Sebahattin Karaca

İyi de olmuş. Aliağa’dan sonra Bergama’ya kadar yoğun sis nedeniyle ilerlemek çok zaman aldı. Ucu ucuna vapurumuza yetiştik. Turyol ile kısa süre sonra Midilli (Lesvos) adasının aynı zamanda baş şehri olan Midilli’ye (Mytilene) vardık. Rutin kontrol ve kayıtlardan sonra, tarihi ve turistik yerlerden Agiasos’u gezdik dolaştık. Çok beğendik. Akşam olmak üzereydi. Polimari’ye gidip orada konaklayalım diye düşündük. Nazik ve kibar birisi olan Paris Agiakatsikas’ın yönettiği Irini Apart’a yerleştik. Apartın önündeki plajdan denize girerek günü tamamladık. Uzun yol uzun gün derken hayli yorulmuştuk. Ertesi gün Poliari şehir turunun ardından Gera körfezinin kenarındaki Perama’ya geçtik, beğendik. Oradan daha önce dört kere gittiğim, hep beğenerek gezdiğim Molyvos’a (Mithymna) geçtik. Bizans döneminde antik Mithymna kalesinin kalıntıları ile inşa edilen, adanın ikinci büyük kalesi olan, Osmanlılar zamanında da onarılan Molyvos kalesini ziyaret ettik. Ziyaretin yorgunluğunu muhteşem manzara eşliğinde Panagiotis Vaxevanis’in restoranı Gatos’da attık. Panagiotis’in bizzat kendisinin hazırlayıp sunduğu lezzetli yemekler taktire değerdi.

Sigri’de

Petra’ya varış

Şehir turunun ardından önceden planlandığı gibi Petra’ya geçtik. İki sene önce uğramıştım kalışım bir gece olduğundan ve tadı damağımda kaldığından bu sefer Petra’da iki üç gece konaklayacak, dinlenecek, kısa mesafede bulunan Sigri, Andisa, gibi görülecek yerleri gezecektik. Çok yakında ceviz ağaçları ve kavakların bolluğu ile bilinen Petri’yi de görmek lazım. Petra, Molyvos’a çok yakın, 6 Km mesafede ve denizi çok güzel, çok temizdi. Mavi bayraklıydı. 300 metre kadar uzundu. İlk gördüğümde bende hayranlık uyandırmıştı. Biraz ileride üç ıssız adacık var. Bitki dokusu, florası, kuşları ve ekolojik yapısı ile korunan alanlar sınıfına girmiş.

Eylül ayının son günleri ve çok miktarda konaklama tesisi olmasına karşın yer bulmakta zorlandık. Her taraf turist kaynıyordu. Turistler başta Hollanda – Almanya – İskandinav ülkelerinden geliyorlardı. Gördüklerime inanmakta zorluk çektim. İki odalı bir apart bulabilmek için mübalağasız 10 apart hotele yer sorduk. Çoğunu da telefonla aradık. Pek çoğunda resepsiyon yok. Varsa da çok küçük, burada resepsiyon hizmeti veriyorlar. Kapıya ilgili kişinin telefonunu asmışlar. Arayıp oda var mı diye sorduk. Yer varsa, bir yerden gelip işlemleri yapıyor ve anahtarı teslim ediyorlar. Öyle bizde ki gibi 7/24 saat resepsiyon görevlisi bulundurma alışkanlıkları yok. Buna karşılık apartların girişinden çıkışına, odalar dahil tertemiz, pırıl pırıl ve her türlü hijyen koşullarına sahip. Sonunda denize sıfır Niki Studıos Sea – Front‘da rahat, geniş, temiz ve tam donanımlı iki odalı bir stüdyo bulduk. Konumu mükemmeldi. Deniz kenarında olan işletmenin, küçük, bakımlı ve bol çiçekli bahçesinde beş çayı ikram ettiler. Ev yapımı kekler nefisti. Dinlendikten sonra akşamüzeri şehirde küçük bir tur atalım dedik. Sahilden şehir merkezine doğru yürümeye başladık. Uzun sürmedi. Çarşı pazar yakındı. İlk göze çarpan her tarafından görülebilen Panaya Glikofilusa Kilisesi’ydi. Ama oraya bugün gidemezdik, yorgunduk. Torunlar küçüktü. Bugün için küçük bir gezinti ardından akşam yemeği yeterli olacaktı. Restorandan çıkarken, gözüme bir afiş ilişti. Afişte, Nisan’dan Eylül’e kadar Küçükkuyu – Petra vapur seferlerinin başladığı yazıyordu. Çanakkale ve İstanbul tarafından gelecekler için güzel bir gelişme, iyi bir adım olmuş.

Niki Apart

Rahat bir gecenin ardından

Rahat ve dinlendirici gecenin sabahında güzel bir güne merhaba dedik. Kahvaltıdan sonra şehir turu yeniden başladı. İlk uğrak yerimiz, adanın önemli tarihi ve kutsal yeri olan Panaya Glikofilusa Kilisesi olacaktı. Petralılar “Burası bizim Meryem Anamız” diyorlar. Çarşının içinden küçük meydanlardan, dar sokakların arasından birbirinden güzel ve etkileyici dükkanlara kısa kısa göz atarak ilerledik. Tertip temizlik düzen ve doğal ürünlerle hazırlanmış vitrinler turistleri adeta davet eder gibiydi. Her taraf şaşırtacak kadar temizdi. Sokakta ne izmarit ne poşet ne pet ne şişe veya ne de bir atık vardı. Hiçbir yerde rahatsızlık veren gürültü, korna, müzik yoktu. Çarşıya, pazara sevgi ve saygının var olduğu huzur veren dinginlik ve canlılık hakimdi. Gördüklerime imreniyor, özeniyor neden bizde de olamıyor diye hayıflanıyordum.

Petra Kilise

Petra’nın Meryem Anası

Birbirinden güzel bakımlı boyalı binaların süslediği birkaç sokaktan sonra kiliseye geldik. Çocuklar küçük olduklarından eşim ve kızım aşağıda bahçede kalmayı tercih ettiler. Ben başladım yavaş yavaş yukarı çıkmaya.

Kilise devasa bir kaya kitlesinin üzerinde kuruluydu. 114 adet basamak vardı. Basamaklar kayayı oyarak yapılmıştı. Petra’nın Bizans döneminde, Akdeniz’de hüküm süren Ceneviz, Venedik, Katalan korsanların sık sık saldırılarına maruz kalmasının ardından korsan gemilerini gözetlemek üzere kilise olarak yapılmış. Kilisenin duvarlarında, tavanında çok sayıda Bizans ikonlar, daha da önemlisi çok kıymetli bir piskopos tahtı bulunmaktadır. Deniz kenarında, düz ovada birden göklere 40 metre yükselen devasa kaya üzerindeki kilise şehre ayrı bir güzellik katıyor. Kasabanın tamamına hâkim, terasından ve gözetleme kulelerinden şehrin manzarası insanın içini rahatlatıyor.

Koşucu Gloria

Gloria

Bir süre merdivenlerden koşarak inip çıkan sporcu bir bayanı izledim. Fark etmiş olacak ki, yanıma geldi. Bir taraftan soluklanırken, diğer taraftan da “Turist misiniz? Dedi.

“Evet” dedim.

“Nereden geliyorsunuz?” dedi

“Türkiye’den” dedim.

Çok güzel filan dedi.

Bende “Siz ne yapıyorsunuz? Kaç keredir inip çıkıyorsunuz bu merdivenlerden?” diye sordum.

“Adım Gloria, kuaförüm, iki çocuk annesiyim. Molivos koşusuna hazırlanıyorum” dedi.

Ağzım açık kaldı. “İsterse bir kadın, her şeyi bir arada başarabilir” diye düşündüm. Kendisine başarı diledim. Ayrıldık.

Petra’nın denizi, kumsalı, sokakların, meydanların temizliği, dükkanların şirinliği, gürültüden uzak olan yeme içme mekanlarındaki düzen, herkesin görebileceği yerlere asılmış fiyat tarifeleri, mis gibi yemekler, her şeyin başında işini bilen ve severek yapan, pırıl pırıl güler yüzlü servis elemanları, baktığın her yerde görebileceğin telaştan uzak sakin, rahat, gürültü yapmayan kaba saba olmayan huzur veren insanlar arasında olmaya 2 – 3 gün yetmedi.

Bir dahaki sefere kadar hoşçakal Petra.!

