Sebahattin Karaca

Ardından derin derin süzdü. Yaşı henüz daha 15 idi. Ama gönlünden şimdi “o yatta olmak var” diye bir hayal geçirdi. 1-2 saat sonra anne, baba ve abladan oluşan çekirdek ailesi ile otelin yemek salonunda kahvaltı için buluştuklarında gözleri tekrar yata takıldı.

-Baba bu yat kimin acaba? diye sordu.

-Babası Ali bey; bilmiyorum ama otelin sahibine soralım bakalım dedi ve sordular.

Otel sahibi Murat bey; “Rahmi Koç’un dünya turu yaptığı Nazenin V” yatı deyiverdi ve “buraya sık gelirler. Birkaç gün kalırlar ardından dönerler” diye ilave etti. Can, birkaç yıl önce Rahmi Koç’un Nazenin V yatı ile dünya turu yaptığını, Uşak’ta tekstil fabrikası sahibi olan babası Ali beyden duymuştu. Normalde biraz içine kapalı olan Can, birdenbire ben yüzerek yata gideceğim dedi. Babası engel olmadı, hatta biraz da gaz verdi. Annesi endişelendi. “Oğlum çok uzak ya bir şey olursa Allah korusun ne yaparız” dedi. Bunun üzerine “Anne” dedi Can. “kaç senedir haftada üç kere yüzme kursuna gittim. Öğrendiğimi kanıtlamanın tam zamanı değil mi?” diye ilave etti. Otel sahibi gitmeni tavsiye etmem almazlar dedi. Annesinin endişesi ve gitme diye ısrarları fayda etmedi.

Can kendini kıyıdan denize bıraktı.

Can kendini kıyıdan denize bıraktı. Yata doğru kulaç atmaya başladı. İlk defa uzun mesafe yüzecekti. Karadan uzaklaştıkça kendine olan güveni daha çok arttı. Nefesini ve gücünü iyi kullanıyordu. Nihayet yata vardı. Etrafında bir defa tur attı, “kimse yok mu?” diye de ara sıra yüksek sesle bağırdı. Can’ı duyan ve gören orta yaşlı birisi, biraz şaşırmıştı. Titrek sesle ne yapmaya çalıştığını ve ne aradığını sordu. Can, biraz yorgun biraz nefessiz ama kendinden emin bir halde ”Rahmi Koç‘u görmek, tanışmak bir resim çektirmek istiyorum, kendisine de bir soru soracağım“ dedi. Görevli “olmaz bu ve benzer sebeplerle her geleni yata alamayız” dedi. Aldığı yanıt Can’ı hayal kırıklığına uğrattı, görevliye “şimdi yata çıkamayacak mıyım, bari üstünde resim çektirseydim..” Olmaz dedi görevli “kusura bakma sen tekrar dön git, hatta biz seni geldiğin yere geri götürelim, buralarda deniz trafiği var başına bir kaza gelmesin” diye ilave etti. Bu sözlere ikna olan Can’ı küçük bir botla tekrar kaldığı otele bıraktılar. Aradan birkaç saat geçtikten sonra Can; “Ben tekrar bu yata gitmeliyim. Bu benim tek şansım, eminim Rahmi Koç yattadır. Onu muhakkak görmeliyim. Bu şansı iyi değerlendirmeliyim” diye düşündü. Kafası karışıktı. Tekrar yata doğru yüzmeye başladı. Bu defa yattan kendisini izleyenler vardı, onları görüyordu. Yattakiler her ne kadar el işareti ile gelme deseler de Can aldırış etmiyordu. Tekrar yatın etrafında tur atmaya başladı. İçerden talimat alınmış olsa gerek ki bir görevli yatın arka kısmından Onu yata aldı. Tamam seni buraya aldık. Ama burada bekle dedi. Bir başkası gelip Can’ın bedeninden akan suları sildi, Can ilerde sırtı dönük olan birisinin Rahmi Koç olabileceğini düşünüyordu. Oysa Rahmi Koç bir iki dakika sonra teknenin diğer tarafından yürüyerek Can‘a doğru geldi. Can’ın elini sıktı. “Hoş geldin evimizin genç konuğu. Nesin? Kimsin? Seni buraya getiren sebep nedir?” diye sordu. Aynı zamanda da çalışanlara; delikanlıya çikolata getirin, su getirin enerji toplasın biraz dedi. Görevliler çok hızlı bir şekilde su ve çikolata getirdiler. Can suyunu içerken yatı şöyle bir süzdü. Yatın ihtişamına ve çalışanların ayakkabılarına varıncaya kadar olan tek tip kıyafetlerine gözleri takıldı. Suyunu içtikten sonra, “efendim rahatsızlık verdiysem özür dilerim. Beni kabul ettiğiniz için teşekkür ederim diye söze başladı. Ardından kendisini ve ailesini kısaca anlattı. Anlattıklarını Rahmi Koç can kulağıyla dinliyordu. Bir ara “nerede okuyorsun Can” dedi. Can, İzmir-Bornova Anadolu Lisesi’nde diye cevapladı.

Can’ın sözleri bittikten sonra Rahmi Koç peki dedi benden ne istiyorsun? Can, “sizi tanımak ve fotoğraf çektirmek istiyordum, fotoğrafı babamın yazıhanesine asacağım” dedi ve ilave etti, “bir de size izninizle bir iki soru sormak istiyorum.” Rahmi Koç, Can‘a babacan tavrı ile yaklaştı. Sempati ile tatlı bir üslupla “sor bakalım sorunu” dedi. Can bir an için soruyu tam olarak nasıl soracağını bilemese de “mümkünse sizden tavsiye almak istiyordum. Bana hangi mesleği önerirsiniz“ dedi. Rahmi Koç “babanın yaptığı işi tavsiye ederim. Ama, işi başkasının yanında öğrenmeni öneririm “ dedi. Peki dedi Can “kendimi ve işimi geliştirebilmem için ne yapmalıyım” diye sordu. Aldığı yanıt Can‘a çok ilginç geldi. Çünkü Rahmi Koç kendini ve işini nasıl geliştireceği sorusunun yanıtını “O biraz cebindeki paraya, yaşına ve tecrübeye göre değişir” diye cevaplamıştı.

Cesaretine değdi.

Can “çok teşekkür ederim. Beni kabul edip sorularımı cevapladığınız için, çok memnun oldum” diyerek mutluluğunu ifade etti ve ayrılmak için izin istedi. Rahmi Koç, Can’ı bir görevlinin kıyıya botla ulaştırmasını istedi. “Can sana başarılar dilerim, yolun açık olsun” sözleri ile onu uğurladı. Mutluluktan dört köşe olan Can küçük botla kıyıya doğru giderken, gerçekten kendini şanslı ve mutlu hissediyordu.

Karaya ayak bastığında annesi, babası ve ablası kucaklayarak karşıladılar. Hepsi bir ağızdan “anlat bakalım neler oldu, neler yaşadın, cesur çocuk” dediler. Can olan biteni bir solukta anlatırken bugün yaşadıklarının kendisine her alanda ömür boyu pozitif etkisi olacağını düşündü.

O büyük düşündü. Cesaret etti. Türkiye’nin en prestijli örnek insanlarından olan Rahmi Koç’la hem de denizin ortasında bir araya gelmeyi başardı. Onu tanımak, elini sıkmak, konuşabilmiş olmak ve her şeyden önemlisi Rahmi beyden bir öğüt, bir tavsiye almak onu müthiş duygulardı.

Can, bu konuda kendisi ile ne kadar gurur duysa ve duygulansa o kadar haklıydı.

Çünkü kararlılığı ve cesareti ona muhteşem bir tecrübe kazandırmıştı.

Staj günleri, kariyer günleri, mezuniyet günleri, derken beş koca yılı bitirdiniz. Çok değerli hocalar tarafından eğitildiniz. Eskiye nazaran biraz daha gelişmiş imkanlar ve her şeyden önemlisi bilgisayar desteğiyle, pratik uygulama imkanı sunan iyi işletmelerde staj yaparak kendinizi yetiştirdiniz. Çeşitli işyerlerinde her türlü deneyim ve tecrübelerinizi arttırarak bilinçlendiniz. Mesleğinizin yanında yabancı dil, onunla beraber hayatta ve turizm dünyasında lazım olan her şeyi öğrendiniz. Bugün ise, altın kadar değerli bir meslek sahibi olup, gururla keplerinizi havaya fırlatarak, aramıza katıldınız.

Turizmde Eğitilmiş Elemanın Ve Yöneticinin Önemi Çok Büyüktür.

Bu sözün önemini iyi bilir ve de onlarca yıldır söyler dururum. Turizm pastasından aldıkları payları arttırmak için ülkeler birbirleriyle yarışırlar. Ülkeler akla hayale gelmeyen teşvikler verirler. Kurları, KDV’leri ayarlar, oteller için arazi tahsisinden ucuz krediye kadar bu vb. pek çok şeyi vererek turizmin gelişmesini teşvik ederler. Bizde de, çoğu zaman KDV indiriminden başlayan, dağıtılan primlerle devam eden onlarca teşvik vardır, sırf ülkemizin turizmini desteklemek için devreye soktuğumuz. Bazıları gereksizdir, bazıları kötüye kullanılır, iyi niyet, teşvik maalesef suistimal edilir. Ama “teşvik olmazsa olmaz” kuralı belirleyici en önemli konu başlığıdır.

