Sebahattin Karaca

GELELİM FOÇA’YA

1960’lı yıllarda tatil köyü ile birlikte başlayan Foça turizmi aradan geçen yarım yüzyılı inişli çıkışlı yaşadı. Tatil köyü ile birlikte adı duyuldukça ilgi gören Foça‘ya o yıllarda Turizm Danışma Bürosu da açıldı. turizmde istatistik çok önemlidir ve her zaman yapılır. Bunun üzerinden gelecek yıllarda turizmin nasıl seyir edeceği öngörülmeye çalışılır. İşte bu sebeptendir ki, o yıllarda Foça Turizm Bürosu’nda çalışan bir görevli özellikle Cumartesi – Pazar günleri Foça girişinde günboyu nöbet tutar gelen giden araçları sayardı. Araç sayısının azlığı ve tatil alışkanlığının yeni başlıyor olmasından dolayı hafta sonunda Foça’ya 50 – 100 araç giriş yaptığında yüzler güler, araç sayısı keyifle kayıtlara işlenirdi. O yıllardan bu günlere gelindiğinde, her alanda olduğu gibi turizm de değişti ve başkalaştı.

1990 yılların başında, yabancı menşeli tur operatörleri ile Foça arasında köprü vazifesini gören Kuşadası ve Ayvalık’tan gelen 2-3 seyahat acentası Foça’da faaliyete başladı. Öte yandan öncelikli olarak Foça’da faaliyet göstermek üzere kurulan Nemtur seyahat acentasının sayesinde ilk defa organizeli turist guruplarının ülkelerinden alınarak doğrudan doğruya Foça’ya getirilmesi ile Foça, turizmde altın yıllarını yaşamaya başladı. Oteller doldu, başta restoranlar olmak üzere, dericiler, halıcılar, kuyumcular, eğlence yerleri, barlar, diskotekler, kuyumcu dükkanları uzun yıllar güzel iş yaptılar. Ancak çok geçmeden sorunlar baş gösterdi. Acentaların oda talebi karşısında otellerin bir bölümü yüksek fiyatlar talep etmeye başladı. Bazıları 2-3 seyahat acentasını birbirleri ile çarpıştırdı. Hatta bazıları “seneye oda vermem“ gibi söylemlerle acentayı köşeye sıkıştırdı. Öte yandan turiste mal satan ve hizmet veren diğer dükkanların, işletmelerin, kuruluşların pek çoğu maalesef müşteri memnuniyetini sağlamak bir kenara, kazık atmayı prensip edindiler. Bir örnek vermek gerekirse; karpuzun tanesini 10 liraya alanın dilimini 12 liraya sattığı görüldü. Bu ve benzeri şeyleri yapanların önemli bir kısmının her yıl bölge veya belde değiştiren korsan işletmeciler olduğu vakası yapılan şikayetlerden anlaşılıyordu. Kısaca acentalara gelen şikayetler çoğalmaya başlamıştı. Şikayet mekanizmalarının da sorunları kökten çözecek tedbirler alamaması, bu konuda yeterlilik gösterememesi tuzu ve biberi oluyordu. Sadece bu değil, bazı acentaların belediyeden de beklentileri vardı. Bunlar kimi yerde imarla alakalı, kimi yerde gürültü ve kirlilik, kimi zamanda “sürdürülebilir turizm” için yapılması lüzumlu olan işlerle ilgiliydi. Bu bağlamda başta özellikle sitten dolayı imarla ilgili olmak üzere çokta olumlu yanıtlar alınamadı. Burada tek tek yazmayacağım onlarca nedenlerden ve en önemlisi başka çekim noktalarının da Foça’nın önüne geçmesi sebepleriyle seyahat acentaları Foça’da faaliyetlerine son verdi. Seyahat acentalarının Foça’dan gitmesi ile periyodik olarak her hafta gelen uçaklar dolusu turist Foça’dan elini eteğini çekti, Kemer’e ve Side’ye gitti. Dolaysıyla 90’lı yıllarda Foça’da başlayan yabancı turist hareketliliği (1-2 tesis hariç) yaklaşık 10 yıl sürdü ve 90’lı yılların sonunda bitti.

Aradan geçen birkaç yılın sonunda Türkiye’nin ilk göz ağrısı, tatil köyü işletmesi ile mal sahibi 35 yılın ardından işletilmenin devamı için gerekli olan, kira sözleşmesinin uzatılması hususunda anlaşma sağlayamadılar. İşletmeci anahtarı mal sahibine teslim etti ve arkasına bakmadan çekip gitti. Bu durum Foça için çok kötü bir sonuç doğurdu. Başta Foçalı tüm çalışanlar işlerini kaybetti. Kent ekonomisi kısır döngüye girdi. Tesis harabe oldu. Baykuşlar mekan tuttu. Tüm bu olumsuzluklar Foça turizminde doldurulması zor büyük bir boşluk yarattı.

FOÇA’DA DA TURİZM HAREKETLİLİĞİ VARDI VE BEREKETLİYDİ. AMA…

Ancak son yıllarda yerli turistlerin Alaçatı, Bozcaada ve Datça gibi Foça’ya da rağbet göstermesi ve ilgi duyması ile gelenlerin sayısı her yıl biraz daha arttı. Foça’nın başta Küçükdeniz olmak üzere sahip olduğu eşsiz doğa güzellikleri, emsallerine göre kendini hissedilir derecede koruyabilmişliği ile bütünleşince Foça “ilgi odağı” oldu. Bu bağlamda Foça’da bu yıl bazı konaklama tesislerinde, yaz ayları doluluk oranları, geçen seneye göre % 12- 15 artış göstererek % 98,5’lere ulaştı. Bu durum Foça’da turizm işletmelerinin yüzünü güldürdü.