Boşuna dememiş Orhan Gazi, “Medeniyet Batıdadır diye.”
Hem de asırlar önce…

Agiasos

Belediye Binası

Gatos Restaurant

Giyim mağazası

Kantina Snack Bar içi

Kilise bahçesinden

Kiliseden manzara

Panaya Glikofilusa Kilisesi’ne çıkış

Petra bakımlı

Petra Çarşı

Petra’da alışveriş

Petra dar sokak

Petra Kantina Snack bar

Petra kilise merdivenleri

Petra kıyı

Petra Köşe Souvenir

Midili Kalesi

Midilli’de garson kız

Molivos

Polimari

Polimary

İçimden “Şimdi Köln’de olmak vardı” diye geçirdim. Yanı başımda oturan eşime “Haftaya Köln’e gidelim mi?” Diye sordum. Cevabı direk “Gidelim” oldu ve ilave etti: “Madem Köln dedin, oradan da Brugge’a da geçelim mi?”. Ben de “neden olmasın, geçelim. Oldu olacak Brüksel ve Paris’i de ziyaret edelim mi?” diye sordum. Kabul dedi. Oturduğumuz yerden program yaptık. Ardından da uçak biletlerini ve otel rezervasyonlarını online hallettik. İzmir havalimanında uçuş saatini beklerken Köln yolcusu olduğumuzu Facebook’da paylaştım. İki – üç dakika sonra kırk altı sene önce, batıya gözümüzü açtığımız Winterberg’de, kısa bir müddet beraber çalıştığımız, İstanbul Otelcilik Okulu’ndan Mehmet Lütfi Erşan’dan bir sms geldi; uçuş saatini ve uçuş numarasını istiyordu. Düşüncesi bizi hava limanında karşılamaktı. Gece yarısı zahmet vermemek için havaalanında karşılama teklifini kabul etmedik. Sabah saat 8:30 – 9:00 gibi Collner Hotel’de kahvaltıya davet ettik. “Sabah biraz işim var. Kahvaltıya gelemem. Ama saat 10:00’da otelin önünde buluşalım” dedi, kabul ettik. Geçte olsa otelimize yerleştik. Otel kent merkezinde, odamız konforlu ve temizdi. Eski ve yeniyi güzel harmonize etmişler. Zevkli bir kahvaltı salonunda, sadece kuş sütünün eksik olduğu açık büfe kahvaltı çok hoşumuza gitti. Böyle durumlarda insan ne yiyeceğini bilemiyor. Hele bir de diyet varsa, başlıyor insan parmağını yalamaya. Ama bu keyifli günde şu kahvaltı seçeneğinde diyete fazla itibar etmedik doğrusu. Kahvaltımız henüz bitmişti ki, Mehmet’ten sms geldi. “Dışardayım bekliyorum diyordu. Kırk altı yıl sonra sevdiğimiz bir arkadaşı görmenin sevinci ile kendimizi dışarıya attık. Uzun uzun kucaklaşıp sarıldık. Hava serindi. Mehmet’in daveti ile yakında bulunan sıcak ve samimi bir kafeye gittik. Gelsin kahveler, gitsin çaylar öyle koyu bir sohbet, öyle tatlı bir muhabbet ile zamanın nasıl geçtiğini anlayamadık.

Hasretlik giderdik,ardından yollara düştük.

Mekandan ayrıldık. Mehmet’in rehberliği ile Köln’ü gezmeye dolaşmaya başladık. Her yeri iyi biliyordu. Kaç on yıldır burada yaşıyordu. O Köln’ü biliyordu, Köln de onu. Abartmak istemiyorum lakin çok karizmatik birisi olarak her köşe bucakta tanınıyordu. Bize verdiği intibaa bu idi. Aslına bakarsanız 70’li yıllarda da böyleydi. Mehmet L. Ersan hiç aksatmadığı spor ile geliştirdiği vücut yapısı, bıyık ve saç şekliyle, giyim kuşamdaki şıklık ve kibarlığı ile dikkatleri üzerinde toplamış; hepsinden önemlisi iyi kalbiyle herkesin gönlünü kazanmış birisidir.

Köln’ü 70’li yıllarda bir iki kere görmüştük. O zaman da sevmiştik. Gezip dolaştığımız her şehirde yaptığımız gibi, merkez tren istasyonunda başlayan, “hop on – hop off” otobüs ile şehir turuna çıktık. Gördüğümüz her yer bizi büyülüyordu. Bu turların en güzel yanı, şehrin gezilip görülecek noktalarını bir günde, hissederek, öğrenerek yaşamaktır. Burada da öyle oldu. Katedral (Dom), Severin bölgesi ve köprüsü, Heumarkt, Altstadt (Eski Köln) Rhein Nehri Parkı, teleferik ve termal tesis bölgesi ve daha pek çok yerleri gördükten sonra neredeyse Almanya’nın en büyük Botonik Bahçesi olan Flora’nın giriş kapısı önünde indik. Dizlerimiz yoruluncaya kadar gezdik. Gördüklerimizden çok etkilendik. Öğlen yemeğini Flora’nın sarayları aratmayacak idari binasının terasında yedik. Yemek esnasında resimlik manzarasına doyduk. O anlarda Dünya’dan koptuk. Kendimizi cennette gibi hissettiren Flora’dan mutlu ve güzel izlenimlerle ayrıldık.

Köln’ün simgesi Dom ( Katedral)

Mehmet; “Köln’de, Rhein Nehri’nin kenarındaki hayatın içine girmeden ve Köln Katedrali’ni görmeden olmaz” diyor, bir yandan da kentin güzel ve tarihi sokaklarında gezdiriyordu. Bir müddet sonra Köln Katedrali’ne geldik. Çok yüksek ve heybetli bir yapı. Karşımızda duran Katedrali bizlerle birlikte aynı anda yüzlerce kişi seyrediyor; sağa sola gidiyor, fotoğraflar, selfiler çekiyordu.

Müthiş bir ustalık ile yapılmış ihtişamlı bina, yüzlerce heykel ve Gargole ile (Heykel gibi yapılmış yağmur suyu oluğu) süslenmiş. Dudakları uçuklatacak görkeme sahip bu muhteşem yapıyı seyretmeye doyamıyorduk. Farklı ülkelerden gelen çok sayıda turist grupları karınca misali oradan oraya gidip geliyorlardı. Dom Katedrali’nin hiçbir köşesi veya cephesi diğerine benzemiyordu. Bu durum binaya ilgiyi arttırıyordu. Biz içeriye girip 15 – 20 dakika kaldık. Tek kelime ile etkileyiciydi. Dışarıya çıktığımızda orada bulunan rehberin biri, grubuna Dom Katedrali’ni anlatıyordu:

Dom, Katolik mezhebinin ibadethanesidir. Temelden kulesindeki son taşa kadar inşaatı 632 yıl sürmüştür. Gotik tarzdaki Katedral 8000 metrekare alan üzerinde tamamen gotik tarzda yapılmış olan Dom Katedrali, 157 m. yüksekliğe sahip kuleleriyle birlikte bir bütün olarak Dünya Unesco Kültür Varlığı listesinde yer alır. İnşaatı yapma fikri 7. yüzyıla uzanmaktadır. O zaman bile kulelerin yüksekliği 157 metre olarak planlanmıştır. Planlaması 7 yy’da olan katedralin temeli 1248 yılında atılmıştır. Köln’ün merkezindeki bina şehrin her tarafından kolayca görünüyor. O tarihten sonra da Köln’de yapılacak hiçbir binanın yükseklik bakımından katedrali geçmesine izin verilmez. Sıkıntılardan ve imkansızlıklardan dolayı inşaat ancak altı buçuk asırda tamamlanmıştır. 632 yıl sonra bitirilen gotik tarzdaki, Katedral kuzey Avrupa’daki en büyük ibadethanedir. Tepedeki galeriye 509 basamakla çıkılır. 9 büyük çanı vardır. Çanlardan sadece birisi 24 tondur. Kullanılan iç alan 6166 metrekaredir. Çatının yüzölçümü 12.500 metrekareden fazladır. Gotik stilin bir harikası olan binada, sayılan bu Katedraldeki vitrayların yüzölçümü 10.000 metrekareyi aşmaktadır. Katedral bir Ortaçağ eseridir. Paris’teki Notrdam’dan sonra gelen dünyanın 2. büyük Katedrali unvanını bu güne kadar elinde tutmuştur. Yılda bir milyon turistin ziyaret ettiği kayıt altına alınmıştır. Bunca yıl yıpranmadan, nasıl sağlam durduğunu merak ettim. Bunun üzerine Mehmet bizi katedralin kenarındaki atölyeye götürdü. Çok büyük bir atölyede, dört yüzyıldır, ağırlıklı olarak bir ailenin fertleri nesilden nesile katedralin tamir ve onarımını yapıyormuş. 36’sı heykeltıraş, 10’u vitray ustası olmak üzere toplam 70 kişilik bir ekip gün ve gün çalışıyormuş. Öyle ki eski ve yıpranmış vitray ve taşların heykellerin bire bir aynısını yaparak eskisi ile değiştiriyorlarmış. Çıkan heykelleri ise, Köln belediyesinin izni ile şehrin parklarına, bahçelerine yerleştiriyorlarmış

Rhein Nehri, KD gemileri

Mehmet büyük bir çaba içerisinde bizi şehrin en güzel yeri olan Rhein nehrinin kenarına götürdü. Kendisi bu bölgede yıllarca bulunmuş. Nehirde tur yapan KD tatil gemilerinde emekli olana kadar çalışmış. İnce uzun görkemli gemilerle yapılan haftalık turlardan bahsetti. Gemileri gösterdi. Broşür aldık. Bir haftalık gezi için ödenecek para ile eminim Antalya’da 5 yıldızlı otelde 5-6 hafta tatil yapılır. Ancak; diye devam ediyordu Mehmet, hakkını da vermek gerek. Nehirde yüzen ve 5 yıldızlı otel hizmeti veren bu gemilerle, her gün güzel bir şehirde gözünü açıyor insan diyordu. Bir gün bu turlardan birine muhakkak katılmamızı da ısrarla tavsiye ediyordu. Üçümüz birbirimizle bakıştık. Yakın bir tarihte önce birbirimizi tanıdığımız Winterberg’te buluşalım. Birkaç gün orada anıları tazeleyelim, ardından Köln’e gelelim ve yine birlikte haftalık nehir turuna çıkalım dedik.