Bütün bunlar turizmin gelişmesi için vazgeçilmez ve yapılması gerekli işlerdir. Ama bunların arasında en önemlisi, şüphesiz ki eğitilmiş turizmcidir. Çünkü turizm sadece ve sadece eğitilmiş personel ile gelişir, büyür, rakiplerle daha kolay rekabete girilir ve başarı sağlanır.

Devletimizin 1960’lı yılların başlarında başlattığı turizm hamlesi için “eğitilmiş personelin” önemini kavramış olacak ki apar topar, Ankara’nın İskitler semtinde kiraladığı binada okul açmış. Adına da Ankara Otelcilik Okulu demiş. Bu okul, Türkiye’de ilktir. Yarım asırdan beri başta 3 yıllık, ardından 4 yıllık müfredatla ara eleman yetiştirmiştir. İkincisi İstanbul’da olmak üzere ilerleyen yıllarda pek çok Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesi, yüksekokul ve fakülte düzeyinde eğitim kurumları kalifiye eleman açığını kapamaya çalışmaktadır.

Onlardan biri de, Dokuz Eylül Üniversitesi Reha Midilli Foça Turizm Fakültesi’dir. Bahar aylarının ilk günlerinde Fakültenin düzenlediği “Kariyer Günü” organizasyonuna katıldım. İki katta stajyer öğrenci almak için birbiriyle yarışan çok sayıda beş yıldızlı otellerin stantları vardı. Her stant da ortalama 3-4 görevli otellerini anlatıyor, ikna ettikleri öğrenciye form veriyordu. Doldurulan formlar titizlikle inceleniyor, öğrencinin otellerinde staj yapmaları doğrultusunda gerçekten kayda değer emek sarf ediyorlardı.

Sonrasında, mezuniyet törenine davetliydim. Katılmaktan çok ama çok büyük keyif aldım. Törenin ardından mezuniyet belgesini alan öğrencilerin Fakültenin bahçesinde kepleri coşkuyla havaya fırlattıktan birkaç dakika sonra veda kokteylinde yanıma yaklaşan önceden tanıdığım birkaç öğrenciye; “aramıza hoş geldiniz genç meslektaşlarım. Her nerede ve hangi görevlerde çalışırsanız çalışın, işinizi titizlikle yapın, mesleğinizi sevin, güler yüzlü, tatlı dilli olun, yılmadan, yorulmadan ya bıkmadan tüm yenilikleri takip ederek, kendinize, ailenize, ülke turizmine faydalı olursunuz” dedim.

Bu güzel ortamdan ayrılırken; “Foça, İzmir ve Türkiye olarak, hedefleri sınırları aşan böylesine geniş vizyon sahibi Fakülteye sahip çıkmak, temel görevimiz olmalıdır” diye düşünmeden edemedim.

Belli ki hatırı sayılır ölçüde turizm yatırımcısı ya da işletmecisi olan müşterileri vardı. Banka genel müdürlüğü, turizm sektöründe faaliyet gösteren firma temsilcilerini üç gün sürecek bir seminere davet etmişti. Davetlilerden birisi de bendim. Beraberimde bir kişiyi daha getirmeme müsaade ediyorlardı. Kardeşim kadar sevdiğim, seminerde gördüklerini, duyduklarını, öğrendiklerini okulunda öğrencilerine anlatacağına inandığım, Foça Bedia Midilli İlkokulu’nun ilk müdürü olan Rahmi Yarba’ya, birlikte gitmeyi teklif ettim. Sağ olsun kırmadı, kabul etti. Günü geldiğinde arabayla yola çıktık. Bol sohbetli, eğlenceli ve keyifli bir yolculuğun ardından Antalya’ya vardık.

Seminer o dönemde, Antalya’nın güzel işletmelerinden biri olan Divan Oteli’nde yapılacaktı. Turizm Bakanlığı İşletmeler ve Tesisler Daire Başkanlığı’ndan yetkililer gelecekti. Sektör temsilcileriyle birlikte turizm üzerine önemli konular tek tek ele alınacak, durum tespiti yapılacak ve ardından seminerden çıkacak sonuçları Bakanlık tarafından değerlendirilecekti. Bu bağlamda daha isabetli hedefler belirleyerek, bu doğrultuda çalışmalar yapacaktı. Amacı ve içeriği bakımından, o güne kadar gördüğüm en önemli toplantıydı. Toplantı sırasında, İzmir bölgesinden katılan iki kişiden birisi olduğumu gördüm. Seminerin ikinci gününde, oturumun 1. Maddesi Türkiye’nin tanıtımıyla ilgiliydi. Önce konuşmacılar ardından davetliler söz aldılar. Konuşmacılar ve söz alanlar, tanıtımının daha sık aralıklarla, her ülkede sürekli yapılmasının gerekliliğinden bahsettiler.

Ortak Noktada Buluşmak…

Konuşulanların önemli bir bölümü doğruydu. Ancak basılacak broşürlerde, posterlerde ya da radyo ve televizyonlarda yapılacak reklamların, Türkiye’nin tamamını kapsayacaktı. Bu amaçla tam da ilke kararı alınmak üzereyken söz istedim. Sağ olsunlar sözü verdiler. Kısaca kendimi tanıtırken, Bakan yetkilisi Doğan Tuncer; “Biz sizi tanıyoruz Sebahattin bey, siz kendinizi katılımcılara tanıtın” dedi. Biraz şaşırdım. Meğer önceden tüm katılımcıların öz geçmişlerini okumuşlar ve öğrenmişler. Kimin nerede ne yaptığını ezberlemişler.

Neyse uzatmayalım lafı. Kısaca dedim ki;

– Hocam, koskoca Türkiye’yi birkaç saniyelik reklamla tanıtmanın belleklerde yeteri kadar iz bırakacağına, etkili olacağına inanmıyorum. Tüm Türkiye’yi birkaç saniyede tanıtmaya çalışmak yerine, nokta vuruşlu tanıtım yapmanın daha etkili olacağı kanısındayım. Mesela Antalya’yı ya da başka bir turizm merkezini öne çıkartarak reklam yapmanın etkili ve getirisinin de daha fazla olacağını düşünüyorum. Bu şekilde reklam yapılmasını öneriyorum.

– “Bir ikinci önerim daha var” diye devam ettim. Foça, bilindiği üzere, ülkemizde ilk tatil köyünün yapıldığı yerdir. Tüm turistik ilçelerin boy boy posterleri var. Ama maalesef Foça’nın Bakanlık tarafından basılmış tek bir posteri bile yok. Bu durum ilçede yaşayan biz turizmcileri üzmektedir dedim ve teşekkür ettim, yerime oturdum.

– Doğan bey; “Notlarımızı aldık. Şahsen ben anlattıklarınızı incelemeye değer buldum, ilgileneceğiz.” dedi.

Aradan kısa bir süre geçmişti. Bir gün Foça İlçe Turizm Danışma Bürosu’na gittim. İşim vardı. O sırada duvarda asılı olan Foça Metelik Adası’nın posteri, ne yalan söyleyeyim beni fazlasıyla mutlu etmeye yetmişti. Doğan bey gereğini yapmıştı. Kendisini aramak ve teşekkür etmek istedim. Bir türlü olmadı. Ancak sonradan tesadüfen akrabası olduğunu öğrendiğim, Foça Sosyal İşler Müdürü İclal Koçdar hanımefendiye durumu anlattım. Teşekkürlerimi iletmesini rica ettim.

Gelelim birinci önerimin akıbetine; O yıldan itibaren başta Antalya, İstanbul, Kuşadası, Meryem Ana, Kapadokya olmak üzere çok sayıda turizm merkezinin nokta vuruşlu tanıtımların yapıldığını görmekten keyif alıyor ve sonuçtan mutlu oluyordum. Antalya’da seminere katılmam iki konuda faydalı olmuştu. O yıllarda bu işler, sektör temsilcileriyle birlikte ve biraz da el yordamı ile yapılırdı.

Tanıtımda Yol Ayırımı

2019 yılına gelindiğinde, kanunlarda yapılan değişiklikler ve yeni çıkartılan özel kanun kapsamında “Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı” kurulmasının önü açıldı. Önce turizmin çeşitli dallarından Geçici Yönetim Kurulu oluşturuldu. Geçici Kurula atanan isimler üzerinde bazı tartışmalar ve bazı istifalar olsa da, nihayet öngörülen tarihte bölgelerde yapılan seçimlerle, yönetim kurulunda çalışacak “bölge temsilcileri” seçildi ve böylece Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı’nın ilk yönetim kurulu oluştu.