AMA…

Umarım bu defa Foça’da “Sürdürülebilir turizm” için gerekli olan, “olmazsa olmaz” dediğimiz, mütemadiyen dillendirdiğimiz Küçükdeniz koyunun, ardından Büyükdeniz koyunun, Siren Kayaları, tarihi ve doğal değerlerin korunması için yeterli duyarlılık, azami dikkat ve gerekli çaba gösterilir.

Çünkü, yerelde yaşadıkları sorun ve sebeplerden dolayı kaçan acentaların, ardından ön görüşü olmayan ve iş bilmeyenlerin becerisizlikleri sonucu kapanan tatil köyünden kaynaklı yaraların sarılmasına, onlarca yıl yetmedi. Bedelini ise Foça ve Foçalılar ödedi.

Umulur ki, en azından bundan sonra yetkili kişiler, sorumluluklarının bilincinde olurlar ve Foça’ya bir bozgun daha yaşatmazlar.

Ben de davetin icabını ilk fırsatta yerine getirdim. Daha kapıdan girerken yattığı yer nur olsun, Mehmet bey kapıda karşılamıştı. Yanında biri daha vardı. Müdür, “Yardımcım Rahmi bey” diye tanıştırdı. Merhabalaştık. Hal hatır sorduk. Üçlü ve keyifli bir sohbete başladık. Çaylar gitti, kahveler geldi; muhabbet eğitimden, turizmden derken yaşamın her dalına sıçradı. O gün Mehmet beyin yanında tanıdığım Rahmi bey, müdürüne saygıya istinaden olsa gerek, daha ziyade dinlemede kalıyordu. Ancak konuştuğu zamanda inandırıcı ve etkileyici oluyordu. İnce, uzun boylu, kibar, iyi giyimliydi. Sadeliği ve doğallığı, davranışlarına, hal ve hareketlerine yansıyordu. Daha o gün aramızda sağlam bir dostluğun ve arkadaşlığın temellerinin atıldığını hissetmiştim. Sonraki aylarda ailece görüşmeye başladık, Rahmi Yarba ve çok değerli eşi Nilgün Yarba ile. O yıllarda akşamları eş-dost arkadaşlar ailecek birbirlerine gider gelirdi. Akşamları ailelerin bir araya gelmeleri bayramyeri gibi şenlikli olurdu. Çocuklar bir arada oynar, büyükler kendi aralarında, dedikodudan uzak, kaliteli sohbetler ederlerdi.

Çok değil birkaç sene sonra İlköğretim Müdürlüğü binasının bahçesine ilkokul yapıldı. Okula müdür olarak önce İlköğretim Müdürü Mehmet bey atandı. 3-4 ay içinde emekli olan Mehmet beyin yerine bu defa Rahmi beyin müdür olarak tayini onandı. Rahmi beyin, bu güzide ilkokulda yıllar boyu, diğer öğretmen arkadaşları ile birlikte taze beyinleri eğittiğini, yetiştirdiğini izleyip gördüm. Pek çok öğrencisinin ilerleyen yıllarda başarılarını gördükçe mutlu olur, gururlanırdı. Kendisini ziyarete gelen eski öğrencilerini büyük küçük demeden çok ciddiye alır, arkadaş gibi davranır, onlara önemli olduklarını hissettirirdi.

Foça’da doğmuş, büyümüş, okumuş olan Rahmi bey, bu defa Foça’da uzun yıllar eğitimci olarak çalıştıktan sonra, emekli olmuştu. Aynı zamanda sayısız insana vefalı dost, arkadaş olmayı ve kalmayı başarmıştı. Emekli olduktan birkaç yıl sonra geçirdiği rahatsızlık nedeniyle sessizliğe bürünmüş olan, Rahmi Yarba’nın hayatından bazı kesitleri yazmaya niyetlendim. Kendisi ve yakınlarıyla görüştüm. Olumlu karşıladılar. Bu bağlamda Rahmi bey yönelttiğim sorularımı, işaret dili, kolu ve başı ile yanıtladı. Konuştuklarımızı ve ben konuştuklarımızdan anladıklarımı yazarak, sevenleri ile paylaşmak istedim. Bu kapsamda Rahmi beye ilk sorumu yönelttim.

-Rahmi bey, kimlerin çocuğu olarak, ne zaman doğdunuz? Kaç kardeştiniz? Ailenizden biraz bahseder misiniz?

Ali dedem ve kardeşleri, o dönem çalkalanan Dünya’da, Osmanlı toprakları olmaktan çıkmış Arnavutluk’ta kalamayacaklarını anladıktan sonra, 1933 yılında Arnavutluk’un Gürokastra şehrinden başlayan yolculuk, çeşitli zorluklardan sonra Türkiye’ye ulaşmakla son bulmuş.. Aynı yıl Ali dedem, eşi ve o zaman 7 yaşındaki oğlu Muharrem ile birlikte Menemen’e yerleşmişler.

Babam delikanlı çağına geldiğinde Seyrekköy ile Ulukent arasında bulunan Günerli köyünde kahyalık yapmaya başlamış. Bu yıllarda annemle evlenmişler.

Bu evlilikten ben 1954 yılında Menemen’de Dünya’ya gelmişim. Henüz 2 yaşındaymışım ailem Foça’ya yerleşmiş. Babam Belediyeden kiraladığı Susam sokağındaki dükkanında kendi ürettiği süt ve süt ürünleri satardı. Ailemiz büyüktü. Benim “geniş aile” dediğim içinde dedem, babaannem, babam ve ailesi, halamlar, amcamlar hep birlikte şimdiki Fevzipaşa mahallesinde bulunan Ceyhun Ticaret’in olduğu yerde büyük bir evde otururduk. Çok fazla sosyal hayatın içine girmezdik. Kendi halimizde yaşar giderdik. Kardeşim Mukaddes 1958 yılında Foça’da bu evde doğdu.