Geniş olan Rhein nehrinin kenarları çok iyi korunmuş, park- bahçe, yeşil alan ve meydanlarıyla yaşam kalitesini olumlu etkiliyordu. Bunun yanı sıra ödeme gücü yüksek turistlerin ziyaret ettiği geleneksel yeme içme mekanları, Köln’e belli ki yüksek derecede değer katıyordu.

Veda yemeği

Türk dükkanlarının bulunduğu cadde de dahil olmak üzere pek çok yeri gezdik ve dolaştık. Akşam yemeği için Weidengasse’de faaliyet gösteren Öz Urfa Restoranı’na gittik. Özenle donanmış masamızda, tadına doyum olmayan muhabbetle, çok keyifli bir akşam yemeği yedik. Zamanın nasıl geçtiğini anlayamadık. “Arkadaşın olacak dünyada. Seneler sonra görüştüğün zaman bile, ilk günkü gibi seni karşılayacak. Dostların olacak seni anlayan, seni önemseyen, sana zaman ayırmaktan mutluluk duyan. Onunla arkadaşlığı ve dostluğu sonsuzmuş gibi yaşayacak. Bu sayede gezip dolaştığın, bastığın yer, gördüğün her şey seni mutlu edecek. Asıl zenginliğin de bu olduğunun farkına varacaksın. Gecenin ilerleyen saatlerinde Mehmet’ten ayrılmak zor oldu. Gönül bir- iki gün daha kalmak isterdi. Kısmet bir daha ki sefere dedik. Kendisini en kısa sürede görüşmek dileğiyle Foça’ya davet ettik.

Anlatanın, ömrüne o kadar çok şeyi nasıl sığdırdığını duydukça, onca yaşadıkları karşısında yaşama nasıl sıkı sarıldığına şahit oldukça, nereden başlayıp, nasıl sonuçlandıracağını bilemez yazan. Hatta bazen önceden hazırladığı sorular da olabilir; elde kalır, soramaz. Çünkü anlatana empati yapmış, anlatılanları yaşamaya başlamış, ya soru sormayı unutmuş ya da soruların gereksiz olduğu kanısına varmıştır. Öyle de oldu. Yıllardır Foça’da sessiz, sedasız, sakin, hatırşinas ve kendi halinde yaşayan Halis abi ile bir söyleşi yapayım dedim.

Ve… kendinizden biraz bahseder misiniz? diye sordum.

İkinci soruya gerek kalmadı bile. O anlattı, ben yazdım. Yazarken bazen umutlandım, bazen hüzünlendim, bazen de Halis abi üzerinden hem hayatı hem de Foça’yı daha iyi anladım.

Midilli’den Foça’ya

Babam Hafız, miladi 1322, Rumi 1904 yılında Midilli’de doğmuş. İlkokulu orada bitirmiş. Ailesiyle birlikte 1923 yılında mübadele kapsamında “din esası üzerinden halkların değişimi” ile gelip Foça’ya yerleşmişler.

Dedemler, dolayısıyla babamlar Foça’ya yerleştiklerinde, kendilerine benim doğduğum Fevzipaşa Mah. Dutlu sokaktaki evin yanı sıra, Bağarası köyünde zeytinlik ve tarla verilmiş. Ancak dedem ve babam hiç rençperlik yapmamışlar. Dedemin ne yaptığını tam olarak hatırlamıyorum, ama babam Midilli’de okuduğundan, o yıllarda okuma yazma oranı da çok düşük olduğu için resmi dairelerde küçük küçük görevler almış. Ardından nüfus memurluğunda çalışmaya başlamış.

Limni’den Foça’ya

Annem Emine ise, ailesiyle birlikte Limni adasından yine 1923 yılında mübadele ile Foça’ya gelmişler. Annemlerin Limni’den Foça’ya gelişleri bir vapur vasıtası ile olmuş. Bu yolculuk sırasında gemi kaptanı Limnililere “ben kaptan olarak bu gemiyle yaptığım seferlerin hiçbirinde geminin bu kadar hızlı gittiğini hatırlamıyorum. Bu defa neden bu kadar hızlı gittiğini merak ediyorum“ demiş. Limnililer kaptana dönerek direkte asılı olan torbayı göstermişler ve demişler ki : “Onun içinde Sakal-ı Şerif var. Onu Limni’de bırakmadık, yanımızda götürüyoruz.” Annemin üzülerek söylediğine göre kendilerini Foça’ya getiren gemi başkalarını almak üzere gittiği Limni seferinde batmış.

1930’lu yılların başında Babam Hafız Hüseyin, annem Emine ile evlenmiş. 4 Mart 1933 yılı bir Cumartesi günü Foça’nın İsmetpaşa mahallesinin Dutlu (şimdi 181 sok.) sokağında 5 numaralı evde doğmuşum. Ben ve ailem toplam yedi kişiden oluşuyorduk. İlk başta soyadımız Ercüment’miş. Soyadı kanunu ile babam, Aksoy olarak değiştirmiş.

II. Dünya harbi sırasında ihtiyati asker olarak iki sene İstanbul Hadımköy’de görev yaptı. Bu sırada babama her ay memur maaşı olarak 50 lira 25 kuruş ödenirdi. Babam yedek asker olduğundan akrabamız Hasan AKSOY babamın mutemetliğini yapıyor ve babamın maaşını alarak getirip anneme veriyordu. 50 lira ile gayet iyi geçiniyorduk. Yokluk, kıtlık döneminde bile evimizin aylık tüm ihtiyaçlarını karşılayabiliyorduk. Babam iki sene İstanbul’da görev yaptıktan sonra Foça’ya döndü ve nüfus memuru olarak işe başladı. Maddi durumumuz fena sayılmazdı. Çocukluğumda kıtlık gördüğüm söylenemez. Aldığı maaş ailemizin geçimine yetiyordu. Çocukluğumu İsmetpaşa mahallesinde yaşadım. Arkadaşlarım Hulusi Yenipazar, Mahmut Irmak, 7 -8 kardeş olan Beytorun’lardı.

Bir sabah artan hüzünlü bir ortamı anlamaya çalışıyordum. “Atatürk’ümüz öldü” dediklerini duydum. Herkes hıçkırıklarla ağlıyordu. Küçücük yaşımda ölüm lafını ilk defa duyuyordum. Herkesin ağladığını görünce, ben de hüzünlenip ağlamaya başladım. Fakat neden ağladığımı da bilmiyordum. Ağlayanlardan etkilenmiştim. Sebebini daha sonra okula başladığım ilk yılda öğrendim.

İlkokulu Foça’da, şimdi öğretmenevi olan binada okudum. Bu okula beş sene gittim. Okul arkadaşlarım arasında Canan Tan’ın annesi, Gülten Topçu, Mücessem Kaan, Nadir Sanlı, Mahmut Irmak, Hulusi Yenipazar gibi arkadaşlarım vardı. İlkokuldan sonra Foça’da ortaokul olmadığından, ortaokul birinci sınıfı Tire’de; ortaokul ikinci sınıfı, Kız Endüstrisi Müdüresi daha sonraki yıllarda milletvekili olan akrabamız Aliye Coşkun Timuçin’in evinde kalarak Aydın’da okudum. Ancak küçük yaşta aile hasretine dayanamıyordum. Aydın çok uzaktı. Maalesef başarılı olamadım ve sınıfta kaldım. Bunun üzerine babam beni Aydın’dan Ödemiş’e aldı. Orada ortaokula kayıt yaptırdı. Yine malum sebeplerden dolayı ortaokulu ikinci sınıfta terk ettim. Daha sonraki yıllarda ortaokulu Menemen’de dışarıdan bitirdim.

Foça’da elektrik bile yoktu.

1940’lar, II. Dünya Savaşı’nın sıkıntıları ile gelip geçti. 2. Dünya Savaşı’nın Foça’ya olan sayılamayacak kadar olumsuz etkileri vardı. Kayıtları Foça’da olanların dışındaki herkesin Foça’ya giriş çıkışı yasaktı. Öyle ki, Foça dışından ziyaretçilerimiz gelse, asker evimize kadar refakat ederdi. Gidene kadar da kontrol altında tutulurdu. Çok sıkı önlemlerin alındığı bir askeri bölge olduğundan yaşam içindeki hareketliliğimiz sınırlıydı. Ekonomik ve siyasi sıkıntıların zirveye eriştiği yıllardı. Savaş yüzünden gündüzleri sınırlı ve kontrollü yaşıyor, geceleri ise karartmadan dolalı karanlıkta kalıyorduk. Yıllarca zifiri karanlıkta yaşadık. Rauf Çelebi’nin geceleri belirli saatlerde sokakları yarım yamalak aydınlatan o zamanki teknolojik santrali olmasaydı temelli yanmıştık. 1950 yılına kadar şimdiki 187 sokakta (Tedaşın bulunduğu blok) Rauf Çelebi’nin sahip olduğu; bir tarafı zeytinyağı fabrikası, bir tarafı iptidai santral vazifesini gören dizel elektrik motoru, gecelerin kabusunu bir nebze de olsa gideriyordu. Evin erkekleri, akşam yemeğinden sonra deniz kenarındaki kahvelere gider kahvenin parazitli radyosundan savaş haberlerini dinlerdi. Evlerin %95’inde radyo olmadığından kahvelere rağbet çoktu. Evlerde olanlarda lamba veya yağ kandilinin aydınlattığı odalardaki mangalın etrafında büyüklerin anlattığı cin – peri hikayeleriyle vakit geçirirlerdi. Santralin tükettiği mazot parasını belediye Rauf Çelebi’ye ödüyordu. Rauf Çelebi bu yöntemle Foça sokaklarını aydınlatmadan önce sokaklarda gazla çalışan fenerler vardı. Bir belediye görevlisi sokakları dolaşarak özellikle köşe başlarında bulunan gaz lambalarını yakar, böylece sokaklar aydınlanırdı. Arkasından Rauf Çelebi’nin santrali ile uzunca bir müddet Foça sokakları gece saat on bire kadar aydınlandı. Bu şekilde elektrik verme işi 1950 yılına kadar geldi. 1950 yılında ise 189 sokakta şimdiki bilgisayarcının bulunduğu belediyeye ait binaya belediye büyük bir dizel elektrik santrali kurdu. Yeniden sokak aydınlatma direkleri düzenlendi. Santralde özel makinist Zeyyat bey ile Turgut Emiroğlu’nun babası Sadi bey birlikte çalışıyordu. Sadi bey iyi bir makine mühendisiydi. Bu santral ile ilk defa evlere de elektrik verilmeye başlandı.