Seçimle Gelen Yönetim Kurulu

Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı’nın yönetim kuruluna, otelcileri temsilen Marmara Bölgesi’nden Temel Aygün ve Taner Yallagöz seçildi. Ege Bölgesi’nden Boder Başkanı Halil Özyurt seçildi. Akdeniz Bölgesi’nde ise bir ölçüde Türofer’in ağırlığı hissedildi. Bunun sonucunda Aktob Başkanı Erkan Yağcı, Altid Başkanı Burhan Sili yönetime girdi. İç Anadolu Bölgesi’nden Birol Akman ve Karadeniz Bölgesi’nden Murat Toktaş ipi göğüsledi. Doğu Anadolu Bölgesi’nden ise Swoy otel sahibi Can Dikmen kazandı. En yüksek katılımın sağlandığı Güney Anadolu Bölgesi’nden ise Selda Çiçek Veske yönetime girdi. Otelcilik sektörünün dışından Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un başkanlığında yönetim kuruluna giren diğer üyeler şu isimlerden oluştu; Nadir Alpaslan, Timuçin Güler, M. İlker Aycı, İbrahim Halil Kalay, Havalimanlarını temsilen bir üye.

Türk turizmini milyonlarca dolarlık bütçesiyle sevk idare edecek olan Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı’nın yönetim kuruluna, buradan başarılar dilemek istiyorum. Hem de canı yürekten. Umut ederim ki, kısa sürede bir yandan iyi ve doğru tanıtımlarla, daha iyi sekmenden ve daha nitelikli turistlerle memleketimin her tarafını doldurup taşırırlar. Bundan sonra yapabileceklerimiz bugüne kadar yaptıklarımızdan daha fazlası olacaktır. Bundan hiç şüphem yok. Ülkemizin etrafında olup biten tüm olumsuzluklara rağmen, ömrünü turizme adamış birisi olarak umutsuz değilim. Uluslararası rekabette ve kalıcılığı sağlama konularında başarılı olmak için fedakârca çalışarak, turizmdeki patika ve engelli yolları, otobana dönüştürmek mümkün. Bu da sürdürülebilir başarıyı beraberinde getirecektir. Yeter ki yaptıkları işi severek, çok çalışarak yapsınlar. Daha da önemlisi insanımızı ve ülkemizi her şeyin üstünde tutsunlar, değerlerimizin korunup, kollanması doğrultusunda akıl yorsunlar.

Eşimle benim için, bu defa istikamet, iki kez kuşatılmasına rağmen, iyi savunmasından ve sağlam kalesinden dolayı bir türlü Osmanlı toprakları olamayan Viyana idi. Ardından ise, UNSECO’nun “Dünya Kültür Mirası” kabul ettiği ve üst sekmende hem de en önemliler listesinde ilk 10’a aldığı “Korunması Gereken Dünya Kültür Mirası” unvanlı Hallstatt’ı ziyaret etmeye karar verdik.

Bindik uçağa, vardık Viyana’ya. Burası için 2-3 gün yetmez ama, iş güç olunca, vakit darlığı da üstüne binince, hiç yoktan iyidir düşüncesiyle tez elden gezdik, dolaştık Viyana’yı. Kısaca şunu söyleyebilirim; çok güzel bir şehir. Son 10 yılda üç kere “Dünya’da en rahat yaşanabilir şehirler arasına girmiş” görülesi bir yer. Huzur veren, mutlu eden, herkesin birbirine gerçekten saygılı olduğu, korunmuşluğu, tertemiz doğası, yeşil alanları, ormanları, şehrin tam ortasından geçen Tuna nehrinin kattıklarıyla muhteşem bir şehir. Kültür ve sanat açısından neredeyse 1 numara. Her türlü etkinliğin yapıldığı, yaşandığı gösteri salonlarından, eğlence merkezlerine, müzelerden, saraylara kadar gezip görmek için çok daha uzun süre gerekir. Ama biz böyle zamanlarda yaptığımızı tekrarladık. Hızlandırılmış şehir turu ile en başta Osmanlı ordusunun Viyana’yı kuşatmak için kurduğu karargah alanı olmak üzere, alışveriş bölgeleri olan Reumann Meydanı, Karl Meydanı, Belediye Sarayı, Müzeler Mahallesi (alanı), Stephans Katedrali, Burggarten (Kale Bahçesi), Parlemento Binası, Votiv Kilisesi, Doğal Tarih Müzesi, Müzik Evi, Schönbrunn Sarayı, Donau (Tuna) Nehri, Donau Kulesi, Citypark, Alte Hofburg gibi yerleri gezip görme fırsatını 2-3 günde yakalayabildik. Hatta son gün Oberlaa Pastanesi’nde meşhur Viyana pastalarından ve kahvesinden nasibimizi aldıktan sonra ertesi gün için, erkenden dinlenmeye çekildik.

Rota, “Yer Yüzü Cenneti” Diye Anılan Hallstatt.

Sahip olduğu köklü gelenekleri, kültürü, yeryüzü cenneti ve Dünyanın bilinen 7000 yıllık en eski tuz madeninin bulunduğunu defalarca duyduğumuz, Hallstatt’a gitmek üzere, sabah saat 6:00 gibi trene bindik. Trenin geçtiği her yeri izliyor, resim çekiyorduk. Gördüğümüz ve beğendiğimiz dağlar, göller, köyler, ırmaklara bir daha bakıyor hafızamıza kazımaya çalışıyorduk. İki buçuk saat süren keyifli, tatlı bir yolculuğun ardından Hallstatt gölünün kenarındaki ara istasyonda duran trenden indik. Bizi karşıya geçirecek küçük turist vapuru iskeledeydi. Bilet almak için sırada beklerken bile gördüğümüz gölün güzelliği; ardındaki ormanla kaplı dik yamacın eteklerine ve gölün kıyısına yapılmış birbirinden güzel tarihi binalarıyla Hallstatt köyünün görüntüsü; sadece bizi değil, orada bulunanları büyülüyordu.

Herkes sessiz sedasız etrafı izliyor, bol bol fotoğraf çekiyordu. İçimize inanılmaz bir ferahlık, rahatlık, huzur ve sakinlik girdi. Bugüne kadar gördüğümüz hiçbir yere benzemiyordu. İkimiz birbirimize bakıştık aynı anda “galiba bahsedilen cennet burası” dedik. Vapur gayet yavaş ilerliyordu. Sanki sessizliği ve tılsımlı görüntüyü bozmak, doğayı uyandırmak istemiyordu. Buna rağmen 15 dakikada Hallstatt iskelesine yanaştı. Büyük bir heyecanla indik. Eşim “ne iyi ettik de geldik” derken, mutluluğunu gizleyemiyordu. Etrafımızda her ne görüyorsak, bakına bakına, içimize sindire sindire dolaşıyorduk. Binaları, yolları, sokakları, beş asırlık köy meydanı, dağın yükseklerinden akan, köyün altında bulunan kanaldan geçerek göle ulaşan, suyun verdiği serinlik insanı başka bir aleme götürüyordu.

Her tarafta Çinli, Rus ve Hintli turistler dolaşıyordu. İki günde Türkiye’den gelen genç bir Türk çift ile karşılaştık. Denizli’den gelmişlerdi. Ayak üstü muhabbet ettik. Onlar da gördüklerinden mest olduklarını söylüyorlardı. İnsanın kendine rehberlik etmesi bazen iyi oluyor. Bu sayede her şeyi daha derinlemesine araştırma ve görme fırsatı buluyor. Ama bunun için önce bir turizm ofisine gitmek gerek. 5-10 dakikada ofisi bulduk. Bir yandan önemli bilgileri, diğer yandan plan ve broşürleri aldık. Artık gezebilir, dolaşabilirdik. Yorulunca bir kafede dinlenir, elimizdeki bilgi kitapçığına göz atabilirdik.

Hallstatt çok büyük değildi. Ama çok eski bir tarihe sahipti. Gelmeden önce yaptığım araştırmalar bunu gösteriyordu. Turizm ofisinden aldığımız el kitapçığı iyi iş gördü. Köy bir avuç olunca, kayda değer ne var ne yok, pek çoğunu yürüyerek gezdik, gördük, inceledik, bu doğrultuda bize ilginç gelenleri şöyle sıralayabilirim. Beinhaus, alan darlığından dolayı mezarlığın küçük olması sebebiyle 12. yy’dan beri var olan Ossuary ilginç geldi. Mezarlığa gömülenler 10-15 yıl sonra, yenilerin gömülmesi için açılıyor, kafatasları yıkandıktan sonra aile fertleri düzenine göre Ossuary’de yan yana diziliyor. Sayısı 1200 civarında olan kafataslarının 610 tanesi boyanmış ya da işaretlenmiş. En genç kafatası 1995 yılına ait. Son yıllarda ölüleri yakma işi kabul gördüğünden, Ossuary’ye rağbet kalmamış. Bunun dışında birbirinden güzel evlerle çevrilmiş, ortasındaki görkemli çeşmesi ile, tarihi Pazar Meydanı’nı yaşamak, etrafı dolaşmak, gözünüze kestirdiğiniz restorana özenle hazırlanan yöresel yemekleri tatmak haz veriyor. Welterbe (Dünya Mirası) Müzesi, 7000 yıllık geçmişe sahip Salzwelt und Hochtal (Tuz Dünyası ve Yüksek Vadi)’de gezinti, doyumsuz panoramayı yaşamak, Dachsteinsport Janu’da sergilenen çeşitli çağlara ait buluntuları görmek, Evangelist Kilisesi, Katolik Kilisesi ziyaretleri, küçük gemilerle göl gezintisi ile güzel bir güne daha veda ettik. (Vakti bol olanlara kuğuların eşliğinde Zillen ile göl gezintisini tavsiye ederim.)