-Foça’da geçen çocukluk yıllarından ve anılarınızdan biraz bahseder misiniz?

Çocukluk yıllarıma dair maalesef anlatabileceğim fazla bir şeyim yok. Yok, çünkü ilk ve ortaokulu Foça’da okudum. Yaz aylarında yaşıtlarım denize girer, yüzer, eğlenirlerdi. Oyun oynar çocukluklarını yaşarlardı. Babam, benim bunları yapmama müsaade etmedi. Hem okumamı, hem bir meslek sahibi olmamı, bunun yanı sıra harçlığımı çıkarmamı istedi. Göçmen çocuğu olmak kolay değildir. Aile fertlerinin doğup büyüdüğü, gelişip serpildiği, mal, mülk, toprak sahibi olduğu yurtlarını, eli boş terk edip, başka diyarlarda tutunmaya, ayakta kalmaya çalışmak ta kolay değildir. Göçmenlerin genel olarak birbirine benzeyen daha pek çok ortak yanları, alışkanlıkları, olmazsa olmazları vardır. Onlardan birisi de her göçmenin illaki bir meslek sahibi olması şartıdır. Bu bağlamda babam da benim, şimdiki Simit Sarayı’nın bulunduğu yerde, o zaman Bülent ve Salih kardeşlere ait marangoz atölyesine çırak olarak girmemi ve marangozluk mesleğini öğrenmemi istedi ve “Eti sizin, kemiği benim, bunu yetiştirin, meslek sahibi olsun” diyerek marangoz atölyesine çırak olarak verdi. Ardından da “Ustalarından en ufak bir şikayet duyarsam fena olur” diye uyardı. Öğretmen okuluna gidinceye kadar her yaz marangoz atölyesinde çalıştım. Kısaca hızarın karşısında, talaşın içinde, toz toprak yutarken, arkadaşlarımın bindiği bisiklet, girdiği deniz, benim için hayal oldu.

-Foça’dan ne zaman, ne için ayrıldınız? Tekrar ne zaman, hangi sebeplerle döndünüz?

Ortaokulu bitirdikten sonra İmroz Gökçeada Öğretmen Okulu sınavlarına girmiş olmama rağmen “ya kazanamazsam” düşüncesiyle tedbiren Menemen Lisesi’ne kaydımı yaptırdım. Bir – iki hafta liseye devam ettim. Ardından Öğretmen Okulu’na giriş sınavlarını kazandığım haberini alınca bu defa Menemen Lisesi’nden kaydımı sildirdim. Vakit kaybetmeden İmroz Gökçeada Öğretmen Okulu’na kaydımı yaptırdım. O an gurbetin başladığını düşündüm. İçimde bir yanma, bir acı hissettim. Benden önce burada eğitimine devam eden Foçalı Bülent Kaya’nın bulunmasından dolayı içimde gurbette yalnızlık çekmeyeceğimin rahatlık duygusu vardı. Buna rağmen ayrılık pek de kolay olmadı. Geniş bir ailenin içinde yaşamaya alışmış birisi olarak herkesten aynı anda ayrılmak kolay olmadı. İlk günlerim, ilk aylarım hasret ve özlemle geçti. Sonraları okulda edindiğim eş dost ve arkadaşlıklar hasretliklerime merhem gibi geldi, böylece yeni hayatıma alışmama yardımcı oldu. Yaz tatillerinde Foça’ya ailemin yanına geliyordum. Marangozluk yerine Foça’da bulunan Fransız Tatil Köyü’nde çalışıyordum. İki yazım tatil köyünde çalışarak geçti. Burada da başta öz güven ve disiplin olmak üzere, iş ve çalışma hayatında daha sonraki yıllarımda işe yarayacak epey bir tecrübe kazanmıştım. Öyle veya böyle yıllar birbirini kovaladı. Öğretmen okulunu bitirdim. Öğretmenlik belgemi aldım. Aldım almasına ama yaşımın 17 olmasından dolayı kadroya giremeyeceğim, öğretmenlik yapamayacağım, maaş alamayacağım söylenince, üstüme kaynar sular döküldü. Hayatımda her zaman önemli yeri olan babam bir kere daha kolları sıvadı, mahkeme kararı ile bir günde yaşımı 17’den 18’e çıkarttırdı. Böylece öğretmen olarak göreve başlamamı sağladı. İlk tayinim Erzincan’ın Ilıç ilçesinin Çobanlı köyüne tayin oldum. Çobanlı köyünün halkı ve okuldaki öğrencilerle çok çabuk kaynaştım. Okuldaki eksikler saymakla bitmezdi. Kısa sürede köy halkının desteğini arkamda buldum. İyi bir eğitim için gerekli olan her şeyi birkaç hafta içinde tamamladık. Anadolu’yu burada tanıdım. Biz Ege çocuğu olarak Anadolu ile ilgili az şey biliyormuşuz. İlk günden son güne kadar halkın teveccühü ile güzel işlere imza attık. Orada kazandığım tecrübe ile çocuk eğitmen (yaş 17) olarak yaşadıklarımı yazsam roman olur. Daha 17 yaşında ideal bir öğretmen olarak 40-50 fidan yetiştirmek için gerçekten bilgi, beceri ve donanım istiyordu.

-Kiminle, ne zaman evlendiniz?