Bu arada sırası gelmişken bir anımı anlatayım ; “İsmetpaşa sahilinde bulunan çeşmenin karşısında tahta direkte bir sokak lambası vardı. Berrin’in bisikletine ilk defa binen (Bonne nouvelle) Raşit abi yalpa yapa yapa giderken, bayanın bir tanesi de çeşmeden testisini doldurmuş. Soluklanmak için testiyi yere koymuş, Raşit abiye “testi evladım testi” diyormuş ki, Raşit abi testiye bakarken tahta direğe toslayarak yapışmış kalmış. Bir subayın annesi oturduğu balkondan seslenmiş “Ah evladım, ne iyi oldu geldiniz,3-4 gündür bu direk yanmıyordu, sayende tekrardan sokak ışıldayacak” demiş.

İş – Aş – Aşk ve Evlilik

1954 – 56 arası yaptığım askerlik görevimin ardından Foça’ya döndüm. Şimdiki Villa Dedem otelinin bulunduğu yerde bir adet tek katlı, bir adette çift katlı bir bina vardı. Çift katlı binada Ziraat Bankası bulunmaktaydı. Ben de hemen onun yanı başındaki tek katlı binada manifatura ve tuhafiye dükkanı açtım. Ama işler iyi gitmeyince dükkanı başkasına devir ettim. Ardından Foça Ortaokulu’nda memur olarak göreve başladım. 1957 yılında beğendiğim, çok sevdiğim, saygı duyduğum Semine Tekeli ile evlendim. Seval ve Seda adında iki yıl arayla iki kızımız oldu. Ben ve eşim Semine çok mutluyduk. Her şey gayet güzel gidiyordu, işim vardı, eşim vardı, çocuklarım vardı, mutluyduk. Ancak o yıl neden olduğu çokta bir bilinmeyen şekilde, önce kızım Seval, sonra Doktor Yavuz’un kızı Cana ardından Hükümet Tabibi Fuat Beritan’nın oğlu Mehmet çocuk felci oldular. Dr. Münip Dinç’in olağanüstü çabasıyla ve ameliyatlarla kızım Seval tekrar yürümeye başladı, ama bir ayağı diğer ayağından iki santim kısa kaldı. 1975 yılına gelindiğinde rahmetli Cemil Midilli, kendi adını taşıyan Cemil Midilli Lisesi’ni ortaokulun bahçesine yaparak Milli Eğitim adına bağışladı. Bu defa ortaokuldan liseye memur olarak geçtim. Liseye tefriş gerekiyordu, bakanlıktan bir başka fasıl ile gelen 150 bin Tl’yi tefriş kalemine (sıra, tahta, sandalye) aktardık. Sağlam ve ucuz olsun diye İzmir Şirinyer’de bulunan çocuk yetiştirme yurdunun atölyesine siparişlerimizi verdik. Ancak siparişlerimizi bir türlü alamıyorduk, her türlü yazı nedense karşılık bulamıyor ve zaman su gibi akıp geçiyordu. En son her ne kadar belge ve bilgi istiyorlarsa tamamladım, götürdüm. İzmir Bayındırlık Müdürü’ne verdim. Müdür götürdüğüm her şeyi yarım saat inceledi ve bana otur deme nezaketinde bulunmadı. Ayakta bekledim. İncelemesini yaptıktan sonra eliyle evrakları bana doğru iten Müdür “Olmaz bu evraklarla malzemeleri sana teslim edemem.” deyince nevrim döndü, kendimi kaybettim. Aylardır uğraşmama rağmen bir türlü bitmiş sıraları alamıyordum. Çok sinirlenmiş olduğum halde bile kontrolümü kaybetmeden “Müdürüm müdürüm, bu iş benim kendi işim değil, bir okulun işi, okul açıldı ama eğitime başlayamıyoruz. Bu işten ne ben prim alıyorum ne de siz, ancak okul sıra olmadan açılamıyor. Ya bugün sıralarımı vereceksiniz ya da Konak meydanında üzerime benzin döküp yakacağım” dedim. Yan masada oturan bir bayan memur, sinirlendiğimi, zorlandığımı, titrediğimi görünce ayağa kalktı yanıma geldi “Sakin olun beyefendi” dedi. Kendi aralarında fısıl fısıl bir şeyler konuştuktan sonra evrakları imzaladı. Sıralarımı aldım, aynı gün temin ettiğim araçla Foça’ya getirdim. Önemli bir işi tam vaktinde başarmış olmanın mutluluğunu yaşadım.

Ancak bu mutluluğum uzun sürmedi.

Aynı yıl, kızım Seda kötü bir hastalığa yakalandı ve tedavisi çok zordu. Aslen Tireli ve akrabamız olan, Almanya Köln Üniversitesi’nde çocuk mütehassısı olarak görev yapan Ercüment Aksoy’un yardımı ile Üniversite’nin fonundan masraflar karşılanmak üzere iki ay Köln’de tedavi gördü. Ardından Türkiye’ye döndük. Aradan çok uzun bir süre geçmedi 1975 yılında 14 yaşında iken tedavi gördüğü hastalığı nedeniyle hayata gözlerini yumdu. Bu ölüm hepimizi perişan etti. Acısına dayanamıyorduk.

Eşim Semine ‘de maalesef 1993 tarihinde ailesinden irsi olarak gelen kansere yenik düştü. Bu sefer tüm sevgimi büyük kızım Seval’e verdim, evli ve iki çocuk sahibiydi. O da 2015 yılında kahrolası aynı hastalıktan ölünce dünyam iyice yıkıldı. Omuzlarım çöktü. Bu elim olaydan sonra ev bana dar gelmeye başladı. Tüm eşyalarımı ihtiyaç sahiplerine dağıttım. Yaşadığım talihsizlikten sonra yeni hiçbir şeye başlamayı istemiyordum. Her şey bana zor ve ağır geliyordu. Reha Necla Midilli Yaşlı Evi Vakfı’nın açtığı yaşlılar evine yerleştim. Burada mutluyum ve hayata tutunmaya çalışıyorum.

Halis Abi ile yaptığım bu söyleşi, beni bir yanıyla hüzünlendirdi. Bu çok açık. Ama diğer yönüyle de bir o kadar aydınlattı. Anlattıklarıyla Foça’nın geçmişinden bugününe ışık tuttu. Foça Kent arşivine girebilecek, birkaç altın sayfa açtı.

Teşekkür ederim Halis Abi. Uzun ömürlerin olsun.

Eşim Semine ile

Babam torunlarımla

Plajda 1960 mutlu yıllardan

Emeklilik belgesi

Halis Aksoy

Önemli turizm potansiyeline sahip olan Kozbeyli, Foça ve çevresi için vazgeçilmezdir. İçinde barındırdığı somut olan dinamikleriyle, sahip olduğu eşsiz doğası ve güzellikleriyle eşi benzeri zor bulunan bir köyümüzdür. Hatta mahallemizdir. Foça’nın en önemli değerlerinden biri olan Kozbeyli, camisinden, kulelerine, Yolmuç kalıntılarından Kuzubeyi Kulesi’ne, tarihinden doğasına, taş evlerinden mağaralarına, sokaklarından meydanına, deniz manzarasından ormanına, Çapkınoğlu Evi ve Meyhanesi’nden konaklarına kadar sahip olduğu her türden değerleri ile bir başka Şirince olabilecek potansiyeli taşır. Bu nedenle güzel köyümüze, otelimde konaklayan yerli, yabancı turist gruplarını ya götürüyor ya da gönderiyorum.

Kozbeyliden Manzara keyfi

İlk Turun Heyecanı

Birkaç yıl önce Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden gelen otelimde konaklayan grubu götürmüştüm. Onlarla birlikte dar ve dik sokaklarda dolaşırken, kimi görkemli, kimi yarıya kadar yıkılmış, kimi ören halde olan o güzelim taş binaları gördükçe, her defasında gönlümün bu köye biraz daha yapıştığını hissederim. Refakat ettiğim grubun mensupları Kozbeyli’de dolanırken, çok kısa sürede köye olan ilgilerinin arttığını izliyordum. Hatta kısmen de gördüklerine şaşırdıkları fark ediliyordu. Durum ortadaydı. Bu türden geziler daima risk içerir. Yapılan her ilk turda yabancıları gezdirirken, “acaba memnun kalırlar mı?” diye tereddüt yaşanır. Ancak tur sırasında yüzlerin güldüğünü, ilginin arttığını gördükçe, insan biraz rahatlar. Hele birde bol bol resim çekmeye başladılarsa, şüphesiz her şey yolunda gidiyor demektir. Aksi taktirde, tura katılanlardan bazıları “nereye getirdin bizi” diye mırıldanmaya başlar. Ardından sizinle başka bir yere gitme konusunda çekimser kalma halleri olur ki, bu da turun başarısız olduğu anlamına gelir. Neyse ki ilkinin beğeniyle dolu ve güzel geçmesinden aldığım cesaretle, bu defa Norveçli grubu götürdüm. Yolda Yenibağarası’nda Emine Bacı’da gözleme yediler, çok beğendiler.

