Foça sapağına (şimdiki Novada Avm karşısı) karakol kuruldu. O zamandan beri buranın adı Karakol durağıdır. Foça’ya girişlerin ilk denetimi bu noktada olurdu. Daha sıkı ve ayrıntılı 2.nci kontrol ise Foça girişinde yapılırdı. Pazarcıya, mal ve ürün satmak isteyenlere Foça’ya giriş izni verilmezdi. Akraba ziyaretleri için gelenler ise sıkı sıkıya kontrole tabii tutulurdu.

1939’dan 1959’a kadar âtıl kalan tuz depoları içler acısı haldeydi. Başta kiremitleri olmak üzere kapı ve pencere doğramaları sökülüp alınıyor, yeni yapılan binalar da kullanılıyordu. Kalın, sağlam, uzun olan kiremit altı ahşap doğramalar pek çok evin orta direği olmuştu. Savaştan önce temeli atılan, ama inşaatına 20 yıl ara verilen ortaokul binasının çatı doğraması ve kiremitleri 1959 yılında şimdiki Ziraat Bankası’nın bulunduğu yerde bulunan 1 No.lu tuz deposundan Maliye Bakanlığı’nın izniyle alınmış ve okul tamamlanmıştı. Deponun geriye kalan kısmı ise kısa sürede pis ve metruk bir yapıya dönmüştü. Aynı yıl Küçükdeniz’de yaklaşık 70 yıl boyunca varlığını sürdüren, Foça’nın ticari, ekonomik ve sosyal yaşamını Ege kıyılarında zirveye taşıyan tuz depoları vatandaşlar için hayati tehlike arz etmeye başlamıştı.

BELEDİYE HAREKETE GEÇTİ

Bunun üzerine dönemin Belediye Başkanı Mustafa Konuk Maliyeye başvurarak binanın Belediyeye satılmasını istedi. Türlü yazışmaların ardından 1 no’lu depo 25.000.-Türk Lirası karşılığında, Maliye Bakanlığı’nın oluru ile Foça Belediyesi’ne devredildi. Belediye aynı yıl, encümen kararıyla deponun parselasyonunu yaptı. Tek depodan 3 parsel oluşturdu. Oluşturulan parsellerden ilkini Ziraat Bankası’na 25.000.- TL’ye, yanındaki parseli de 13.500.-TL karşılığında 115 sayılı Bağarası Tarım Kredi Kooperatifi’ne sattı. Bu iki resmi kurum, inşaatlarını çok kısa sürede tamamlayarak, hizmet binalarını buraya taşıdılar.

1880’ler Büyükdeniz’de rıhtım yapımı ve dere yatağı değişimi

BELEDİYENİN İKİ ŞARTI FOÇA’NIN GELECEĞİ İÇİN DE ÖNEMLİYDİ

3 no’lu parsele gelince (bugünkü Balık Hali), burada durum biraz farklı gelişti.

Belediye; Söz konusu parseli sıkı bir pazarlık ile sözleşmeye bağlayıcı birçok şartta koyarak Cal..x, yağ firmasına 25.000.-TL. bedelle sattı.

Satış sözleşmesinde 2 önemli madde vardı. Bunlardan birincisi; yapılacak yağ deposu yağ sızdırmayacak, denizi ve çevreyi kirletmeyecekti. İkincisi ise firma şayet herhangi bir nedenle parseli satmaya karar verirse, anlaşılan fiyat üzerinden sadece Foça Belediyesi’ne geri satabilecekti.

Firma, vakit kaybetmeden kolları sıvadı, inşaata başladı. O günkü imkanlarla şimdiki Balık Hali binasını yapmak hiç de kolay değildi. İnşaat devam ederken 27 Mayıs 1960 ihtilali oldu. Mustafa Konuk görevden alındı. Bir sonraki seçimlere kadar Foça Belediye Başkanlığı görevi, Askeri İdarenin atadığı Kaymakamlar tarafından yürütüldü.

Bu sürecin ardından yapılan ilk seçimlerde Mustafa Konuk, yeniden Belediye Başkanlığı koltuğuna oturdu.