Ilıç’dan sonra tayinim önce Tire’nin bir köyüne, oradan da, şimdi Aliağa kazası hudutları içinde kalan Horozgediği köyüne çıktı. Aynı okulda Foçalı olan Sadettin Akçakoca ile çalışıyordum. 1975 yılında Foça Devlet Hastanesi’nde görevli Allah rahmet eylesin Sağlıkçı Ali Çetin’in öğretmen okulunu yeni bitirmiş olan kızı Nilgün Çetin ile evlendim. Eşim de benim çalıştığım Horozgediği’nde öğretmen olarak göreve başladı. Bu evlilikten adını Engin koyduğumuz bir oğlumuz oldu.

-Foça’daki görevleriniz ve o dönemdeki eğitime dair söylemek istediğiniz bir şeyler var mı?

Horozgediği’nde görevim devam ederken, Foça’ya İlköğretim Müdür Yardımcısı olarak atandığım bildirildi. Bir hafta veya on gün içinde şimdiki Öğretmenevi binasında bulunan Foça İlçesi İlköğretim Müdürlüğü’nde müdür yardımcısı olarak göreve başladım. Burada müdürüm Mehmet bey ile birlikte uzun müddet çalıştım. Aynı binanın bahçesinde hayırsever Reha Midilli ve kardeşleri annelerinin adını taşıyan Bedia Midilli İlkokulu’nu yaptırdılar. Bu okula önce daireden müdürüm Mehmet bey müdür olarak atandı. Çok kısa bir süre sonra müdür bey emekli olunca bu defa onun yerine benim atamam yapıldı. Bedia Midilli İlkokulu’nda emekliliğime kadar müdür olarak görev yaptım.

Erzincan Çobanlar köyünde edindiğim tecrübelerim doğrultusunda dört duvar olarak milli eğitime teslim edilmiş okulun, tüm ihtiyaçlarını çok sayıda eş dost ve meslektaşlarımın da yardımları ile tamamlayarak, zaman kayıp etmeden aynı yıl eğitime kazandırdık. Müdürlük yaptığım okulda iyi eğitim verilsin diye çok kafa yorardım. Eğitim için yeni olan her şeyi takip ederdim. Zaman kayıp etmeyi sevmezdim. Kişisel gayretlerimle bir yolunu bulur, teçhizat ve donanım bakımından okulun iyi olmasını sağlamaya çalışırdım. Eğitim o zamanlar daha iyiydi. Öğretmenlerde ciddi bir inisiyatif kullanma durumu vardı. Durumun böyle olduğunu mezun ettiğimiz öğrencilerin başarılarından kolayca görebiliyorduk.

-Emekli olduktan sonra ne işle uğraştınız? Siyasete ilgi duydunuz mu?

Her şeyin bir vakti var. Ne derler “demir tavında dövülür”. Emekli olma hakkım doğduğunda, vakit geçirmeden emekli oldum. Babam yıllarını verdiği dükkanında bir gün “artık anahtarın devir zamanıdır evlat” diyerek anahtarı elime tutuşturdu. Baba mesleğini biraz değiştirdim. Şarküteriye daha ağırlık verdim. Ara sıra eş dostun da teşvikleri oldu. Siyasete ilgi duydum. Başkanlık için girdiğim ön seçimi kıl payı kaçırdım ama üzülmedim. Belki nasip başka zamanadır diye düşündüm ve işime devam ettim.

-Yaşadıklarınız arasından unutamadığınız bir iki anınızı paylaşır mısınız?

Yaşadığım elbette çok anı var. En iyisi, biri hariç diğerlerinden hiç bahsetmeyim. Foça’da görev yaptığım yıllarda, her türlü etkinliklerde ya ben görev alır organize ederdim. Ya da bana bu veya buna benzer görevler verilirdi. Bu tür şeyleri yapmaktan keyif alırdım. Hatta Foça’nın Orhan Boran’ı veya Halit Kıvanç’ı diye hakkımda söylentiler de dolaşırdı. Bu söylentiler de beni rahatsız etmezdi. Aksine mutlu olurdum. Dışa dönük, hayata bağlı, canlı, diri, dolu dolu bir insandım.

Hal böyleyken bir hastalığın pençesine düştüm. O hastalık ikinci bir hastalığı tetikledi. İlkini uzun tedavilerden sonra yendim. Ama ikincisini yenemedim. Hiçbir tedavi yakalandığım kısmi felce çare olmadı. Aktif, canlı, dinç, dinamik olan, eş dost arkadaşlarıyla hayatı ve güzel yaşamayı seven ben, önce hareketlerimi, yürümeyi ve ardından konuşma özelliğimi kayıp ettim. Katlanmaktan başka çare yoktu. İnsanoğlu zor da olsa her şeye alışıyor.

Ancak ne zaman bir arkadaşımı, bir öğrencimi, bir tanıdığımı görsem yüreğim sevinçten çarpar, el kol ve mimik hareketlerimle içindeki sevinci onunla paylaşırım. Duygularımı dışarıya vururum. Sevinç hisseder, sevincimi paylaşırım.

Arkadaşı Sedat Eryılmaz’ın gözünden Rahmi Yarba

Rahmi Yarba ile arkadaşlığım, Rahmi’nin öğretmen okuluna gitmeden önce Menemen Lisesi’ndeki çok kısa süren eğitimi sırasında olmuştu. Aradan bugün itibariyle 50 yıl geçti. İyi ki bu güzel insanı tanımışım.

Öğretmenliği süresinde öğrencilerinden ve okulundan başka bir şey düşünmeyen efsane bir eğitimciydi. Öğrencilerinin kendisinden korktukları, buna rağmen de en çok sevdikleri öğretmenlerden biriydi.