Norveçliler Dibek Kahvesi içerken

Kozbeyli’ye Varınca

Yol boyu köy hakkında anlattıklarımdan olsa gerek, Kozbeyli meydanında araçtan inince, grup lideri Ritva Bakken, “mümkünse tura camiden başlayalım” dedi. Tepede bulunan camiye ulaşmak için tırmanmaya başladık. Grup içinde yaşı 75 -80 olanlar da vardı, pes etmeden tırmandılar. Cami avlusuna vardığımızda derin bir nefes aldılar, soluklandılar ve başladılar eşsiz manzarayı seyretmeye. Bol bol resim çektiler. Kendi aralarında konuştular. Norveççe bilmiyorum. Konuştuklarını anlamadım, ama yüz ifadelerinden memnun oldukları belli oluyordu.

Ardından ayakkabılar çıkarıldı. Bayanlar başörtüsü taktı. Caminin içine girildi. Aralarında ilk defa cami içine girenlerin olduğu besbelliydi. Küçük bir köy camisi olmakla beraber başta mihrap olmak üzere içi dışı etkileyiciydi. Durumu grup lideri Ritva’ya sordum. Buraya gelmekle çok isabetli karar verdiklerini söyledi. Mutlu oldum. “Bitmedi daha turun başındayız” dedim. Uzunca bir süre camide kaldık. Bayanlar, caminin içinde ve üst bölümünde bulunan ince perde ile ayrılmış kadınlar bölümüne çıktılar. Bazıları avuçlarını açtı, dua etti. Son bir kez daha bahçede grup ve manzara resimleri çektiler. Aşağıya inerken sokakları, taş evleri ve daha ne varsa önümüzde incelediler. Yolunun dar ve dik olması sebebiyle otobüs giremeyince, yorgunlukta artınca, Çapkınoğlu Evi’ni ziyaret edemedik. Köy meydanında toplandık. Buraya kadar gelinir de Şakir’in dibek kahvesi içilmez mi? Öyle yaptık. Birkaç basamak ile köy meydanına cepheli verandaya çıktık. Rahat olan sofalara oturduk. Biraz soluklandık. Kimi asırlık dibek taşında kahve dövdü. Kimileri küçük alışverişler yaptı. Tatlı bir sohbet ile kahvelerimizi yudumladık. Pozlar verildi. Hatıra resimleri çekildi. Şimdi artık gezinin onlar için, güzel bir anıya dönüştüğünden emindim. Foça’ya dönüş yolunda otobüsün içinde sadece mutluluk hakimdi.

Kozbeyli Cami girişi

Taşın Altına El Koymak, Herkesin Vazifesi Olmalıdır

O bakımdan tekrar ediyorum. Türkiye’de başlamadan biten pek çok turistik merkez var. Buraların durumu beni hep hüzünlendirir. Aynı hüzünlü sonu Kozbeyli yaşamasın. Kozbeyli’de turizm daha henüz başlangıç aşamasında olduğu için, dikkat edilecek ve yapılacak çok şey var. Bu itibarla Kozbeyli umursanmalı ve önemsenmelidir. Mutlak bir biçimde 2020 yaz sezonu için hazırlık yapılmalıdır. Bu bağlamda Kozbeyli için bir şeyler değil, çok şeyler yapılması gerekmektedir. Bu doğrultuda atılacak her adım, öncelikle Kozbeyli’yi sosyal ve ekonomik yönden kalkındırır. Hatta Foça ve Yenifoça’ya da dolaylı olarak fayda sağlar. Nedeni çok basit. Foça’da ya da Yenifoça’da 3-5 günden tatil yapmak üzere gelen yerli – yabancı turistler “bugün nereye gidebiliriz, var mı çevrede gidilip görülecek yerler?” diye sorduklarında, böyle durumlarda biz “Kozbeyi’yi öneririz” diye soruyu cevaplarız. Bu ve benzer pek çok nedenle daha mükemmel bir Kozbeyli için çok çalışmak gereklidir.

Kozbeyli kendi haline bırakılacak bir köy değildir. Başta köy sakinleri olmak üzere, atanmışlar, seçilmişler ve özel sektör temsilcileri yılda bir kere değil, sıkça bir araya gelmelidirler. Kozbeyli’de turizmin önünü açmak üzere el ele, yürek yüreğe, omuz omuza vererek bir çalışma başlatmaları çok faydalı olur. Vakit geçirmeden turizmin gelişmesi için başlatılacak bir eylem planının kısa sürede olumlu sonuç vereceğine inanıyorum. Belediye’nin onardığı Çapkınoğlu Evi çok önemli tarihi bir mekandır. Kozbeyli’nin gönüllü sakinlerinden toplanacak tarihi objelerle ya da buluntularla bir müze düzenlenebilir. Bir önce ki Kaymakamımız Niyazi Ulugölge’nin gayretleriyle restore ettirilen köy meydanındaki tarihi bina, güzel bir yatırım ve kıymetli bir eserdir. Söz konusu Kültür Evi’nin mülkiyeti şu an Foça Belediyesi’ne aittir. Çevresiyle birlikte Kültür Evi’ne işlevlik kazandırılması çok önemlidir. Buna benzer onarımlar, kaynak yaratılarak devam ettirilmelidir. Bunun yanı sıra fazla para harcamadan yapılması gereken işler de var. Mesela çevre temizliği, çevre düzeni, ağaçlandırma, boyama, otopark düzenlemesi, on yıllardır köy meydanında ulu orta yatan tarihi eserler, taklar, sütunlar, sütun ayakları, bunları “Tarihe Saygı Kapsamında” mutlaka bilgilendirme tabelaları ile herkesin görebileceği şekilde uygun bir yerde, ya da en azından Kültür Evi’nin bahçesinde sergilemek gerekir. Çapkınoğlu Evi’nde olduğu gibi ve Kültür Evi’nin ve köyün tarihinde önemli yeri olan kuleler ile konaklarının tarihçesini iki dilden yazılarak mekanların okunabilecek uygun bir yerine asılması sağlanabilir. Bu türden çalışmalar ziyaretçileri bilgilendirir, meraklarını giderir. Yönlendirme tabelaları da çok önemlidir. Mesela köy meydanından ya da herhangi bir noktadan Çapkınoğlu Evi’ne gitmek köyü bilen için kolay olabilir. Bilmeyen ise, birkaç kişiye sormadan bulmalıdır. Bu durum yabancı turist için daha zordur. Bu türden yönlendirme ve bilgilendirme tabelaları sadece faydalı değil, aynı zamanda ihtiyaçtır. Yapılmış olması köye gelen konukların memnuniyetini arttırır.

“Unutmayalım.! Eve misafir geleceği gün, evde tatlı bir telaş başlar, hazırlık yapılır ve ardından misafir beklenir. Turist ise evin değil, köyün misafiridir.”

Cami İçinde

Meydanda Tarihi Eserler

Camiden Manzara

Grup Lideri Ritva

Kozbeyli sakinleri

KKTC Kozbeyli’de

Kültür Evi

Kültür Evi

Sokaklarda inceleme

Camiye giden yol

Çapkınoğlu Konak içi

Şakırin Kahvesi

Kazbeyli Sokağı

Kozbeyli’de bir sokak

Kozbeylide bir Konak

Köy meydanı tarihi buluntular

Norveçliler

Emine bacı

Emine Bacı – Ritva

Emine Bacı’da gözleme

Bu bağlamda mütevelli heyetinde olduğu dönemde değerli katkıları oldu. Foça küçük yer malum. Bu bakımdan 1-2 gün içinde Recep beyle ilgili güzel şeyler duymaya başlamıştım.

Aslen İznik’in Derbent köyündendi. Doğduğu yere ve köklerine sıkı sıkı bağlıydı. Görev için Eğirdir’e gidince, görev aşkının yanısıra Eğirdir’in insanına, gölüne, dağına ve doğasına da gönlünü kaptırdı. Kısa sürede bir Eğirdir aşığı oluverdi. Yılların yılları kovalamasının ardından, bir nedenle geldiği ve gördüğü Foça’yı da ev alarak Eğirdir’den Foça’ya yerleşecek kadar sevdi. İznik, Eğirdir, Foça hakkında makaleler ve kitaplar yazdı. O gün – bugündür ne zaman bir araya gelsek İznik’in, Eğirdir’in ve tabii ki Foça’nın başta tarih olmak üzere doğasından, kültürüne; yerel yönetiminden, genel idaresine her şeyi konuşuruz. Dün de böyle oldu. İşlerimim yoğunluğuna rağmen, uzun süredir göremediğim için Eğirdir’e ya da İznik’e gitmiş olabileceğini düşünüyordum. Böyle bir zamanda işlettiğim otelin önünde oturuyordum. Uzaktan bana doğru geldiğini gördüm. Yerimden kalktım, karşıladım. Her zaman ki gibi onun suyu, benim çayım geldi. Bir iki sözden sonra;

“Sana soracaklarım var” dedi ve devam etti.