Makine yağı dolum tesisi olarak yapılan binanın duvarlarıyla ilgili olarak her şey iyi planlanmış ve sağlam inşa edilmişti. Ancak; zeminin dolgu olması, deniz suyunun alttan işlemesine ait statik hesapların tutmaması, ortaya büyük bir sorun çıkardı. Daha ilk dolduruşta zeminden yağ kaçmaya başladı.

Her ne kadar tamir, onarım ve güçlendirme yapılmaya çalışılsa da, yağ sızması bir türlü engellenemedi.

(Oysa Osmanlı; hem de 1880’li yıllarda, benzer binalar ve Büyükdeniz’de Sosyal Tesisten Hanedan oteline kadar rıhtım yaparken, kazık sistemini kullanmıştı) (Resimlere bakınız)

Başkan Selçuk Dirim, yaptığı çok sayıda görüşmenin sonunda, parseli, üstündeki bina ile birlikte aynı paraya yani 25.000.-TL’ye Foça Belediyesi’ne tekrar kazandırdı. Binanın Buzhane’ye dönüştürülmesine karar verildi.

Aşıklar Yolu bölgesi eski hali

SÜLEYMAN EGE BUZHANENİN NASIL YAPILDIĞINI ANLATIYOR

Bina geri alındıktan sonra buzhaneye dönüşünceye kadar olup bitenleri Belediyede uzun yıllar memurluk yapan, aynı zamanda 1980-1984 yılları arasında Belediye Başkanlığı görevini de yürüten değerli büyüğümüz Süleyman Ege’nin ağzından dinleyelim.

“İller Bankasına müracaat ederek mevcut binamızdan bahisle, buzhane ve soğuk hava deposu yapmak istediğimizi bildirdik. Cevap çok çabuk geldi. Meğer Bilecik bizden önce müracaat etmiş, sonra ya caymışlar ya da sözleşmenin gereklerini yerine getirmemişler. Dolaysıyla İller Bankası da projeyi askıya alınca buz üretim makinası ve aksesuarları ellerinde kalmış. Apar topar yazışmaları yaptık. Başkanlık yazısıyla Ankara’ya gittim. Ulus’ta bir otele yerleştim. Ertesi gün bir kamyon kiraladım. Malzemeleri almaya gittiğimde ne göreyim soğuk havanın kapısı yok. “Kapı olmadan diğerlerini almam” dedim. “Sen al, biz arkadan göndeririz” dediler. Kabul etmedim. “Siz yaptırın, ben bekler bitince hepsini beraber alır götürürüm” dedim. Kabul ettiler. Kapı, Et Balık Kurumu’nda yapıldı. Bir kapının yapılmasını on gün bekledim. Her gün PTT’ye gittim. Bugünkü gibi telefon yoktu. Saatlerce sıra bekledim. Gelişmeleri günü gününe başkana aktardım.”

“Bu arada buzhanenin şimdiki kapısının açılması gerekiyordu. Aksi taktirde makinalar, büyüklüğünden dolayı içeri sokulamazdı. Üstteki delikten demir merdivenle depoya giren iki kişi içerden; iki kişi de dışarıdan, (o zamanlar hilti filan yok) keski, murç ve çekiçle kapıyı açabilmek için günler boyu çalıştı. Nihayet Balıkhanenin şimdiki kapısı o günlerde açıldı. İçeride soğuk havanın bir kat duvarı örüldü. Kapı takıldı. Bu işlerin yapılmasında marangoz Hüseyin İyigün çok emek sarf etti. Makinalar kuruldu. Elektrik tesisatları döşendi. Tedbiren buzlar erimesin diye, 2 adet jeneratör yedek olarak devreye bağlandı.”