Yaşamını öğrencilerine ve başta Bedia Midilli İlkokulu olmak üzere görev yaptığı okullara adayan bir eğitimciydi. Foça’da yapılan tüm etkinliklerde hep görev aldı. Önder oldu. Başaramamak, başarısız olmak onun yapısında yoktu. İki yaşından beri içinde büyüdüğü, sevdiği, kendisine sunduğu imkanlardan dolayı Foça’ya ve Foçalılara hizmet etmek bu manada Foça’ya olan borcunu ödemek için emekli olduktan sonra siyaset içi ve dışında uğraşlar verdi ama olmadı.

Emekli oluşunun üzerinden birkaç yıl geçmişti ki rahatsızlandı. Tüm tedavilere rağmen, rahatsızlık devam etti. Rahatsızlık yerini giderek hareketsizliğe ve sessizliğe bıraktı. Bu rahatsızlık Dev Adam Rahmi’ye erken geldi ve hiç yakışmadı.

Öğrencilerinin gözünden Rahmi Yarba.

86 yılında, büyük bir şans ile başlamıştık, okul hayatına. O zamanlar, iyi bir ilkokul müdürüne ve sınıf öğretmenine (Sn.Ayla Aksoy) sahip olmanın, ne denli önemli olduğunun farkında değildik tabi.

Rahmi müdür deyince akla bir sürü şey geliyor ama, sanırım bütün öğrencilerinin ilk söyleyeceği şey “disiplin” olacaktır. Epey çekinirdik kendisinden lakin, disiplinli ve bir o kadar da idealist bir okul müdürüne sahip olmanın avantajlarını da yaşamadık değil. Okulumuz hep temizdi mesela. Soğuk kış aylarında, sabahın erken saatlerinde temiz ve sıcak derslikler karşıladı bizi. Sobanın başına toplanır, ellerimizi ısıtırdık. O zamanlar kalorifer nerdeee..

Okulumuzda ilk izci takımı bizdik mesela. Bir sürü “ilk” Rahmi müdür sayesinde gerçekleşti. Okulun ilk izci bandosu, ilk basketbol takımı, okul bahçesinde kum havuzu, hatta arka bahçedeki küçük kantin bile onun eseridir. Yalnız, kantin deyip geçmemek lazım. Kantin (Kooperatif gibi işletilirdi) “kantin kolu” öğrencilerine zimmetli idi. Teneffüslerde koşar, kantinin kapısını açardık. Yapılan satış ile elde edilen geliri kasamıza koyar, okul bitiminde teslim ederdik. Küçücük öğrencilerine bu denli güvenmek ve onların kişisel gelişimi için sorumluluk vermek, hele ki 80’lerde, çok az okulda görülen bir durumdu. sahip olduğu bu ve buna benzer vizyonunu bize aşıladı.

Rahmi hoca deyince, akla gelen şeylerden biri de parfümüdür. Kendisi gelmeden kokusu ulaşırdı okula. Kim nerede yaramazlık yapıyorsa, kokuyu alınca hemen uslanıverirdi. Bir nevi, otokontrol anlayacağınız.

Ha bir de gülüşü, okul saatlerinde pek fazla gülmediğinden olsa gerek, güldüğü zaman yüz kasları tepki verir, kaşları ve alnı hareket ederdi. Çocuk aklı işte, nelere dikkat ediyor.

İyi ki bizim müdürümüzdü. Hayatta en çok lazım olan disiplini, sorumluluğu, azmi, gayreti ve daha pek çok şeyi onun sayesinde öğrendik.

Öğrencileri: Derya – Günseli – Oylum – Övünç – Selen

Teşekkürler Rahmi Yarba, büyüğüne saygısını, küçüğüne sevgisini esirgemeyen, can dost, vefalı insan, adam gibi adam daha nice güzellikleri birlikte görmek ve yaşamak ümidiyle.

.

Niyetimiz; temiz, sakin, bozulmamış, kent kimliğini koruyan bir sahil kasabasına yerleşmekti. O yıllarda kendi ölçeğimizde yaptığımız araştırmalar sonucunda en doğru yerin Foça olduğuna karar verdik. 1977’de Foça içinde, sahil bandında iki katlı bahçeli, Rumlardan kalan bir taş evi satın aldık. Satın aldığımız eski Rum evini ancak üç sene sonra restore ederek küçük bir butik hotel açmayı başarabildik

Açtık açmasına ya…

Açtık açmasına da, hizmet vermek için, işyeri açma ruhsatı almamız gerekiyordu. Turizm teşvik kanunlarına göre, otelde tüketilen elektrik ve su için indirimli tarife uygulanmasını umarken, ruhsat için müracaat ettiğimizde, turizm teşvik kanunlarının otele sağlayacağı imkanlardan yararlanma şansını yakalamak bir kenara; işletme ruhsatını alabilmek için bile bozuk sahil bandının onarılması talebi ile karşılaşınca çok şaşırmıştık. Sonuç itibari ile o günkü koşullarda (askeri yönetim zamanında) talebi yerine getirmek için birkaç kamyon kum ve birkaç yüz torba çimento ile çok sayıda işçinin bir hafta boyunca çalışması ile 2000 metrekare alanın beton tasfiyesini yaptıktan sonra işletme ruhsatımızı alıp duvara asabilmiştik.