Boynu bükük rengi soluk Eğirdir Gölü !

“Eğirdir’den sonra bir ara eşimle birlikte, Atatürk’ün çok sevdiği Yalova’ya gittik. Çevrede çok sayıda Arap vatandaşı vardı. Nedir sence bunun sebebi” dedi.

“Üstadım” dedim, “Arapların mülk edinmelerini kolaylaştıran yasaların çıkmasından sonra, uluslararası emlakçıların da yönlendirmeleri ile önce İstanbul’da, ardından Karadeniz’de ve daha başka yerlerde dur durak bilmeksizin mülk alıyor ve yerleşiyorlar. Yalova güzel ve İstanbul’a çok yakın olduğu için tercih ediyor olabilirler. Yakında Yalovalılar azınlığa düşerse şaşmayalım” diye güldük, ağlanacak halimize.

“Eğirdir” dedi. “Dostum Eğirdir’i çok severim bilirsin. Ancak son zamanlarda göldeki su seviyesi 5-6 metre düştü. Gölün etrafındaki kentler çok fazla su çekiyorlar. Başta Isparta olmak üzere Atabey, Senirkent, Gelendost, Yalvaç, Uluborlu kullanım ve sulama suyunu gölden alıyorlar. Buna can da dayanmaz göl de dayanmaz. Eğirdir gölü de Akşehir ve Eber gölleri gibi kuruyacak diye korkar oldum.

Sen sıkça Avrupa ülkelerine gidiyorsun. Oralarda da göl kuruması filan var mı?” Diye sordu. Soruyla beraber yarama tuz bastı. Bastı çünkü bu ve benzer durumlar aslında beni de çok ama çok üzüyor.

Hatta İsmet İnönü’yü İzmir’den Foça’ya getiren geminin de çarkçısıydı. Gemi Foça’ya yanaşıp, İnönü halkla bir arada olmak için gemiden indikten sonra, Resai Kaptan gemi komutanının huzuruna çıktı ve; “Annem şuracıkta oturuyor. İzin verirseniz, annemi görmek istiyorum” diye sordu. Komutandan aldığı yanıt olumsuzdu. Üzüldü.

Askerliğini bitirdikten sonra, memleketi Foça’ya geri dönen Resai kaptan, 2. Dünya Savaşı sırasında kapanan tuz depolarının ardından, ekonomisi iyice bozulan, hatta bu sebepten yaklaşık 2.000 kişinin terk ettiği Foça’da balıkçılık tek çare diye düşündü ve balıkçılık yaparak hayatını sürdürmeye karar verdi.

Zengin babanın biçare oğlu

Esasında babasının geniş arazileri ve sayısını hiçbir zaman bilemediği kadar çok koyun sürüsü vardı. Bağarası köyünün en zenginleri arasında yer alan Resai kaptanın babası erken öldü. Üç küçük çocukla çok genç yaşta dul kalan annesi Nazmiye hanım, ölen kocasından geriye kalan servetini ailevi sebeplerden dolayı koruyamadı. Sıkıntılarla büyüyen Resai askerden döndükten çok sonra 1959 yılında Girit kökenli olan Hatice hanım ile evlendi. Yeni çiftin, 1960 ihtilalinde doğan bir erkek çocuğu oldu. Adını dedesinin adı olsun diye Bekir koydular.

Bekir, Merkez İlkokulu’nu, ardından Foça Ortaokulu’nu bitirir. Önce Cemil Midilli Lisesi’ne kaydını yaptırdı. Ancak bir süre sonra buradan kaydını alarak İzmir’de akşam eğitimi de veren Ticaret Lisesi’ne yazılır. Orada okumaya başlayan Bekir, boş zamanlarında da, sokağa çıkar balıkçılık yapan esnaflarla, restoran işletenlerle diyaloglar kurar. “Size Foça’dan balık getireyim abi “ diyerek, henüz daha 18 yaşına gelmeden kendine kazanç kapısı yaratmaya çalışır. Önceleri babasıyla birlikte balığa giden Bekir, artık onunla balığa gitmek istememektedir. Gençliğin veya delikanlılığın beraberinde getirdiği “ben bilirim” edasıyla babasının teknesi ve babasının yanında yıllardır çalışan Rodoslu Hüseyin ile balığa gider. Resai kaptan bu durumdan pek hoşnut değildir. Ancak elden bir şey gelmediğini düşünmüş olacak ki, deniz tutkunu oğluna fazla ses çıkarmaz. Arasıra annesi Hatice hanım babadan gizli gizli oğul Bekir’in ağlarını onarırdı. Tuttuğu balıkların yanı sıra diğer balıkçılardan da aldığı balıkları taksi ile İzmir’e götürür, önceleri edindiği çevrede satardı. Delikanlı çağında İzmir’de ve Foça’da tuttuğunu koparan genç adam olarak anılmaya başlamıştı. Giderek işi büyüten Bekir daha 19 – 20 yaşlarında trollerin bile balıklarını alır kamyona yükler götürür satardı. Bu konuda balıkları satamam korkusuna kapılmazdı.

Bir gün Foça’da Janette adında genç bir Fransız bayanla tanıştı. Ona aşık oldu. Bir müddet Bekir onu teknesi ile adalara götürdü – getirdi – gezdirdi. Yediler içtiler birbirlerinden ayrılamaz oldular. Ona çok vakit ayırır, bir dediğini iki etmezdi. Hatta arkadaşı Janette, “haydi Fransa’ya gel orada yaşayalım” der, Bekir’in kafasını karıştırırdı. Bekir’e göre aşkları bir taneydi ve çok büyüktü.

Janette’in Dümeni

Derken askerlik yoklaması geldi çattı. Ardından Gölcük’te askerlik yapmak üzere askerlik şubesinden gelen yazıyı aldığı gün, yakın bir arkadaşına “Ben Türkiye‘de askerlik yapmak istemiyorum, bu konuda kararlıyım, yurtdışına gitmek istiyorum, kaçmak istiyorum” diye serzenişte bulundu. Bu sözler kısa sürede, Fransa’da yaşayan o sırada da Foça’da bulunan David’e ulaştı. David, genç balıkçı ve denizci Bekir ile temasa geçti. Bu temasın ardından en kısa sürede bugünkü Foça Restaurant’ın bulunduğu yerdeki Yılmaz’ın kahvede, lejyoner simsarlığı yapan bir Fransız subay ile buluştu. Fransız subay kendisine Janette’in babası olduğunu söylemişti. Babası mıydı? değil miydi? hiç bilinemedi. Yoksa Janette de lejyoner avında kullanılan bir yem miydi? Bugüne kadar bilinemedi. Çünkü Bekir, Fransız subayla görüştükten hemen sonra Janette’i bir daha hiç görmedi. Görüşme Bekir’in istediği şekilde sonuçlandı. Ve Bekir 11 Eylül 1980 gecesi yani 12 Eylül İhtilali’nden birkaç saat önce, bir daha gelmemek üzere Türkiye’yi terk etti. Yani bir anlamda 1960 ihtilalinde Türkiye’de gözlerini açan Bekir, 1980 ihtilaline ramak kala ülkeyi terk etti. Bekir, iki ihtilal arasında Türkiye’de yaşayan nadir gençlerden biri oldu. Fransız Lejyoner simsarı ve David’in yardımlarıyla Lejyoner olmak üzere Fransa’ya kaçan Bekir, bir müddet David’in evinde kaldı. Lejyoner olmak için gerekli koşulların olgunlaşmasını ve Lejyonerlik sınavının yapılacağı günün gelmesini beklemek gerekiyordu. Bu uzun süreyi David’in Fransa’daki evinde geçirdi. Hatta bir keresinde acemilik günlerinde yolunu kaybettiğini, evi güç bela bulduğunu da annesine telefonda söylemişti. Ailesi ile görüşeceği zaman Mahmut Irmak’ın Atatürk Mahallesi’ndeki bakkal dükkanını arar. Aileden biri gelir ve bu şekilde görüşme yapılırdı.

Tam da bugünlerde annesine yazmış olduğu mektupta ülkesini terk etmenin, David’in evinde Lejyonerlik sınavını beklemenin zorluğundan bahsederken şöyle demişti; “sevgili annecim bu zorlukları, muhakkak yeneceğim buraya gelince fikrimi değiştirdim. Sonsuza kadar burada kalmayacağım. Şansım yaver gider, Lejyoner olursam beş sene çalışıp para biriktireceğim ve ülkeme geri döneceğim“ der.

Anne Hatice mektubu okur, ana yüreği işte, dayanamaz oğluna, ”topla tası tarağı dön baba ocağına” demek ister ama bir türlü diyemez.