Havasının bile şişelenip satıldığı Hallstatt

780 nüfuslu küçük bir köy olmasına ve birkaç yıl öncesine kadar borçlu bir belediyesi olmasına rağmen bugün aralarında uzak Asya’dan gelenlerin çoğunluğu oluşturduğu turistler sayesinde belediye bütçesi 4.4 milyon Euro’ya ulaşmış. Belediye başkanı sadece köyün merkezindeki otomatik geçişli tuvaletten 150.000 Euro gelir elde ettiklerini, turizm sayesinde ekonomilerinin iyi olduğunu söylüyor. Az sayıda olan aile işletmesi otellerde yılda 160.000 konaklama yapılan Hallstatt’ı günübirlik olmak üzere de, yılda birkaç milyon insan ziyaret ediyormuş. Halk artık bunu istemiyor. Halk, kitle turizmi yerine daha kaliteli ve sürdürülebilir turizm istiyor. Günübirlik gelenlerin yerine birkaç gün kalabilecek turist istiyor. Ama ilgi çok büyük olunca, durum öyle bir hal almış ki, kapalı şişelerde Hallstatt havası bile, satılmaya başlanmış.

Çin’de Fotokopisini Yaptılar

Hallstatt’dan esinlenen Çinliler, Çin’in Guangdong bölgesinde, önce suni bir göl yaptılar. Ardından Hallstatt köyünün birebir kopyasını gölün kenarına inşa ettiler. Böyle olunca uzak Asya’da, ünü daha da artan Hallstatt’a en büyük ikramiye Napoli’de çıktı.

1997 yılının Aralık ayında Dünya Kültür Mirası Komitesi Napoli’de bir toplantı yaptı. Bu toplantıda Avusturya’nın sahip olduğu tarihi, asırlardır sürdürdüğü kültür ve sahip olduğu büyüleyici doğasına istinaden Hallstatt’ın korunması gereken dünya kültür mirası olduğu kararı alındı. UNESCO bununla da yetinmedi. Dünya Kültür Mirası Listesi’nin içinden seçilen, aralarında Mısır’daki Piramitlerin, Köln’deki Dom Kilisesi’nin (Katedral), Çin Seddi’nin, Ekvador’daki Galapogos adalarının, bulunduğu özel listede yer verdiler.

Bu açıdan bakıldığında Hallstatt, hudutlarında yedi bin yıl önce işletilen ve dünyanın ilk tuz madenine sahip olan köy olma özelliğine sahiptir. Aynı zamanda suyu içilecek kadar temiz olan gölü ve gölde Zillen adındaki kayıkları 500 yıldan beri kullanıyorlar, hem de şeklini ve modelini hiç değiştirmeden. Eski yıllarda tuz taşıdıkları geleneksel Zillen kayıkları ile bugün turist taşıyorlar. Sadece bu açıdan bakıldığında bile, geleneklerini yaşatmak için çaba gösterdikleri görülüyor.

Atalarından kalan evlerini, sokaklarını, meydanlarını, göllerini, doğal değerlerini koruyorken diğer taraftan ise 7000 yıllık maden ocaklarının bir kısmını müze gibi hazırlayıp ziyaretçilere sunuyorlar. Dağın diğer kısımlarında da kıymetli taşları içeren tuz madenini çıkarmaya devam ediyorlar. Bunu öyle bir yapıyorlar ki; insanlar madende mi, cennette mi dolaştıklarını ayırt edemiyorlar. Bu bilinç ile doğayı, köy yaşamını, gölü, turizmi, maden işletmeciliğini birbiriyle uyumlu tatlı bir harmoni içinde yaşatmayı yıllarca sürdürebilmişler.

Maden deyip geçmeyelim. Öyle bizdeki gibi ölüm saçan, doğanın altını üstüne getiren zihniyetle işletilen bildik madenlerden değil bu maden. Adına Salzbergwerk dedikleri, Alp dağlarının Salzkammer bölgesinde 650 metre yükseklikte bir dağda, 7000 yıldır işleyen bir maden, dikkat ederseniz maden ocağı demeye dilim varmıyor. Çünkü burası gerçekten maden ocağından daha ziyade, bir müze gibi işletiliyor. Tuz Dünyasına üç yoldan çıkılıyor. İki adet patika üzerinden çıkılıyor. Biri uzun ve biraz da zor olanı. Diğeri ise Salzbergwerk tepesinin yakınına kadar birkaç dakikada 360 metre yukarıya çıkma imkanı sunan bir nevi teleferiktir. Buradan sonra yürüme yolu ile yarım saat tırmandıktan sonra Dünyanın bilinen en eski Tuz Madenine ve Tuz Dünyasına ulaşılıyor.

Dağcı Ramsauer

Eski zamanlarda Hallstattlılar ölülerini Yüksek Vadi dedikleri alanın daha çok gölge olan kısmına gömerlermiş. Daha sonra yapılan çalışmalarla çağlar öncesine ait olduğu kesinleşen mezarları bulan bir arkeolog değildi. Onları bulan ve gün ışığına çıkaran, bir madenci olan Johann Georg Ramsauer’un ta kendisidir. 1846 yılında Ramsauer işçilerle, tepelere doğru çıkmak üzere, tırmanma yolu yaparken yüksek vadiye ulaştıklarında çakılların arasından çok sayıda insan iskeletleri ve antik nesneler gördü. Ramsauer burasının bir mezarlık olduğu kanaatine varmasının ardından sistematik olarak mezarları tek tek açmaya başladı. Bulduğu her nesneyi yürüttüğü titiz çalışma ile kayıt altına aldı. Ramsauer’ın buldukları Hallstatt’ı sahip olduğu çağlar öncesi kültürü ile buluşturdu. Ortaya çıkan antik nesneler ve daha sonra Viyana Doğal Tarih Müzesi arkeologlarının bölgede yaptığı kazılar sonucu elde edilen bulgularla, Hallstatt Köyü’nün yukarı kesiminde yer alan Yüksek Vadi’de, 7000 yıllık olduğu kesinleşen dünyanın ilk tuz maden ocaklarının bulunduğu ortaya çıktı.

Hallstatt’ın Kaya Tuzu Taşıyan Kadınları

19. yüzyılda tüm ülkede olduğu gibi burada da yaşanan ekonomik buhranın beraberinde getirdiği yoksulluk, Hallstatt’ın kadınlarını da sırtlarında ağır yük taşımaya zorladı. O kadınlar ki, yaşanan ağır ekonomik şartlarda genç, hamile, yaşlı demeden tuz dağında sırtlarına vurdukları içinde tuz kayaları olan ağır küfe ile günde bir veya iki defa sarp ve dik yamaçlardan aşağıya doğru yürüyerek göl kıyısındaki köy meydanına indirirlerdi. Bu iş hiç kolay değildi, yol uzun ve zordu, yazın sıcak kışın soğuk demeden sırtlarında ağır yükü taşıyan kadınların arasından ölenlerde oluyordu. Kadın taşıyıcılar hareketinin başladığı yer olan, Dr. Morten sokağında bulunan binanın cephesine, köyün cefakar kadın taşıyıcılarını unutmamak, genç nesillere hatırlamak adına ve anısına anıt yapılmıştır.

Vakit geldiğinde, trene binip ayrılırken hüzünlendik. Keşke zamanımız olsaydı da birkaç gün daha, ayrı ve güzel bir dünyada olduğumuzu hissettiren, tılsımlı cennet parçası köyde kalabilseydik. Bu sefer tadımlık oldu. Bir dahaki sefere inşallah doyumluk geliriz.

Bu geziden; geleneklerin, doğanın, madenciliğin, turizmin, dayanışmanın, insanlığın, iyi yönetimin iç içe olabileceğini, bunun da sadece çalışkan, eğitimli, kültürlü, geleneklerine bağlı vatansever insanlarla gerçekleşebileceğini bir kere daha gözlerimle gördüm. Darısı başımıza.

Yaman dağların dik bakışlı çocuğu, Sazlıca’nın kurdu, Foça’nın hırçın çobanı

Tam 55 yıldır sürüsünün başında her şartta her koşulda………

Elektriği, televizyonu ve şebeke suyu olmayan Sazlıca’da, kuyu suyu ile yetinir. Şikâyet de etmez. At sırtından inmez. Köpekleri vardır, sayısını bilmez. Ama keçilerin sayısını iyi bilir. Sayısını hangi dönemde olursa olsun 500’ün altına düşürmez. Oğlakları büyütür satar, iyilerini anaçları ayırır. Sayıyı 500 civarında tutmaya özen gösterir. Sahip olduğu keçileri yarım asırdan beri besler. Keçiler oğlaklar değişir amma Nail değişmez. Hiç evlenmemiş. Kendini dağlara ve hayvancılığa vermiştir. Rumlardan geriye kalan Eski Sazlıca (şimdiki adı Sazlıca Mevkii)‘de yaşayan köyün tek ferdidir. Şimdilerde yazları tek tük komşu gelse de, kışın o yine kendisini yalnızlığa telim eder ve üstesinden gelir.

Nihayet iki yıllık bekleyişin sonunda bir araya gelebildik. Dedim ki kendisine, “Bir sözün vardı. Sen anlatacaktın ben yazacaktım. Ben okuyacaktım, sen dinleyecektin. Bu yüzdendir ki seni uzun zamandır arıyorum” Gülümsedi.