Konaklama tarifesini o zaman da belediye encümeni dolayısıyla başkanlık veriyordu. Sıkıysa belediyeye muhalif ol. Bu durumda en düşük tarifeyi verirlerdi. Verdiğin iyi hizmet karşılığı, hak ettiğini almaya kalktığında, ertesi gün zabıta kapıda belirir ve okkalı bir ceza keserdi. Bu durum birkaç defa tekrarlanırsa; cezalar işletme ruhsatının iptaline kadar giderdi. Otel önünde 2,5 metre eninde 8 metre uzunluğunda kaldırım vardı. Sadece 2 masa 8 sandalye koymuştuk. Niyetimiz müşteri memnuniyetini sağlamak için sabahları denize nazır kahvaltı vermekti. Üç gün içerisinde 2 masa 8 sandalyeyi kaldırmamız için son uyarıyı da yaptılar. O yıl boyunca yaz sıcağında kapalı mekanda kahvaltı vermek zorunda kaldık.

Sahil kasabası olmasına rağmen, gece yarıları, beklenmedik saatlerde gelen kolluk görevlileri, odalardaki müşterileri uyandırıp kimlik kontrolleri yapıyordu. Bunlar ülke insanımızın alışık olduğu, yadırgamadığı davranışlardı. Ancak yurtdışında 10 yıl bulunmamızın etkisi ve kişisel gayretlerimizle Foça’ya getirdiğimiz yabancı konuklara bu durumu izah ederken çok zorlanıyor, sıkılıyor ve bunu onlara yaşattığımız için üzülüyorduk.

Sıkıntılar bununla sınırlı değil elbette

Gündüzleri elindeki fotoğraf makinesiyle çevrenin fotoğrafını çekmeye kalkışan yabancıların, en kısa sürede soluğu karakolda almaları, ifade verme adına tüm gün orada tutulmaları yakışık almıyordu. Turizmci ve otelci olarak her defasında bu duruma maruz kalan yabancılara dert anlatmaktan bitap düşüyorduk.

Sokaktaki çöpler çok dağınıktı, üstü açık traktörle taşınırdı. Bir yandan çöpler alınsın diye, traktörün gelmesini bekler, diğer yandan da hiç gelmesini istemezdik. Aylarca yıkanmayan traktör römorkunun saldığı koku yaz aylarında dayanılmaz olurdu.

Otelimizin hemen önüne teknelerini bağlayan balıkçılar da erkenden denize giderken bağrış çağırışları yetmiyormuş gibi teknede bulunan müzik aletlerini sonuna kadar açarak uykunun en tatlı yerinde müşterileri uyandırıyorlardı. Sahile bıraktıkları ağların uzun müddet yıkanmadığı için saldığı koku karşısında neredeyse maske ile dolaşmak gereği ve bu durumu her defasında belediyeye bildirmemize rağmen oy kaybetme korkusuyla belediyenin gerekeni yapmaması bizleri üzüyordu.

Kanalizasyon yoktu. İhtiyacı yıllarca foseptik karşıladı. Bu hizmeti de yalnız belediye vermekteydi. Foseptik çukurumuz dolduğunda belediyeyi telefonla arıyor, listeye ismimizi yazdırıyor ve vidanjörün gelmesini bekliyorduk. Bazen bir, bazen iki gün sonra gelirdi. Foseptiklerimiz taşar ve denize ulaşırdı. Biz zaten turizmci olarak fosteptiğin denize akmasını kesinlikle istemez, sonuçtan üzülürdük. Diğer taraftan çevre sakinlerinin sözlü hakaretlerine maruz kalırdık. Odada duş alan müşterilere seyrek de olsa “Lütfen bugün uzun boylu duş almayın.” diye ricada bulunurduk.

Ramazanda gece davulcu gezerdi. Otelin sokağından geçerken davulu çalsın; ama tokmağı davula var gücüyle vurmasın diye peşinen bahşiş verirdim. Foça küçük bir köy gibiydi.

Mahalle sakinlerimizin bir bölümünün eşeği, horozu, tavuğu vardı. Erken öterek turistlerin uyumasına neden olan horozları arar bulur sahiplerinden satın alırdık. Bağarası köyüne götürür yumurta karşılığında çiftçiye verirdik.

Bunları sırf müşterileri memnun etmek ve otelciliği layıkıyla sürdürebilmek adına yapardık. Otelde konaklayan misafirlerimize bir restoran, bir bar, disko, eğlence yeri tavsiye ederken kılı kırk yarar; şu restorana git, derdik; ama aynı zamanda restorana telefon açarak “Bak size dört kişi gönderiyoruz. Lütfen ürünleriniz taze olsun. Kazık atmayın, güler yüzlü davranın.” diye ricada bulunurduk. Genel olarak hepsi “Tamam abi, gönder. Gereğini yaparız.” demelerine rağmen, tavsiye ederek gönderdiğimiz müşterilerin pek çoğu suratı asık gelirdi.

Gece barlardan gelen müzik sesi sabahın dördüne kadar devam eder, insanlar yatağında sağa sola döner, uyuyamazdı. Ertesi gün, uyuyamamış olmaktan asık suratlı insanları sakinleştirmek, onların memnuniyetini sağlamak için “müşteri psikolojisi” sınırlarında dokuz takla atardık.

Hele bir de tesisat bozulursa

Hele bir de tesisat bozulursa, elektrik bozulursa… En ufak bir parça almak için ya İzmir’e ya da Menemen’e giderdik. Bir conta ya da adaptör için bile çok büyük sıkıntılar çekerdik.

Yağmur yağmasın diye dua ederdik. Çünkü her yağmurda saatlerce elektrik kesilir ya da voltaj düşerdi. Bölüm bölüm olmak üzere otelin her köşesine voltajı ayarlamak için voltaj düzenleyici “Kara Kutu” koyardık.

Akşam saat 6.00’dan sonra Foça’ya ulaşım tamamen biterdi. Günübirlik İzmir’e giden müşterilerin 6.00’yı kaçırınca geceyi İzmir’de geçirdiklerini çok biliriz.