“İlk buz kalıbını almak, ona dokunmak balıkçılar arasında sevinç ve heyecan yarattı. O zamana kadar tuttukları balıkları satamadıklarında tenekelerde tuza basıyor bekletiyorlardı. Üretilen buzları soğuk havaya koymaya başladık ancak duvarlar izolasyonlu olmadığından fazla buz stoklayamıyorduk. Soğuk havaya bir duvar daha örülmesi ve iki duvarın arasına tecrit malzemesi olarak mantar plakası konulması gerekti. İzmir’de bulamadık. Görev kağıdı ile İstanbul’a gittim. İstanbul kazan ben kepçe, sora sora, danışa danışa fabrikayı buldum. Sahibi ile görüştüm. Para olmadan veremem demesine rağmen yaptığım konuşma ile itimat sağlamış olmam gerekir ki, sonunda dayanamadı verdi. Bu anlattıklarım 60 sene önce yaşananlar. Gencim, fabrikatörü inandırmak kolay olmadı. Kamyon buldum. Başka yük almasını bekledim. Aksi taktirde nakliye çok pahalıya gelecekti. Şoför ile muavinin yanına oturdum gün boyu yol geldik. Yollar taşlı topraklı stabil yol. Bugünkü gibi asfalt değildi. Susurluk’ta yağan yağmur yolun üstünü götürmüş. Muavin indi, yolu ayaklarıyla yokladı, şoför ile işaret diliyle konuşa konuşa bir müddet sonra tehlikeli bölgeyi geride bıraktık. En nihayet Foça’ya geldiğimde yorgunluğumu unuttum sevincim görülmeye değerdi. Kısa sürede soğuk havaya bir duvar daha örülürken araya tecrit için mantar plakaları koymak suretiyle, soğuk havayı bitirdik. Tam kapasite çalışmaya başladığında amaca ulaşıldığı için bendeki sevinç günlerce sürdü. Kısa bir süre sonra yapılan seçimle Selçuk Dirim başkan olarak mazbatasını alınca elektrik konusuna el attı. Sokaktaki tahta direkleri demir direklerle değiştirdi. Arızalar azaldı. Onarımlar daha kolaylaştı. Buzhane tam kapasite çalışmaya başladı. Bu arada yattığı yer nur olsun Selçuk Dirim tatil köyünün açılmasını da sağladı. Foça’nın adı sadece yurt içinde değil, aynı zamanda yurt dışında da duyulmaya başladı. Eskiden elde kalan balıklar tuza basılır ertesi günü satılmayı beklerken, artan talepten dolayı tutulan balıklar yetmez oldu. Tam bu noktada önceden tedarik ve muhafaza için soğuk hava deposu çok işe yaradı. “

Kale İçi 1960’ların başı

BUZHANE ARAZİSİNİN BİR BÖLÜMÜNE RESTORAN

1967 yılında Selçuk Dirim başkanın vefatı sonrası yapılan ara seçimlerde 3. Kez olmak üzere başkanlık koltuğuna yeniden Mustafa Konuk oturdu. Fabrika gibi çalışan buzhanenin tespit edilen ihtiyaçlarını temin etti. Buz için çevre ilçelerden, beldelerden gelenler eli boş gönderilmedi. Bu arada Fransız Tatil Köyü’nün ful kapasite çalışması, Askeri birliklerin çoğalması ve asker sayısının artması, sivil nüfusun ise Tatil köyü ile birlikte artması neticesinde su şebekesi genişletişmiş kuyu sayısı arttırılmış, ardından daha birkaç yıl önce tahtadan demire dönüşen direkler bu defa güçlendirilmiş elektrikle beraber beton direklerle değiştirilmiştir. Bu noktada şunu da belirtmekte fayda var. O yıllarda 750 civarında elektrik abonesi var. Elektrik işleri; saat okuma, arıza giderme, tahsilat olmak üzere her iş belediye tarafından yürütülmekteydi. 1985-86 yıllarında elektrik işlerini Tedaş devir aldı. Belediye rahatladı.

Mustafa Konuk’un 1970 yılında beklenmedik ani ölümünün ardından yapılan ara seçimle başkanlık koltuğuna Hasan Onay oturdu. Onay, o dönem için Küçükdeniz’de eksikliği hissedilen balık restoranını, buzhanenin denize bakan cephesinin yarıdan fazlasını kaplayacak şekilde, o zamana kadar, Büyükdeniz’de işletmecilik yapan Hayrettin Köklü’ye restoran yapması şartıyla verdi. O günden beri aynı restoran aynı isimle farklı işletmeciler tarafından işletilmektedir. Hasan Onay, şimdiki Liman restoranın karşısında denize sıfır noktada bulunan mezbahanın, eski mezarlığın bitişiğinde yapılan yeni binaya taşınmasını sağladı. Bununla beraber şimdiki belediye binasını bitirme noktasına getirdi. Ama binanın bittiği tarih ile yerel seçim üst üste örtüşünce koltuğa bu defa Reha Midilli oturdu.