-“Haberim var aradığından. N’apcan sen beni”? dedi.

-Dedim “Seninle biraz hasbıhal etmek istiyordum. Ama ne zaman sorsam seni hasta dediler.”

-“Yok abi be ya! Yok benim bir şeyim. Bir kaza geçirdim. Doğru söylemişler ama fazla bir şey olmadı olan o dönem hayvanlara oldu. Ama görürsün şimdi çalışırım. Hasta adam çalışır mı be ya, bak taş gibiyim ben” dedi ve haberi uçuranla kendisine has bir üslubuyla dalgasını geçti. Ardından “Madem bu kadar meraklısın sor bakalım ne soracaksan” diye benden önce söze kendisi girdi.

Israrımı geri çeviremedi ve sorularıma cevap vermeye başladı.

Nail’i uzun zamandır tanırım. Bir gün ona sen anlat ben yazayım yaşadıklarını, dememin üzerinden tam iki sene geçti: Ancak bu hafta bir araya gelebildik.

Nail, çok doğal, içi dışı aynı olan, mert ve sözüne güvenilir birisidir. Söyleşinin güzel olacağını umdum, yanılmadığımı samimi ve sıcak geçen sohbetin ardından anladım.

Nail nerede doğdun, nasıl büyüdün, ne kadar süre okula gittin? Kendinden ve ailenden biraz bahseder misin?

1954’te Foça İsmetpaşa mahallesinde doğdum. Hastaneden Komandoya giderken çeşmeyi geçince ara sokakta evimiz vardı. Orada doğdum. İlkokula Yenifoça’da başladım. Dört sene okudum. Bir sene sınıfta çakınca 3. sınıfta okulu bıraktım. Alim değilim ama, iyi kötü okur yazarlığım var.

Ev duruyor mu Nail?

-Yok be abi durmuyor. Babam evi noter senedi ile almış: Satan ölmüş. Geriye iki kızı bir oğlu kalmış.

Kızlar satışa razı geliyorken, askerden gelen oğlu, evin satışına rıza göstermemiş ve tapuyu vermemiş. Babamın parayı kaptırdığı yanına kar kalmış. Ev de gitmiş, para da gitmiş. Babam evi alamayınca Yenifoça’ya göçtük. Gerçi, evin satışını vermeyen zata Allah çoluk çocuk vermedi, kendisi de trafik kazasında öldü, kısaca ona da yaramadı. Mal nedir abi, insan tükürdüğünü yalamaz.

Nail Sazlıca’ya ataların nereden gelmiş yerleşmiş? Babandan ailenden kısaca bahseder misin?

Babam Murtaza’yı Arnavutluk‘tan dedem çocukken getirmiş. 5-6 kardeşlermiş. En büyükleri babammış. Önce Foça’ya İsmetpaşa mahallesine yerleşmişler. Oradan Yenifoça’ya göçmüşler. Ardından kalıcı olmak üzere Sazlıca’ya yerleşmişler. Babam büyüyünce, Limni adasından gelen Budangir ailesinden, İsmail ağa ile Nezire’nin kızı ile evlenmiş. Annemin babası İsmail dedem Limni’den yola çıktığında telaştan silahını bile orada unutmuş. Hatırlarım hep anlatırdı.

Afet adındaki annem ve babam Murtaza’nın üç erkek iki kız çocuğu olmuş. En büyüğümüz ablam sonra abim İsmail ardından ben doğmuşum. Çobanlık, hayvancılık dedemden babama, babamdan bana geçti. 8-9 yaşlarımda işte bu dağlarda çobanlığa başladım. Çocukluğumda Sazlıca’da hayat vardı. Rumlardan kalan evlerde yaşanır, tarımla hayvancılıkla uğraşılırdı. Türlü türlü sebeplerle herkes buradan ayrıldı. Kala kala bir tek biz kaldık. Babam annem ölünce ablam, ben ve küçük kardeşim baba mesleği hayvancılığı sürdürdük. Ablamın büyükbaş hayvanları vardı. Sattı hepsini o da İzmir’e kızının yanına gitti. Küçük kardeşim eşinden boşanınca bunalıma girdi kendini vurdu. Ben tek kaldım. Başta gamlandım hüzünlendim ama “kalk ayağa yürü be Nail, dağlar seni bekliyor “ dedim o gün bugündür sürüm nerede ben orada oldum.

Hayvancılıktan başka bir şey yapar mısın?

Genelde arkadaşlar tarım ve hayvancılığı birlikte yaparlar ama ben hayvancılık ve çobanlık yaparım. Aynı zamanda hayvancılığın yanı sıra süt ve peynir işleri de yaparım. Öyle bir keçi peyniri yaparım ki, bilenler sipariş vermek için yazdan sıraya girerler.

Bu kadar çok hayvanla tek başına nasıl baş ediyorsun. Ara sıra sorun yaşadığın oluyor mu?

Sağlık olduktan sonra yalnızlık problem değil. Orada sıkıntı yok. Ancak zaman zaman çevreden bazıları üstüne vazife sayıp, ıvır zıvır nedenle ben ve keçilerim hakkında jandarmaya şikayette bulunduğu oluyor. Jandarma ne yapsın, savcıya veriyor, oradan mahkeme filanla yaşıyorum..

Bir gün yanında 3-5 kişilik bir heyetle hakime hanım gelir benim fakirhaneye. Keşif yaparlarmış. Densizin biri Nail’in keçiler “benim yere dökülmüş zeytinlerimi çiğnedi” deyip mahkemeye vermiş. Halbuki o işi yapan benim keçiler değil, ben zeytin zamanı tamamen hayvanları alır Bağarası’na kırsala götürürüm. Onun zeytinlerini o bölgeye başka yerden kurbanlık koyun getirenlerin sürüsü yapmıştı. Hakime hanım bu durumu nerden bilsin? Ama bana döner der ki; “Şikayeti duydun. Bir daha o bölgeye girmeyeceksin”. Dedim “hakime hanım! oraya ben girmiyorum. Benim keçiler de zeytin zamanı burda yok. Ama yine de ben sizin, tembihinizi keçilere anlatırım. Anlarlarsa!! dedim.

Çobanlık nasıl bir şey Nail? Bir çoban nasıl olmalı?

Benim bildiğim çoban mert olmalı, delikanlı cesur ve çalışkan olmalı. Soğuğa, sıcağa, yağmura, yaşa aldırmadan her daim sürüsüyle olmalı. Her hayvanı, sahip olduğu ayrı ayrı özelliğinden dolayı mesela boynuz yapısından, renginden, kılından, bacağından, hatta melemesinden bile tanımalı, bilmeli. Çobanın gözü şehirde, aklı fikri karıda kızda olmamalı. Kafası siyasette veya cambazlıkta olmamalı. Benim gözüm hep hayvanlarımda oldu. Kimi zaman çoban, kimi zaman kahya, kimi zaman baytar oldum. Ağa olamadım, hatta ağa olmayı hiç sevmedim. Çobanın kendi dağlarda, yüreği güzelliklerde, gönlü ise enginler de olur.

Hayvancılık yapıyorsan zamanla baytar oluyorsun. Kolay değil ayağı kırılanı, hamileyken doğum yapamayanı, hastalanıp yemeğini yiyemeyeni sen tedavi ediyorsun. Sen yaşatıyorsun. Her gün ortalama 500 keçi ile baş etmek adama keçileri kaçırttırır. Bu işten hoşlanacan, 50 – 60 yıl yapacan ve bıkmayacan. Bu iş ancak sevgiyle olursa olur. Aksi taktirde dağlar seni, sen de dağları çekemezsin.

Kaza nasıl oldu, sonrasında neler yaşadın?

Sazlıca‘da hayvanların önemli bir bölümünü sattım. Oradan da Yenibağarası’na geçtim. Bir çoban arkadaşımın damında kalacaktım. Sabah erkenden Menemen’e gitmek zorundaydım. Hayvan birliğine bin lira ödemem gerekiyordu, vakitli ödemeliydim. Ayrıca ilkbaharda on – on beş keçi düşük yaptı ve birkaç yavruyu da tilki yedi. Memeleri süt dolu olan bu annelere, Menemen hayvan pazarından, ikiz yavrulardan birer tanesini alacaktım. Ertesi günün planı buydu, ama tutmadı. Bucak’ta damında uyuyacağım arkadaşımın mobileti ile akşam üzeri Bağarası’na gittik. Dönüş yolunda karşıdan bir araba öyle üstümüze üstümüze geliyordu ki, biz mobileti iyice sağa çektik ve durduk. Buna rağmen adam bizi sıyırdı geçti. Arkasına bakmadan kaçtı. Mobilet haşat oldu, biz yaralandık. Benim diz kapağımın altı gitti. Arkadaşın durumu daha kötüydü. Mobilette ne kâğıt, ne plaka ne sigorta var. Çaresiz bir müddet bekledikten sonra bir araba çağırdık. Motoru da aldık, geldik Bucak’taki damlara. Damların arkasında çobanın yatma yeri vardı. Yattım yatmaya oracığa bir kedi misali. Ama uyumak ne mümkün. Bacağımın sıcaklığı geçince, ağrı daha da şiddetlendi. Sabahı zor ettim. Ağrıdan duramadım.