Kadın personel bulmakta zorlanırdık. Şahsen karı koca oteli yönetirken bile Foça’nın bazı ekabir insanlarının “Aaaa, oteli karısıyla işletiyor.” dediklerini hiç unutmam. Kınıyorlardı. Biz oda temizliğinin bayanlar tarafından yapılmasını tercih ederdik. Nihayet karı koca oteli beraber işlettiğimiz için bir iki sene içerisinde bir bayan çalışan bulabilmiştik. Şimdiki gibi değildi. Foça’da mekanı olan ve butik işleten E. Hanım vardı. Bir de biz vardık.

Bir tane doktoru vardı Foça’nın. Bir doktoru, iki eczanesi vardı. Çiviyi, vidayı, keseri, çekici bile bakkaldan alırdık. Pek çok konuda imdadımıza bakkal Suat yetişirdi. Bakkala giderdik. Helva, pirinç, fasulye, tuz ve şekerin yanı sıra keser, çivi, vida, somun alırdık; çünkü bakkal ile nalburiye aynı dükkanın içindeydi. Bir ilkokul bir ortaokul bir de lisesi vardı Foça’nın. Her üçünün de eğitimi çok kaliteliydi. Liseyi bitirenlerin pek çoğu üniversite kazanabiliyorlardı.

Kısaca otelcilik yapmak yukarıdaki koşullardan dolayı hayli zordu. Ama insan mesleğini sevince tüm olumsuzluklara katlanabiliyor.

Bu güne gelindiğinde… Her şey olağanüstü bir hızla değişti. Ülkemizin her tarafında yaşananlardan ilçemiz de nasibini aldı. Buna rağmen doğasını ve diğer tüm değerlerini olabildiğince korudu. Bodrum, Kuşadası gibi çok büyümedi. Buna rağmen değişen gelenekler, görenekler, alışkanlıklar, yaşama biçimi ve bireyselleşmeye geçişin sancıları eski günleri aratır oldu.

Varlığını sürdürecektir.

Eskiden “Araba kapısı da kilitlenir mi, ayıp oluyor!” derken, “Aman! Arabanı kilitle.” diye telkinde bulunur olduk. Otopark sıkıntısı başta olmak üzere bazı sıkıntılar yok değil. Buna rağmen Foça tartışılmayacak kadar doğal, samimi, sade, sakin, tarihi ve sahip olduğu kent kültürü ile Ege’nin ve Türkiye’nin vazgeçilmez ilçelerinden birisidir. Bu özelliğini de asla kaybetmeyecek ve varlığını sürdürecektir.

DÜNÜN GÜZEL FOÇA’SI

İzmir’e giden anayol duble değildi. Gidiş – gelişli ve dar olduğu için bugünden daha zordu. Çiğli’den Menemen’e kadar yapılaşma yoktu. Tenha idi. Özellikle arabası ile İzmir’e gidenler, dönüş yolculuğunu gecenin karanlığına bırakmamaya özen gösterirdi. Olası bir aksaklık halinde, yolların tenhalığı karanlıkta ürkütücüydü. Foça’nın nüfusu yaklaşık 2850 kadardı. Elektrik ve su abonesi ise 740 civarındaydı. Tellerine kuş konduğunda iki damla yağmur yağdığında giden elektriği de belediye dağıtırdı. Evler birbirinden elektrikte çeker, boru döşer su da alırdı. Kış aylarında sular daha çok kesilirdi. Yağmur toprağı yumuşatır borular yerinden oynar, ardından patlar, dolayısıyla sıkça ve saatlerce sular da giderdi. Çöpler üstü açık traktör römorku ile taşınır, yazın sıcağında aşırı derecede kokardı. Şimdiki Pehlivanoğlu’nun bulunduğu alanda pazar kurulurdu. Pazar 2 – 3 saat sürer ve yeterli olurdu. Yenifoça – Foça arasındaki asfalt yol yoktu. Onun yerine, dar ve toprak bir yol vardı. Bedesten’in yerinde ise, ören halinde eski tuz depoları bulunmaktaydı. Belediye burada kömür dağıtırdı. Kömürünü alan bayram sevinci yaşardı. Buna rağmen herkes mutluydu. Herkesin birbirini tanıdığı, birbiri ile akraba olduğu, yolda görünce güler yüzle selam verdiği, dayanışma ve yardımlaşmanın yaşandığı, akşamları ailelerin birbirlerini ziyaret ettiği, kapıların kilitlenmediği bir Foça vardı. Kısaca o zaman Foça’yı yönetmek çok daha kolaydı.

BUGÜNLERE GELİNDİĞİNDE

Foça göç aldı, yerleşim alanları genişledi. Belde ve köyleri, birer mahallesi oldu, Büyükşehir hudutlarına dâhil edildi. İmar planları onama yetkisi Büyükşehir’e geçti. Nüfus arttı, pazaryeri değişti, kısmen kanalizasyon yapıldı, arıtma devreye girdi. Büyükdeniz’de yat bağlama planlaması, balıkçı barınağı yapıldı. Elektrik, su ve telekomünikasyon altyapısı yenilendi. Uydu ve internet yayınları yaygınlaştı. Komşuluk ilişkileri azaldı, arkadaşlıklar yerini internete bıraktı. Araç sayısı çoğaldı, otopark talebi arttı. Herkes birbirine yabancı oldu ve kapılar kapandı, kilitler vuruldu.

BUNDAN SONRA NE OLACAK?