İlerleyen yıllarda Başkan Gökhan Demirağ ise kurul tarafından onaylanan proje çerçevesinde Buzhane- Balık Hali binasının koruma amaçlı tescilini sağlayarak yine aynı izin çerçevesinde üstüne balıkçılar kahvesini inşa ettirdi.

Şimdilerde vizyon dediğimiz “öngörü” bir kentin geleceğinin planlanmasında olmazsa olmaz mahiyettedir. Ve her yöneticide olması gereken en önemli özelliktir.

Şayet yağ firmasına parselin satış sözleşmesine; koşul olarak o çok önemli 2 madde yazılmasaydı, kim bilir oranın hali ve Küçükdeniz’in tamamı bugün ne durumda olurdu. Düşünmek bile istemiyorum.

Emeği geçenlere şükranlarımla…

Sebahattin Karaca

2 Şubat 2022

Küçükdeniz eski hali

Küçükdeniz iskeleler

Küçükdeniz sahil yapımı

Küçükdeniz eski mezbaha

Kaynaklar: Dr. Erkan Serçe “Aydın Vilayeti Foçateyn Kazası Salnameleri”
Foça Eski Belediye Başkanı Süleyman Ege ile 27.01.2022 tarihinde yapılan söyleşi
Fotoğraflar: Nihat Dirim ve Fulya Baykal arşivinden

Bu listenin oluşumunda en başta nüfusçu Halis (Aksoy) olmak üzere bana yıllarca destek veren, yardımcı olan herkese şükranlarımı sunarım. Aramızdan ayrılanlara rahmet, yaşayanlara bol sağlıklı uzun ömürler dilerim.

Unuttuklarım muhakkak vardır. O güzel insanları hatırlamak ya da yad etmek veya vefamızı göstermek adına sizlerden yeni lakaplar gelirse, ana listeye kısa sürede ilave etmeye çalışırım.

Saygılarımla

Sebahattin Karaca

19 Eylül 2021

A

Arapaki
Abyanın Sale
Aruz Nevzat
Afili Hasan
Aypatlı Zera
Apiko Osman
Aygır Hüseyin Çavuş
Agora Hüseyin
Arpabıyık Osman
Amerikalı Turgut
Amerikan Mustafa
Alaman Memet
Abalamut Kemal
Arap Hüseyin
Arabın Ayşe
Arabacı Tahir
Avcı Ramazan
Ayı Raşit
Aşcı Muhittin
Altı Parmak Emine
Aşçı Fok
Aypatlı Zehra
Anadol Süleyman
Arap Ali
Amerikan Amet
Arap Melek
Arap Ali
Arap Doğan
Alkol Mustafa
Alamüsli Feminem

B

Badenin Teyfik
Badak Memet
Bayat Ayşe-Mustafa
Boduç İsmail
Barakonun Mamut
Boboç Kemal
Badavozlar
Bevvap Yusuf
Budalalar
Bibi Hüseyin
Bağarsaksız Esat
Benekli Kemal
Balaban Sali
Bıyıklının Kemal
Bombacı Ali Çavuş
Berduş İbrahim
Bekar Ali
Barako Mahmut
Barut Amet
Bonnovel Raşit
Barut Ali
Badoyoz Rokona
Barmen Halil Behçet
Bakkal Nihat
Bakkal Suat
Beşiktaşlı Tayfur
Beygir Kerim
Beta Ahmet
Berber Mahmut
Butik Sedat
Beygir Gürcan
Böbrek Gözlü Tanju
Bıdık Ayşe
Bitli Ahmet
Bonjour Rıfkı

C-Ç

Çakariko
Çilikutya Hüseyi
Candarma Ali
Çiflikli Hüseyin
Çolak Cemal
Cariye Nine
Cakito
Çula Necati
Çapaçula Niyazi
Çamur Zeki
Cariye Hasan- Ahmet
Çakır Hüseyin
Cin Ali
Çiko Memet
Çoban Amet
Crocodil Hakan
Ceyar Cemil
Çöpçü Hasan
Çay Kaşığı Davut
Çekiç Kafa Ömer
Cin Ümit