Sabah komşumuz İbrahim gelince durumu anlattım. O da bana; “Bırak keçiyi koyunu şimdi, hemen hastaneye gidiyoruz” dedi ve Menemen hastanesine gittik. Bir film çektiler beğenmediler. Bir film daha çektiler, baktılar bacak çatlak, alçıya aldılar. Allahtan diz kapakta bir şey yoktu. Diz kapağım gideydi, yandıydık. Oradan safra kesesine geçtiler. Bir taş var, ameliyat olacaksın dediler. Uzatmayalım Menemen Devlet Hastanesinde; doktor döndü akciğerlere, orda da kist gördü, Tepecik’te araştırmaya gönderdiler.

Bizim 90 -91 hayvan elimizde, ahırda kapalı kaldı. Bacak sakat olunca ara sıra saldım onları bayıra. Sahipsiz dolaştı hayvanlar dağlarda. Bandırma’ya kadar çoban aradım. Aylık iki bin liraya bulamadım. Sahipsiz kalan doksan hayvanın on dört tanesini köpekler temizledi. Bastırıp bastırıp boğdu ve yediler. Sonra bir çoban buldum. Anlaştık. Kurban Bayramı’na kadar kalacaktı güya. Seksen gün çalıştı. Hakkının dışında bin lirada emanet aldı. İzin istedi. Tekrar geleceğim dedi. Gitti, gelmedi, çarpıldık. Bu arada İzmir‘e git-gel hep makinalara bağlandık. O MR dedikleri lanet makinaya alışamadım gitti. Nihayet çektik geldik işimizin başına. Güya bir ay içinde kontrole gidecektim. Üç ay oldu, gidemedim. Bu arada dizim iyi oldu. Kurban bayramı yaklaşıyordu. Bir iki arkadaş yardımıyla hayvanları toparladık. Birkaç zaman öyle geçti. Çoban da kaçınca, aldım sopayı elime, düştüm keçilerin peşine, vurdum dağlara kendimi, Rahatladım, iyi geldi. Uzun bir aradan sonra Kurban Bayramı’nın üçünde Sazlıca‘ya evime geldim. Şükür şimdi iyiyim. İşimin başına, atımın sırtında keçilerimin, köpeklerimin yanındayım, dedi ve her zaman ki aceleci haliyle “Keçilere gidiyorum” diyerek atına bindi, vedalaştı, gözden kayboldu.

Dilerim Allahtan, ömrü uzun olur Nail’in. Aksi taktirde Sazlıca, keçiler, köpekler, atlar, hatta dağlar bile öksüz kalır. Yetim kalır. Garip kalır.

Kıymetli okurlar, diğer yazılarıma www.sebahattinkaraca.com sitesinden erişebilirsiz.

Nazif ağabeyi 77 yılından beri, çalışkanlığı üretkenliği, bitmez tükenmez enerjisi ile tanırım. Foça’da şakalaştığım, güldüğüm, muhabbetinden hoşlandığım, nadir insanlardan birisidir. Kırmadan, dökmeden, incitmeden şaka yapmasını iyi bilirdi. Her ne olursa olsun, neşesini korur, hayatın tadını çıkartırdı. Foça’da en erken kalkanlardan birisiydi. Sabahın erken saatlerinde, işletmekte olduğum otelin önünden geçerken, o gün kafasına göre bulduğu aktüel bir konu üzerinden, barışçıl tavrıyla şakasını yapar işine giderdi. Belki tavşan çıkar diye, kimsenin çalısına taş atmaz, tavuğunu ürkütmez, karınca incitmez, kimse hakkında kötü konuşmazdı. Büyükle büyük olmak, küçükle küçük olmak onun en kuvvetli yanıydı. Nazif ağabeyi, hayatta en çok sevdiği eşinin ölümünden sonra göremez oldum. Sordum soruşturdum. Evden dışarı çıkmıyor dediler. Neden acaba diye düşündüm. Ardından üzüldüm. Özlemim birdenbire depreşti hatta derinleşti. İçimden “O’nu ziyaret etmeliyim. Muhakkak görmeliyim” dedim. Belediye meydanında şarküteri dükkânı işleten damadı Zafer Aktan ile temasa geçtim. Zafer bey, eşi Canan ile görüşmemin daha doğru olacağını işaret etti. Nazif ağabeyinin kızı Canan’ı da uzun yıllar tanırım. Bu bakımdan tereddüt etmeden telefon açtım. Durumu anlattım. Görmek ve kendisiyle biraz sohbet etmek istediğimi ilettim. Memnun oldu. Randevulaştık. O gün geldi. Nazif ağabeyinin kızından aldığı “evlat desteği” ile tek başına yaşadığı evine gittim. Canan kapıyı açtı. Nazif abi ve canan büyük bir misafirperverlikle karşıladılar. Nazif ağabey ve kızı Canan çok memnun oldular. Açıkça ifade edeyim, bende kendisini görünce çok duygulandım. Sarıldım, sıktım. Sırtını sıvazladım. Bırakasım gelmedi. Nazif ağabey, her zaman olduğu gibi duygularına yine hâkim olamadı. Sessiz sessiz içine doğru ağladı. Ağlasın, boşalsın rahatlasın diye bir müddet bekledik. Beklerken, dağ gibi büyük, içi dolu dolu bir hayat hikayesinin üstüme yıkılacağını hissettim. Bunca zamandır Foça’yı Foça yapan, tarihinin, doğasının yanı sıra, Foça’ya damgasını vurmuş pek çok değerli insanla söyleşi yaptım. İlk defa bugün, gönlü deniz deryasına benzeyen Nazif ağabeye hangi soruyu soracağımı, söyleşiye nasıl başlayacağımı bilemedim. Bu sebepten de “sen anlat abi, ben dinleyim” dedim.

Hazır cevap “Yok yok, sen sor ben anlatayım” dedi. Anladım ki, çok şeyi var anlatacak. Ama sıraya koymakta zorlanacak. İşini kolaylaştırmak için büyükbabandan ve babaanneden başlayalım istersen dedim.

Güldü, tebessüm etti.

“Sen çok derinlere daldın, yine de kırmayım seni, anlatayım hatırladıklarımı.” dedi.

Babaannem Münevver, 1874’de daha o zaman Osmanlı toprakları olan Romanya’da doğmuş.

Balkanlar üzerinde planları olan bazı devletlerin arasında Ruslar da varmış. Osmanlı ve Rus ordusu karşı karşıya gelmişler. 1878 yılında yapılan savaşta Osmanlılar yenilince, Romanya bağımsızlığını ilan etmiş. Orada kalan Türkler, azınlık ve sindirme politikaları ile zorlaşan hayattan kurtulmak için, Türk topraklarına “Muhacir” olarak göç etmeye başladılar. Göç edenlerin arasında babaannemin ailesi de varmış. Çorlu’ya gelmiş ve yerleşmişler. Nasıl olduğunu tam olarak bilemiyorum ama babaannem Münevver, Karadeniz kıyısında bulunan Tirebolulu varlıklı bir ailenin oğlu olan, Büyükbabam Hamdi ile evlenmişler. Evlilikten dört çocukları olmuş. Yaygın bir hastalıktan dolayı ikisi daha bebek iken ölmüş. Babam Ali ile halam Hatice hayata tutunmuşlar. Bilemediğim bir sebepten dolayı dedem ve babaannem Tirebolu’dan, o yıllarda bomboş olan Antalya’nın Lara bölgesine göç etmiş ve oraya yerleşmişler. Halam daha küçük, babam ise 11 yaşındayken 1908 yılında önce babaannem, ardından Büyükbabam Hamdi, genç yaşta hayata veda etmiş. Öksüz ve yetim kalan iki kardeşin bundan sonra hayata nasıl tutundukları hakkında maalesef hiçbir bilgim olamadı. Ancak aradan geçen uzun yılların ardından, halamın iki defa evlilik yaptığını, çocukları olduğunu öğrendim. Babam Ali ise, askerlik için Foça’ya gelmiş; askerliğinin ardından annem Rahime ile evlenince Foça’da kalmış.

Nazif abi, istersen bir ara verelim. Ardından biraz baban Ali ve annen Rahime hanımdan bahset olur mu? Dedim.

Nazikçe “Tabii olur” dedi. Küçük bir molanın ardından, Babam dedi, askerlik için Foça’ya gelmiş. Askerlikten sonra buraya yerleşmiş. Uzunca bir süre yalnız yaşamış. Daha sonra annem olacak Rahime ile evlenmiş. Annem Rahime, ablasının eşi olan hâkimin tayini münasebetiyle Foça’ya gelmiş. Gel zaman, git zaman babam, Rahime ile tanıştıktan kısa bir süre sonra evlenmişler. Bu evlilikten 1934 yılında ben ve ardından kız kardeşim Gülseren doğmuşuz. Beş – altı yaşımdan sonrasını hatırlıyorum. Fatih Camii yakınlarında evimiz vardı. Orada otururduk. Babam balıkçılık yapardı. İkinci Dünya Savaşı sırasında 1. Derecede askeri yasak bölge ilanının ardından ekonomisi çökmüş Foça’da, hayata tutunmaya çalıştılar. Ben on bir yaşındayken rahatsızlanan babam aniden hayata gözlerini yumdu. Hayat bizim için daha da zorlaşmıştı.