Lejyonerlik için dünyanın pek çok ülkesinden gelen gençler tatbikat sınavlarına girdi. Sınava girenlerin arasında kendisinden başka Türkler de vardı. Yine bir başka mektubunda, sınavın zor geçtiğinden katılanların yüzde doksanının elendiğinden, hatta kendisinin kazanan tek Türk olduğundan bahsediyordu. Sınavı kazanan Bekir diğer Lejyonerler gibi Avingon’da bulunan Lejyoner Okulu’na kaydını yaptırdı. Lejyoner olmak için zor geçen eğitimlerin arasında ıssız dağlarda yaşamak vardı. Hayatı idame ettirmek için günlerce aç susuz kalmak, verilen görev doğrultusunda acımadan insan öldürmekte vardı. Lejyonerlik belgesini aldıktan sonra yine annesine yazdığı bir başka mektupta, ilk görev yerinin Cezayir olacağından, orada ne kadar kalınacağını bilmediğinden, beş yıl sonra mutlu sona erişileceğinden bahsediyordu. Oysa görevler hiç bitmiyordu. O ülkeden bu ülkeye savruluyordu. Başta Afrika ve Asya olmak üzere sayısız ülkede Fransa menfaatlerini korumaya çalışıyordu. Lejyonerlik bunu gerektiriyordu. Bu bilinçle ve sorumlulukla diğer Lejyonerler gibi bir ülkeden diğerine gidiyordu.

Başta, Afrika ve Asya’da pek çok ülkede görev yapan Bekir, en çok Cezayir, Tahiti, Polinezya, Küba, Calvi, Camurac, Moruroa, Djibouti ve Marsilya’da bulundu.

Söyleyin Çelekut’a Ahtapotu Diri Diri Fırına Koymasın

Yine Asya’da bulunan Tahiti’ye yola çıkmadan önce annesine yazdığı bir başka mektupta; “Uzun yola gidiyorum anneciğim. Size epey bir süre mektup yazamayabilirim. Bayramınızı kutlar, büyüklerimin ellerinden, küçüklerimin gözlerinden öperim. Babama bir Fatiha okuyun benden. Ayrıca “Çelekut Hüseyin’e çok selam, bir daha ahtapotu güvece diri koyup onu da fırına sürmesin” diye yazmıştı.

Çelekut Hüseyin, demircilik yapan göçmen bir Foçalıydı. Suyunu iyi ayarladığı için en keskin tırpanı o yapardı. Bir keresinde kunduracılık yapan Dringo Hüseyin, Çelekut Hüseyin’e “haydi bunu fırında pişir, ben İzmir’e gidiyorum, gelince yeriz der” ve ahtapotu verir. Çelekot Hüseyin, ahtapotu diri diri güvece koyar, fırına sürer. Sıcakta, güveçten çıkan ahtapot yürür gelir, pişmekte olan ekmeğin üstünde dimdik, ölmüş vaziyette durur. Fırında ekmek pişiren aslen de Ödemişli olan İbrahim usta, durumu görünce “Fırında cin var – fırında öcü var” diye yatağını yorganını kaptığı gibi memleketi Ödemiş’e döner. Durumun ardından ahtapotun sahibi Dringo Hüseyin “Yahu ahtapotun yandığına üzülmüyorum ama, İzmir’den sırf bunun için getirdiğim dereotu elimde kaldı. Ona yanıyorum” der.

Bekir, baba evine gönderdiği kartların veya mektupların altına hep Denizci Bekir diye yazardı. Bunu bilerek yazıyordu. Çünkü o kendini Foça’da, anadan doğma “denizci ve balıkçı” olarak görüyor, biliyordu. Her nerede olursa olsun ve her kimin için ne yaparsa yapsın, balıkçı ve denizci olmaktan gurur duyduğunu her yerde söylerdi. Bu manada bazen mektuplarına, ufak tefek şakacıklar sıkıştırarak, aslında Foça’ya olan özlemini gizleyemiyordu. Çok sık gittiği Tahiti’de yemek sırasında önüne gelen balığı görünce, içinde Foça duygusu köpüren Bekir, yarasını hafifletmek için, o an yazdığı kartın arkasına “ Palamut tazeye benzemiyor anne. Gözleri kaymış. Barut Amed’e söyle de bir zabıt tutsun” diyordu. (Barut Ahmet, o sıra Foça Belediyesi’nde çalışan zabıta memuruydu) Ailesine “Denizci Ailesi” diyor. Aileye yazdığı mektuplarda hep tanıdığı bildiği balıkçılara uzaklardan selam ediyordu. Arkadaşı Yusuf’u, Kabak Niyazi’yi ve daha pek çoklarını hiç unutamıyordu.

Bazen İniş Aşağı Olan Yol, Daha zorludur.

Yıllar geçiyor, her şey umduğunun tersine kötüye gidiyordu. Bir yandan kendisi gibi Lejyoner olan Cezayirli Fatma ile evlenip yuva kurarken seviniyordu. Fatma’nın alkole olan bağımlılığını biliyor ve önemsemiyordu. Bekir doğan oğluna Foça’da çok sevdiği çocukluk arkadaşı olan Tarık’ın ismini veriyordu. Diğer yandan ise babası Resai Kaptan’ın ölümü ile yıkılıyordu. “Ne acı babamın ölümüne bile gidemiyorum” diye çok üzülüyordu. Gidemiyordu, çünkü askerliğini yaktığı için Türk vatandaşlığından çıkartılmıştı. Özal Hükümeti zamanında yeniden Türk vatandaşı olma ümidi doğdu. Ama kendisinin bizzat Türkiye’de olması ve iyi hal kağıdı alabilmek için imza atması gerekiyordu. Oysa Bekir Fransa’daydı. Lejyoner olup Fransa için çalışmasına rağmen Fransız vatandaşı da olamamıştı. Bu bağlamda ülkesiz (heimatlos) olarak orta yerde kalmıştı. Pasaportu olmadığından, babasının cenazesine de gelemiyordu. Bu durum Bekir’e çok ağır darbe vurmuş yavaş yavaş ve bir Fransız subayının da teşvikiyle alkol almaya başlamıştı. İlerleyen yıllarda alkol evliğini bitirmedi ama eşi Fatma, alkol komasından ölmüş, iki çocuğu da Fransız hükümeti tarafından bakıcı aileye verilmişti.

Aslında Bekir’in sadece iki çocuğu yoktu. Evlilik dışı ilişkilerinden, en az iki çocuğu daha olduğu ailesi tarafından biliniyordu.

Eşi öldükten sonra, çocuklarının da elinden alınmasının ardından Bekir, kendini iyice alkole vermişti. Hatta bir defasında çalıştığı Lejyoner birliğinden uzunca bir süre izinsiz ayrılınca, görevinden uzaklaştırılmıştı. Tüm çabalarına rağmen bir daha göreve dönemedi. İşsiz kaldı. Geçim sıkıntısı çekmeye başladı. Vatandaş olamadığı ve görevden uzaklaştırıldığı için erken emekli olma hakkını da yitirmişti. Fransız devletinden aldığı sosyal yardımlarla yaşamını sürdürmeye başlayan Bekir, ara sıra Fransa’da yaşayan Türklerin mahkemede davalarında tercümanlık yapsa da, zor ve pahalı hayata tutunmak kolay olmuyordu. Bir yandan kayıp ettiklerinin dayanılmaz acıları, diğer yandan yoksulluk ve alkol, özünde balıkçı olan Foçalı Lejyoner Bekir’i hızla sona yaklaştırıyordu.

Beşiğinin Asılı Olduğu Baba Diyarını, Bir Daha Görememek Yakar İnsanı

Böylece beşiğinin olduğu ülkesinde, memleketi Foça’da, sadece iki ihtilal arasında, yirmi yıl yaşayan balıkçı Bekir, biraz kandırılarak, biraz da kendi isteği ile hiçbir zaman yakalayamayacağı hayallerinin peşinde olmuştu. 1980’den sonra geriye kalan ömrünü, inişiyle çıkışıyla sürdürdüğü kötü koşullardaki hayatına noktayı koydu. 23 Nisan 2008 tarihinde Fransa’nın Avingon şehrinde hayata gözlerini yumdu. Bekir, ailesi tarafından çok sevdiği memleketi Foça’ya getirildi. Birkaç eşi dostu ve yakın akrabalarının katılımıyla sessiz sedasız hasretini çektiği Foça’da toprağa verildi.

Foça turizminde, tatil köyünün önemini yazmayacağım. Tatil köyünün açılış ve kapanış hikayelerini ayrı ayrı olmak üzere araştırmış, yazmış ve yayınlamıştım. Ancak Foça’mız ve yöremiz için çok önemli olan tatil köyünün, Foça’nın tarihinden kaynaklanan sebeplerle yapıldığını bir başka yazımda anlatacağım.

Bu yazımda ise, Foça için, turizm için en büyük şans ve nimet olan tatil köyünün ardından, neden Foça’da turizmin istenilen seviyeye gelmediğini veya neden gerektiği gibi gelişmediğini anlatmaya çalışacağım… Anlatmaya çalışacağım çünkü;

Seçimden seçime turizm konusu, Foça siyasetinin vazgeçilmez ana konusu oluyor. Ve çok da istismar ediliyor. Hal böyle olunca seçim arifesinde olduğumuz şu günlerde, özellikle turizm konusu, bazı siyasilerin yine vazgeçilmezi oluyor. Bu anlamda konuştukları zaman da mangalda kül bırakmıyorlar. Oysa seçim bitince, “Mangal eski mangal, kül eski kül” olmaya devam ediyor.

1950‘lerin ortalarında Alman Ekonomi Profesörü Fritz Baade’nin Türk hükümetine yaptığı ısrarlı tavsiyelerinin ardından başlayan turizmde hareketlilik 1960’ların başından itibaren de devlet politikasına dönüşmüştür. Bu bağlamda ihtiyaç duyulan başta altyapı, tesis, ara eleman, yönetici, tanıtım, ulaşım konularında devlet sahip olduğu imkanlarla Aşık Veysel’in deyimi ile uzun ince zor bir yola girmiştir.