D

Domuz Nevzat
Duksukçi Yüksel
Domzcu Hasan
Demir Ali
Dada İsmail
Daptiki Mümin
Dudu Emin
Dalyancı Ayşe
Diriga Hüseyin
Dayko İbraam
Davulcunun Remzi-İlyas
Duduli Sali
Demokrat Mustafa
Dalaklı Hasan
Debreli Hasan
Dana Hüseyin
Disco Memet
Davulcu Remzi
Deniz Kuşu Bayram
Diringa Ali
Damalı Hasan
Duman Sait
Değnekçi Sabri
Doğrucu Rauf
Dramalı Kemal
Deli Sabire
Dimitrili Şaban
Deli Sülüman
Diriri Tayfur (Merul)
Dramalı Kemal
Demirci Çelakut Hüseyin

E

Ekşinin Şerfe
Erkek Remziye
Eczacı Levent
Ebe Sabriye
Entel Nihat
Elektrikçi Yüksel
Ekremin Filiz

F

Fukare Marem
Filipa Rıza- Mamut
Felaket Hasan
Fafut Reşat
Ficra
Fedon Cengiz
Fıstıkçı Burhan
Fenerci Ahmet
Fux Okan
Fatlut Reşat
Fransız Memet
Fino Sinan
Fırıncı Mustafa
Fırıncı Yüksel
Fıstıkçı Ali
Fevzi Çavuş
Fevzi Kaptan

G

Giritli Hüseyin
Göçmen Şaban
Gevşek İbo
Gazi Ferit
Gayserili Remazan
Girdirikli Rüştü (Merul)

H

Hulohop İbraam
Habeş Mutafa
Hacı Kapsu
Hacı Hüseyin
Hacı Halil Ekici
Hocanın İbrahim
Hafız Levent
Hüseyin Kara
Hovarda Niyazi
Hakim Nevzat
Hallederiz Uzun Yalçın
Hakkı Huzur Orhan
Hayırsız Ali
Hasatcı Haydar

I-İ

İmamoğlu Hüsn
İnta Recep
Isıran Kör Barış
İğneci Yaşar Abla
İbiş Kemal

K

Kambur Tahir
Karaosman
Kubala Mustafa
Kedo Nevzat
Kovyozlar
Kifala Mazlum -Amet
Küçük Ali
Kavura Yılmaz
Kurupa Hasan
Kufiça Hasan
Kutanın Amet
Karabüce Mustafa
Kanun Zeki
Keklik Hüseyin-Zera
Koçnozlar
Kabak Hassan
Kulit Mustafa
Kırkon Memet
Kıkıriz Hüseyin
Kemiksiz Hüseyin
Kabak Niyazi
Koko Fatme
Kuraduz Arif
Kula Emne
Kurbağa Hasan
Kurıta Amet
Kayyumun Tayyar
Kısır Memet
Kaçko M.Ali
Karabüce Mustafa
Karabıyık Memet
Karakaş Hasan
Karakoç Mustafa
Kakule
Kel Enver
Kıbrıslı Süleyman
Karaburunlu Arif
Kalfaların Şerif
Karşıyakalı Mustafa
Kantarcı Kemal
Kayıkçı Halil
Kavakçı Mehmet-Esat
Kürt Ali’nin Coşkun Bayram Taşkın Hasan
Kafa Hasan
Katip Mustafa
Kazancı Yaşar
Kırkyalan Şakir
Karga Kenan
Kör İrbam
Koreli Celil
Kara Çocuk Teoman
Kara Vicdanlı Bülent
Korsan Mesut
Kepçe Kemal
Kurşun Ali
Karanfil Erdoğan
Kırkon Zafer
Keklik Erdinç
Kara Yaşar
Kozlu Mustafa
Kenya Serdar
Kara İlyas
Keklik Hüseyin
Kominist İbo
Kıl Yurdakul
Kufiça Hasan
Kiloş Ali
Kokoloz Memet
Kedi Ferdi
Kosovalı Sadi
Kosovalı Sabri
Kıbrıslı Amet
Kara Necati
Kara Özden
Kuyumcu Birtan
Klasik Selim
Klasik Yücel
Karagöz İrbam
Kaptan Neco
Kobak Ali
Kepiç Hasan
Kara Doğan
Kurbağa Halim
Kunkfu Ercan
Kanlı Ali
Kedi Ercan
Kepçe Öner
Karga Bülent
Kartal Arif
Kasap Süleyman
Kuzu İbo
Klâra İlyas
Kışkış Ali
Kot Kafa Kemal
Kokoloz Memet
Kasap Zeki
Kör Güner
Kara Fatoş
Kahyaoğlu
Kel Osman