Sanki atalarımızın kaderi, bizim üstümüzde bir kere daha tecelli ediyordu.

Etrafında fazla bir dayanağı olmayan annem, ben ve kardeşim çaresizlikten, savrulmanın eşiğindeydik. O güne kadar ev kadını olan annem, Fatih Camii’nin hemen yanı başında bulunan cezaevinde, gardiyan olarak işe başladı. Biraz rahatlamıştık. Babamız yoktu. Onsuz büyümek kolay olmuyordu. Hayat, en başta okul yılları olmak üzere, her aşamada soğuk yüzünü hissettiriyordu. Üçümüz birbirimize sıkı sıkıya sarıldık, zor günlerin üstesinden gelmek için çalıştık. Ben okula ara vermiyordum. Annemin de desteği ile okulumda başarılı olmaya çalışıyordum. Hafiften tombuldum. Arkadaşlarım bacaklarımı sıkar, “yürü be tombul” diye şaka yaparlardı. Bazen alınırdım, bazen de onlara ben de takılır eğlenirdim. Sınıf arkadaşlarımdan birisi daha sonra Belediye Başkanı olan Süleyman Ege’ydi. Onunla iyi anlaşırdım. Foçalılar bize yabancı olduğumuzu hissettirmedi. Baştan beri bizi içlerinden biri gibi gördüler.

Nazif ağabey top oynamış ve uzun yıllar kalecilik yapmışsın. Şu futbol sevdasından ve bu sayede yaşadıklarından biraz bahseder misin?

Okulun yanı sıra, top oynamaya meraklıydım. Öyle çok meraklıydım ki, acılarımı sadece top oynarken unutuyor, mutlu oluyordum. Bu merak beni Foçaspor’un kalesini koruyan oyuncusu yaptı. Daha sonraki yıllarda, o dönem çok güçlü olan Dikilispor’a transfer oldum. Çok para almıyordum. Zaten o yıllarda futbolcu, paradan daha ziyade manevi değerler için top koştururdu. Yine de şükürler olsun, elime geçen ufak tefek para ile evimizin masraflarına katkıda bulunuyordum. 1950’li yıllarda Foçaspor’da oynarken, Midilli takımı ile yapılacak dostluk maçı için Menemenspor, Foçaspor, Dikilispor’dan oluşan karma bir takım kuruldu. Bu takımda, Foça’dan ben ve Allah rahmet eylesin Tayfur Merul vardık. Midilli’de yaptığımız dostluk maçını 3-0 kayıp ettik. Üzülmüştük. Suratımız bin parça döndük. Yapılacak bir şey yoktu. Otobüs bizi gece yarısı ana yol kavşağında Karakol mevkiinde bıraktı ve Menemen’e devam etti. Biz yürüyerek sabaha doğru Foça’ya geldiğimizde yorgunluktan bitmiş tükenmiştik. Yenilginin ve yediğim üç golün ardından utandığım için birkaç gün dışarı çıkamadım.

Yüz yılın aşkı

“Nazif Ağabey, Gülseren Abla ile yaşadığın şu büyük aşktan da biraz konuşsak mı acaba” dememle birlikte hüzünlü yüzüne tebessüm yansıdı. Oturduğu yerden biraz geriye kaykıldı ve onu da kızım Canan anlatsın dedi.

Canan nereden biliyor dedim.

Eşim ona belki kırk defa anlattı. Bütün mahalle, soy sülale, hatta tüm Foça bilirdi. Onu nasıl sevdiğimi.

Canan, “Yok yok baba! sen anlat en iyisi” dedi. “Ben anlatırsam ne olur ne olmaz bir yanı eksik kalır kızarsın, en iyisi kendin anlat” diye ilave etti.

Nazif ağabey: “1960’lı yıllara gelindiğinde, Ahmet Karakuyu’un en küçük kızı ve kız kardeşimle de adaş olan Gülseren’e âşık oldum. Ahmet Karakuyu “Ben kızımı topçuya, üstelikte işsize güçsüze vermem” diye tutturdu. “Değil kızıyla evlenmeme rıza göstermek, sokağından geçmemi bile istemiyordu. Oysa ben Gülseren’e ölesiye âşık olmuş, kara sevdaya tutulmuştum. Gülseren’in de benden farkı yoktu. Birbirimizi çok sevmiştik. Yapılan tehditlere, konulan yasaklara kulak asmıyordum” dedi. İçinden yutkunmalar, gözünden yaş gelmeye başladı. Başını usulca öne eğdi. Gözyaşlarını görmemi istemiyor gibiydi. Belli ki anlatırken o günlere gitmişti. Canan da çok etkilenmiş gibi gözüküyordu. O da elinde bir mendil gözlerini siliyordu.

Üç beş dakika sessiz kaldık. Ardından ben “Canan, bu derin aşkta neler yaşandı. Nasıl sonuçlandı bari sen anlat” dedim. Canan babasına doğru baktı. Nazif ağabey “olur” der gibi başını salladı.

Canan: Annemin babası Ahmet Karakuyu, Selanik/Kavala mübadili ve namazında niyazında olan biriydi. Az da olsa inatçılığı tutardı. Hacılar Limanı’nda bağ, bahçe, tütün ekim işleriyle uğraşır, hayvancılıkta yaparmış. Evleri, Atatürk Mahallesi eski çarşı içi 115. sokağın başındaki, (Kapanan Afşin Eczanesi’nin olduğu binaymış. Hacılar Limanı’nda yaz – kış yaşarlarmış. Foça’daki evi kullanmadıkları için ev boş dururmuş. Bir gün dedeme, deri tüccarı olduğunu söyleyen Yunanlı biri gelmiş. “Ahmet Efendi deri toplayacağım, evin zaten boş oturmuyorsun, o halde bana kiraya ver” demiş ve dedemi ikna etmiş. Aradan iki – üç gün geçtikten sonra Yunanlı gözden kayıp olmuş. Foça’yı terk etmiş. Dedem durumu öğrenince evin kapısını açmış. Birde ne görsün! Girişte ve tam ortada bulunan zemin taşının yerinde durmadığını, kenara savrulduğunu, taşın altının da çukur olduğunu fark etmiş. Ayrıca etrafta birkaç deri görmüş. Daha sonra öğrenmişler ki, O ev Yunanlının kendi eviymiş. 11 Eylül’de Türk askeri Foça’ya girdiğinde, kaçarken götüremedikleri altınları almak için gelmiş ve dedemi kandırmış.

İşte bu evde, dedem Ahmet Karakuyu ve anneannem Hasine elele vermişler, babamın annemle evlenmesine karşı çıkmışlar. Buna mukabil babam ve annem birbirlerine o kadar aşıkmış ki Babam, her şeyi göze alarak sevdiği annemin peşini hiç bırakmamış. Annem Gülseren’i görmek için her defasında cama taş atar, annem kızdıkça “seni almadan şuradan şuraya gitmem” diye tuttururmuş. Annem Gülseren, “hadi ya git buradan babam gelecek, annem görecek” dedikçe O, başlarmış tepeden tırnağa soyunmaya. Önce gömleğini, sonra atleti çıkarır, ardından da “şimdi inmezsen aşağıya, pantolonumu da çıkaracağım ve Foça’da don ile dolaşacağım” der annemi tehdit edermiş. Annem mahalleye daha fazla rezil olmamak için aşağıya iner, babamla beraber korka korka yanyana yürürmüş. Babam bunu her defasında silah olarak kullanır ve her defasında annemi çaresiz bırakır, kendisiyle beraber herkesin içinde saklana-gizlene yürümesini sağlarmış. O dönemin Foça’sında bu aşk dilden dile dolaşarak, her hanede konuşulur olmuş. Üç yıl süren tutkulu aşkın sonunda, Annem bir mum gibi erimiş. Dedemle anneannem, bakmışlar ki kızları günden güne zayıflayarak elden gidiyor “Vermezsek ölecek bu kız yahu “ diyerek sonunda babamla evlenmelerine rıza göstermişler. Foça’da yaşanan o dönemin en şiddetli aşkı, 1963 yılında annem ve babamın evlenmeleri ile noktalanmış. 50 yılı birbirine sevgi, saygı şefkat ile tamamladılar ve 50. evlilik yıllarını 2013’te kutladılar.

Babam, annemi o kadar sever o kadar güvenir ve bir o kadar inanırdı ki, bu sebepten ömründe para ile hiç işi olmadı. Evlendikten sonra da hem denizde hem Gediz ağzında kurduğu dalyanda balık tutmuş. Tuttuğu balıkları Antalya’ya kadar götürüp satarmış. Açık Tarım Cezaevi’nde ilaçlama, ardından Fransız Tatil Köyü’nde yıllarca şoför olarak çalışmış. Kazandığı paranın tamamını ay sonunda getirip anneme verirmiş. Evin tüm ihtiyaçlarını annem görürmüş. Hatta babamın da tüm giysilerini annem alırmış. O yıllarda nerede bir düğün nerede bir sünnet var ise babam oraya ya zenne ya köçek ya da palyaço kıyafetiyle gider düğünleri şenlendirmiştir. Daha da ilginç olanı babamın düğünlerde giydiği kıyafetleri annem hazırlar, giydirir, allayıp, pullar, süsler öyle düğünlere salarmış. Babam, düğünlerin vazgeçilmezi olur, konukları eğlendirirmiş.