Yurt Genelinde Emekli Sandığı Devrede

Bu çerçevede tatil köyü Emekli Sandığı tarafından yapılmıştır. Türkiye’nin ilk tatil köyünü, işletmesini ve pazarlamasını yapabileceklerine inandıkları Club Med’e (Fransız Şirket) vermişlerdir. Ancak Foça için mükemmel olan bu gelişmenin ardından devamı niteliğinde, ne Foçalılarca ne de dışarıdan yatırımcılarca, ilçemize hatırı sayılır büyüklükte ve yabancı turistlerin rahat edebileceği standartlarda tesisler yapılmamıştır. Zamanın hükümeti tarafından o dönemde tatil köyünden kent merkezine kadar turizm alanı ilan edilen deniz kenarındaki arsalar, en başta Meclis Evleri Sitesi ve devamında ise diğer siteler ve evler olmak üzere turistik tesis adı altında ruhsatlandırılarak turizm alanları talan edilmiştir. Bu tür talanlarda maalesef belediyeyi yönetenler de sacın bir ayağı olmuşlardır. Özellikle askeri yönetim dönemi de dahil olmak üzere 80’li yıllarda üst üste mevzi imar planları vasıtasıyla kişi ve firmaların lehine kararlarla Foça’nın imarı delik deşik edilmiş, şehri güzelleştirecek estetikten yoksul yapılaşma ile kent dokusu bozulmuş; yol, sokak, cadde, meydan, park bahçe gereksinimi yeteri kadar gözetilmemiştir. Tarihi değerler ve taş evler konusu ise daha vahimdir. Foça tarihine ve tarihi eserlere, kazılara seçilen yöneticilerin %90’ı yeteri kadar duyarlılık göstermemiştir. Hatta bizzat belediye aracılığı ile “Sit gelecek, taş binalar tescillenecek” diye Rum yapısı taş binaların yıkımı teşvik edilmiştir. İlerleyen yıllarda, bir deprem sonrası orta ölçekli 130’un üstünde hasarlı binanın onarımını teşvik etmek, destek vermek gerekirken, taş binaların tescilden düşürülmesine ön ayak olunmuş, yıkılan her taş binanın yerine bahçesiyle birlikte apartman daireleri yapılmıştır. Böylece tatil köyü ile birlikte yeterli derecede Foça’nın tarihine sahip çıkılmamıştır. Daha 1922 yılında Foça’da yaşayan 6100 Rum’dan geriye kalan estetik ve güzellik abidesi olan tarihi taş evler, bahçeleri ile birlikte ayakta kalıp yaşıyor olsalardı, bugün Foça’nın yanında Alaçatı’nın adı bile geçmezdi. Hele hele şayet yüksek duvarlarıyla, geniş kapılarıyla ustalık eseri olan Küçükdeniz’deki asırlık “Tuz Depoları”; ki Foça tarihinin en önemli istihdam alanı, ilçenin geçim kaynağı, ihracat ve ticaret binasıydı; Küçükdeniz’e yakışır, Foça’ya değer üstüne değer kazandıracak şekilde korunarak, aslına uygun restore edilseydi eğer, sur duvarları kadar etkili olurdu. Turizme bugünkü durumundan çok daha fazla katkı sağlar, sürdürülebilir turizm için gerekli olan temel taşlarından birini oluştururdu.

Özel Teşebbüs Durmadı

Buna rağmen 2850 kişinin yaşadığı, 700 su ve elektrik abonesinin olduğu, park sorununun bulunmadığı, herkesin birbirine saygılı olduğu, güvendiği, kapılarını bile kilitlemediği dönemde Norveçli tur operatörü Gulliver Reisers’ın sahibi olduğu Frode’yi; Foça’ya, Norveçli turist göndermesi doğrultusunda ikna eden, bu anlamda Ayvalık’ta faaliyet gösteren, Frode’nin, Türkiye’deki acentası B… Yalı seyahat acentasının da Foça’ya gelmesini sağlayan, gururla söylüyorum bendim. Yıl 1988 – 89’du. Yaklaşık 10 yıl boyunca Frude’nin Gullivers Reiser firması Norveçli gurupları getirdi. Bunun yanı sıra hatırlayanlar bilir. 1992 yılında büyük hissesi bende olan “Nemtur” adında yerel bir seyahat acentası kurdum. 93’ten başlamak üzere başta Finlandiya’dan, Hollanda’dan, İngiltere’den olmak üzere sadece Foça’ya turist gurupları getiriyorduk. Faaliyetimiz 1999’a kadar sürdü. İşte bu yıllarda Fransız Tatil Köyü’nün yanı sıra iki acentanın Foça’ya getirdiği turist akını ile Foça, tarihinde olmadığı kadar turizmde hareketlilik yaşadı.

Bu gelişmelere maalesef hiçbir belediye başkanı dahil olmamıştır. Keşke olsalardı…

Ancak şunu da yazmadan geçemeyeceğim, Nihat Dirim’in 2. dönem başkanlığında 400 yataklı bir otel açıldı. Çok da iyi oldu. Bir turistik kent için en önemli ihtiyaç olan kanalizasyon ve arıtma tesisi yapmak ise Nihat Dirim ve Ali İlçan başkanlara nasip oldu.

Birinci Anap hükümeti

1. Anap hükümeti zamanında tüm belediyelere imar planı yapma yetkisi verildi. Bu yetki Yenifoça ve Foça için de geçerliydi. Yenifoça’nın bu yetki sayesinde nereden nereye geldiğini, eski halini bilenler ve bugününü görenler çok daha iyi değerlendirir. Yenifoça 1307 yılında Cenevizliler tarafından kurulmuş, Ortaçağ’da üretilen şap madeni ile Dünyanın gözdesi olmuş bir kentti. Tarihi bir kent olan Yenifoça’da 1922’de 5000 Rum nüfusun yaşadığı taş evlerin her biri birbirinden güzeldi, tarihi değer taşırdı. Bunları koruyup kollayıp, onarımını teşvik etmek yaşatmak, turizme kazandırmak varken, şehri % 1.000 büyütmek neyin nesi hangi aklın, hangi fikrin eseriydi? Aradan onca yıl geçti, ben hala anlayamadım. Bir şehir elbette planla büyür. Büyütülürken sosyal yaşam için gerekli otopark, bisiklet yolları, yaya yolları, okul, cami, ticari alanlar, tarihi kent olmasından dolayı turizm gelişim alanları, parklar bahçeler ile birlikte her türlü ihtiyaca cevap verecek şekilde yapılır. Kent planı yapılır. Yenifoça’da kent planı, en fazla %100 büyütmek amaçlı yapılmak yerine, %1000’den fazla büyütmek amaçlı yapıldı. Planda turizm amaçlı (yeme – içme – konaklama tesisleri için) alanlar ya hiç ayrılmadı ya da göstermelik olsun diye nokta halinde plana işlendi. Sonuç ne oldu. Ne olacak çok değil daha 35 sene önce yapılmış kent imar planı ve gerçekleşen imar uygulamalarıyla daha şimdiden özellikle yaz aylarında kentte yaşamak zorlaşmıştır. 20 sene sonrasını düşünmek bile istemiyorum.

Benzer şeyleri Foça’da yaşadı

Aynı tarihlerde Foça da benzer şeyleri yaşadı. Burada da büyük imar planı, o dönemde yapıldı. Bu plan neticesinde bir yandan Atatürk Mahallesi, Deniz Kent’in tepelerine kadar büyüdü. Diğer yandan Yenifoça’ya giden karayolunun dağ tarafı, tatil köyüne kadar konut ile doldu. Peki yapılan imar planının yüzde kaçı Foça’da turizm gelişsin diye “Turizm Alanı” olarak ayrıldı. Düşünen ve sorgulayan herkes bunun farkına varır. Otopark sorununun, iş bu plan ile nereye kadar çözüldüğü ise herkesin malumudur. Bu plan ile şehir büyürken planda olmayan ama sonrasında ihtiyaç duyulan okul, hastane, hükümet konağı gibi binalar hep sonradan çok ciddi uğraşlar ve imar tadilatları ile çözülmüştür. Halbuki bunlar en baştan çözülebilirdi. Bırakalım bunları, şayet o dönem yapılan planın sadece % 5 kadarı “Turizm Alanları” olarak ayrılsaydı, bugün Foça turizmde çağ atlamış haliyle Kuzey Ege’nin göz bebeği olurdu.

Şimdi çıkıp birileri diyecek ki, sende o planların yapıldığında meclis üyesiydin. Elin armut mu topladı?… Doğru, doğru olmasına da, amma ve lakin bir başka doğru daha var: Biz muhalefet partisinden gelen 3 üyeydik. O günün iktidar partisinden gelen rüzgarla yapılan, Foça’nın her şeyine çözüm üretemeyen, turizmine de katkı sağlamayacak, konut ağırlıklı olan iş bu planın, sadece daha da büyümesine mani olabildik.

Tarih, bugünkü teknoloji ile bundan böyle, tüm başkanların görev yaptığı sırada neleri nasıl yaptığını da yazacak. Ya da neleri niçin yapamadığını da.

Tarih sayfalarına iyi yazılmakta var, kötü yazılmakta var..!

Her şeyden önce bu konuda yazılacak daha çok konu var. En iyisi burada noktayı koymak. Arif olanlar anlar.