L

Liliko Ali
Labut Ahmet
Leylek Ali
Laki Sebatin
Lacivet İbrahim
Levrek İbo
Libero Nihat

M

Malak Mustafa
Makmakuz
Molla İbraam
Mosko Memet
Mori Şerfe
Mucuka Muzaffer
Mularazlar
Molla Kemal
Melaike Osman
Midillili Kör Reha
Maydonoz Arif
Mimar Suat
Makmakuz Şaban
Midillili Kör Reha
Marijo Marangoz Osman
Marem Kahya
Makarna Kadir
Muhtar Mahmut
Meyhaneci Ekrem
Mırmır Muzaffer
Mondoroslular
Molla Ayşe
Marangoz Fenni
Marangoz Hüseyin

N

Naci Çavuş
Narkotik İsmet

O-Ö

Osmanko Osman
Onpara Memet
Onluk Memet
Ölülerin Emin
Ömer Kahya
Olur Süleyman
Öküz Memet

P

Puşt İbraam
Pale Hasan
Pepe İsmail
Pirçula Amet
Piştoku Ali
Perla Hasan
Pata Marem
Pata Remzi
Perili Fatme
Pisbıyık Ramadan
Pisira Cayıt
Pire Hüseyin
Pupu Emne
Pomak Recep
Pehlivan Raşit
Parlak Osman-Özcan
Papi Hulusi
Pale Hasan
Pilot Fikret
Paşa Muammer
Papağan İlyas
Porsuk Arif
Piçiriko Muzaffer

R

Rüşvetçi Şerafettin
Rehber Şükrü

S-Ş

Şaklimşak Mustafa
Sovanyemezler
Şampiyon İsmail
Şakacı Halil
Sütlaçların Refika Hanım
Sakızlı Recep
Şeytan Ahmet
Serficeli Hüseyin
Sali Usta
Saçaklı Arife
Sucu Hasan
Sidikli Ap
Şişe Kemal
Şeker Reyis
Şufuk Efkan
Sağlıkçı Marem
Sümüklü İrbam
Satanas Yılmaz
Şafak İşleker
Sarhoş Tanju
Şakşak Coşkun
Seksen Murat
Sütçü Savaş
Sarı Fatoş
Sucu Nihat
Şoför Osman
Şaban Kahya
Sinamiki Hasne
Sıyırmacı Amet

T

Tülü Amet
Todi Amet -Musa
Topal Cavit
Tavuk Ayşe
Topal Ümmaan
Topal Fari
Taşıtların Hilmi
Topal Salih
Tenekeci Hacer
Toto Serdar
Tombaka Levent
Torba Ümit
Tivigi Yüksel
Tufi Tufan
Todi İbram
Tatlıcı Deli Hasan
Tarak Katip
Tukuli Ali
Tornacı Yılmaz
Tornacı Zeki
Topal Aydoğan
Topsaz
Teteler
Tuborg Hasan
Tukuli Ali
Tencere Okan
Tilki Şükrü
Tefçi Sıdıka
Topal Saliha
Terzi Süleyman
Tencere Hakan

U

Uzun Ali

V

Vereku Şaban
Vağabanın Memet
Vefasız Ali
Valinanın Ali

Y

Yonga Amet
Yalla İsmail
Yahu İsmail-Terzi
Yörük Nuri
Yahyalar (Kazım,Yahya,Yılmaz)
Yumurtacı Amet
Yoğurtçu Etem Mete

Z

Zübüş Zübeyde

Erdoğan Gönülden

Balıkçı Arif

Hüseyin Dağlı