İlerleyen yıllarda büyüdükçe ben de gördüm. Babam, anneme karşı duyduğu sevgi, saygı ve içinde yaşattığı aşk ile onun bir dediğini iki etmezdi. Her ne kadar çalışkan, hoşgörülü, sempatik, tatlı dilli biri olsa da, evde bazı şeyler ters gittiğinde, mesela kahvaltı zamanında hazırlanmadığında, ya da bir kusur olduğunda babam, çarpıp kapıyı giderdi. Bir- iki gün sonra yeniden eve döndüğünde, bu defa annem “Bey bey, Allah aşkına madem gidiyorsun, ya hep git ya da gittiğin yeri haber ver, meraktan sabahlara kadar uyuyamıyorum” derdi. Aslında disiplin sahibi olan babam, bu yanını hayat boyu gizlemeyi bilmiş, şen -şakrak – neşeli- eğlenceli bir insan olarak kendisini topluma kabul ettirmişti. Kubala Mustafa, Beytorun kardeşlerin tamamı, Şeker Reis, Kıtırık Erdoğan, Malak Mustafa gibi, dostlarıyla bir ömür arkadaşlıkları süregelmiştir. Gençlik yıllarında geçimini sağlamak için, hiç iş ayrımı yapmamış olan babam, Fransız Tatil Köyü’nün açılışıyla birlikte oraya ilk girenlerden olmuştu. Şoför olarak işe başlamıştı. Aynı yıllarda Annem, Foçalı pek çok bayanın tatil köyünde çalıştığını görünce, “ben de orda çalışmak istiyorum” dedi. Babam, bir sözle annemi tatil köyüne aldırdı. Daha ilk günden tatil köyünün çamaşırhanesinde işbaşı yapan annemi gören bir-iki Foçalı bayanın, burun kıvırarak “sen de mi buraya geldin Gülseren” dediğini kulağıyla duyan babam, aynı gün annemin kolundan tuttuğu gibi eve getirmiş, “senin çalışıp çalışmayacağın bu kadardı hayatım, sen evimin kadını ol, ben hiçbir şeyini eksik kılmam senin” demişti.

Bu arada Nazif abi sohbete geri döndü ve söz alarak; Tatil köyünden emekli olduktan sonra, 1950’li yıllarında Foça İdman Yurdu’nda birlikte top oynadığımız, takım arkadaşım Reha Midilli’nin de uzunca bir süre şoförlüğünü yaptım. Reha Midilli ile çalışmak iyiydi, hoştu. Ama onunla çalışmak ciddiyet isterdi. Çünkü Reha Midilli, en ufak bir hatayı affetmeyen tabiata sahipti. Önce kızar, sonra da gönül alırdı. Bu yapısından dolayı elimden geldiği kadar kızdırmamaya çalışırdım. 1963’de evlendikten bir yıl sonra oğlum Can dünyaya geldi. Bir yıl ara ile kızım Canan doğdu. İki tane yavrumuzu, en iyi koşullarda okutmak için büyük çaba sarf ettik. Can ergenlikten gençliğe geçince evlendi. Bu evlilik uzun sürmedi. Ardından boşandı. Bir daha hiç evlenmedi ama bütün sevgisini kız kardeşinin çocuklarına verdi. Onlara abi oldu, dayı oldu, amca oldu, büyük oldu. O da benim gibi tatil köyünde çalıştı. Sonra Reha Midilli’nin yanında girdi. Ardından belediyeye girip emekli oluncaya kadar çalıştı. Kızım, evlenmiş kendi yuvasına kavuşmuştu.

Hatırladıkça, gözümün çanağından, hala yaşlar akıyor.

Ben, eşim Gülseren ve Can birlikte yaşıyorduk. 2015 yılında bir hastalıktan dolayı eşim, aşkım, canım, hayat arkadaşım olan Gülseren’imi kaybettim. Benim için çok zor oldu. O gün, bugün yokluğuna alışamadım. Akşamları nefesine, sabahları gülüşüne hasretim. Oğlum Can ile aynı evde yaşamayı devam ettirdik. Can ve ben annemizin ölümünden sonra açılan yaraları sarmaya, annesiz olarak zor olan hayata tutunmaya çalışırken ve sevgili karımın ölümüne henüz daha alışamamıştım. Hal böyleyken, beklenmedik bir anda oğlum Can kalp krizinden öldü. Evim, barkım, dünyam, var olan, olmayan her şeyim başıma yıkıldı. Allah’ım bu ne talihsizliktir. Hayata atılırken de, yaş- baş alıp, ömrümün son günlerine yaklaşırken de, şu yaşadıklarım bitmek bilmeyen zor sınavlarımın devamı mıydı?

“Bir insanın gözlerinin arkasında ne kadar büyük gözyaşı torbası vardır bilemem. Benim göz yaşlarım aylarca aktı.”

Daha halen dinmedi. Hatırladıkça gözümün çanağından hala yaşlar boşalıyor.

Şimdilerde kızım Canan’ın desteği ile hayata tutunuyorum. Torunlarım Caner ve Cansu damadım Zafer ziyaretleri aksatmıyor. Varlıklarından güç alıyorum.

Hayata dair geride nasıl ve ne yaşadıysam pek çoğunu hatırlamaz, ama sevgili karımla oğlum Can’ı da unutamaz oldum.

Nişan

Mutluluğa ilk adım

Nikah imzası

Aile hatırası

Can ve Canan ile

115. Sokak sakinleri

Gülseren Demiral

Bisiklet sırtında

Düğünlerin vazgeçilmezi

Nazif Demiral gösteri

50’li yıllar Foça takımı

Foça 50’li yıllar

Arkadaşları

Midilli’ler Demiral’ler Çelebi’ler

Anılardan

N. Demiral

Can ve Caner

Can Cumhuriyet Meydanı’nda

Annemin anlattığı masallardan çok etkilenirdim. Can kulağı ile dinlediğimden olacak, her ne kadar tarih ve isimleri aklımda tutmayı beceremesem de, olayları veya işin hikaye kısmını hafızamda çok iyi tutardım. Bu sebepten olsa gerek ortaokuldan itibaren tarih dersleri vazgeçilmezim olmuştu. Hasta bile olsam tarih dersini kaçırmazdım. Sınıflar arası tarih yarışmalarına katılmaktan da büyük mutluluk duyardım.

Liseden sonra malum iş, güç, evlilik, çoluk çocuk, geçim derdi araya girince, hayatımın gidişatı da değişti. İstesem de istemesem de ötelemek zorunda kaldığım tarih ile yeniden buluşmam 40-45 yıl sonra oldu. Burada itiraf etmem gerekir ki, içinde yaşadığım Foça’nın kulaktan dolma tarihi beni sarıp sarmalamıştı.

Tarih, insanlığın ve bir şehrin tüm geçmişidir. İçinde yaşadığımız kentin geçmişini öğrenmek geleceğimizi tayin etmemize, bizi biz yapan ortak değerlerimizi korumamıza, üstünde yaşadığımız toprakların kıymetini bilmemize fayda sağlar. Bu noktadan çıkışla içinde yaşadığım, pek çok Akdeniz kıyı kentinin tarihine ışık tutan, güzel kentimiz Foça’dan ve yöremizden başladım.

Almanca yazılmış kitaplar başta olmak üzere, elime geçirdiğim her yabancı kaynaktan Foça tarihinin derinliklerine inmeye karar verdim. 6-7 senedir büyük bir keyif, heyecan ve mutlulukla yaptığım çalışmalar Antik ve Ortaçağ dönemlerini kapsıyor. Bu bağlamda Antik Fokaia hakkında yaptığım araştırmalar doğal olarak bölgenin tarihini de kapsıyor. Türkçeye çevirerek yayınladığım pek çok yazı Antik Kent Kyme’den dolayı Aliağa Belediye Başkanı Sayın Serkan Acar’ın dikkatini çekmiş.

Bir gün Belediye Başkanı Acar’dan davet aldım. Davete icabet ettiğimde Başkan, Aliağa hudutları dahilinde bulunan Antik Kentler hakkında araştırma ve çalışma yapmamı istedi. Sebebini sorgulamadan ve hatta bir şey talep etmeden ricasını kabul ettim. Çalışma umduğumdan uzun sürdü. O ana kadar yabancı kaynaklardan edindiğim bilgileri derleyerek tercüme ettiğim ne kadar yazı, bilgi, kroki varsa kendilerine dosya içinde sundum. Buradan böylelikle kitaba giden bir yol açıldı.

Sayın Başkan Serkan Acar da gerçekleştirmeyi düşündüğü “Aliağa Kent Kitaplığı” projesinin basılan ilk kitabı olan “Aliağa’nın Antik Kentleri” kitabını bastırdı ve kendine özgü sunuşu ile okurlarla buluşturdu.

Yararlı olması dileğimle.

Bu kitabın basılmasında etkisi veya katkısı olan Sayın Hasan Eser’e, Sayın Şenol Gök’e ve emeği geçen Sayın Ali Osman Karatekin’e çok teşekkür ederim.