1- Güneyden: Foça kendi içinde bu değişikliği yaşarken, gelişmeler Foça’nın dışında da devam ediyordu. Son 20 yılda Çiğli ile Menemen arası konutlar ile dolup taştı. Şimdilerde Menemen – Buruncuk arası hızla yapılaşmaktadır. Yakın bir gelecekte Güneyden (İzmir’den) yoğun biçimde gelecek olan nüfus ve yapılaşma artışı, Foça’nın doğal güzelliklerini ve yaşama alışkanlıklarını, en başta tarım alanlarını, turizmini ve denizini tehdit etmeye başlayacaktır. İzmir nüfusunun türlü nedenlerle hızla artması, Foça’nın Büyükşehir hudutları dâhiline alınmış olması, güneyden gelecek baskıyı yoğunlaştıracak, karşı durulamaz hale getirecektir. Foça’nın yaşayabileceği sorunlar bununla da sınırlı kalmayacaktır. Foça esas baskıyı, başta Kozbeyli ve Yenifoça olmak üzere kuzeyden gelen dayatma ile yaşayacaktır.

Seyrekköy ayırımı

2- Kuzeyden: Geniş bir açıdan bakılacak olursa, uzun zamandan beri Foça bu tehdit ile yaşamaktadır. 1970’li yıllarda Aliağa gelişim projesi planlandı. Plan içerisinde yer alan limanlar, gemi söküm tesisleri, demir ve çelik fabrikaları, Petkim tesisleri vardı. Planlamadan hemen sonra inşaat faaliyetleri başladı. Bu bölgede yaşayan sade vatandaşlar başta bu gelişmelerden çok memnundu. Çünkü toprakları değerlenmiş ve istihdam doğmuştu. Ancak topraklarını satan insanlar, açılan işyerlerine istihdam edilmedikleri için hayal kırıklığına uğramışlardı. Ayrıca özellikle demir ve çelik fabrikalarının yıllarca baca yapmak yerine dumanı doğaya salmaları karşısında, yalnız insan sağlığını tehdit etmiyor, çiftçinin başta zeytin olmak üzere her türlü tarım ürününe zarar veriyordu. Söz konusu, duman hakkında hâlâ yapılması gereken çok iş vardır. Kurulan tesislerin üretimi için gerekli enerjinin temini noktasında, termik santral ve cüruf döküm alanlarına ihtiyaç doğması Foça ve çevresinde yaşayan insanlar için bardağı taşıran son damla olmuştur. Yöre halkı termik santraline ve planlanan cüruf döküm alanlarına şiddetle karşıdır. Bugün Foça’nın tarımı, turizmi, denizi ve doğası için büyük bir tehdit olduğu artık gözle görülür durumdadır. Bu gelişmelere bile yeteri kadar direnemeyen Foça’yı başka dayatmalar ve tehlikeler de beklemektedir. Bunların başında Dünya’nın sayılı büyük limanlarından biri olarak planlanan ve şu anda yapımı devam eden, Çandarlı limanı ve limanın yan etkileri olacaktır. Bilinen o ki Singapore, Rotterdam, South Loisiana, Shanghai, Hong Kong limanlarının yerleşim, işleyiş ve çevresine bakıldığında, malların nakliyesi için muazzam yol ağlarının olduğunu görürüz. Depolar, idari binalar, deniz nakliyat şirketleri, aracı kuruluşlar, tır ve konteynır parkları, çevrede yarı mamul imalathaneleri, oteller, yeme – içme, eğlence yerleri, yönetici ofisleri, araç parkları ve akla gelmeyecek yüzlerce değişik durumlar ve gelişmeler Aliağa, Çandarlı, Şakran, Yeni Şakran, Çaltıdere ve Ömerli Köyü ile beraber, kuzeyde Dikili’yi, güneyde Foça ve köylerini, kendi gelişim ve yayılma dinamikleri içerisinde sarıp sarmalayacaktır.

3- Doğudan : Bunların yanı sıra yapımı sürmekte olan İstanbul-İzmir otobanı bittikten sonra İzmir ile İstanbul arası 3.5 saate inecektir. 20 milyonluk şehrin İzmir aksına doğru daha da çoğalacak olan otomobil sayısı ile Foça’ya olan talep çok daha fazla olacaktır. Bu gelişmeler beklenenden çok hızlı gerçekleşecektir. Dolayısıyla Foça kuzey – güney ve doğudan üç boyutlu baskıya maruz kalacaktır.

BU GELİŞMELERE KARŞI, BUGÜNDEN NELER YAPILMALIDIR?

Yukarıda pek çok eksiği ile birlikte kaleme aldığım gerekçeler bir gerçektir. Bu gerçeklere karşın, üç bin üç yüz yıllık tarihi olan ve aynı tarih üzerinde yaşanan Foça’yı, layık olduğu şekilde gelecek nesillere onurla taşımak için, 21.yy’ın temel ihtiyaçlarından bir tanesi, vizyon sahibi yöneticilerdir. Hayatın her alanında, geleceği iyi analiz eden, üzerine uzun vadeli, faydalı ve kalıcı planlar yapabilmeyi becerebilen yöneticilere bugün daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak böyle vizyon sahibi yöneticiler, bir taraftan tüm mahalleleriyle birlikte Foça’nın günlük sorunlarını çözerken, diğer taraftan da uzun vadeli bakış açısıyla Foça’nın elli – yüz yıllık geleceğine yön verebilirler. Foça ve çevresi için, bunun gereğine, geçmiş yıllara göre, bugün daha çok inanmaktayım. Teknoloji, iletişim, haberleşme, ulaşım Dünya’yı küçük bir fanusa dönüştürmüştür. Modern ve çağdaş dünya içinde Foça’nın köklü tarihiyle varlığını asırlarca bozulmadan sürdürebilmesi için, halkına hizmet vermeyi seven, göğsü vatan sevgiyle kabarmış, gönlü Foça sevdası dolu, basiretli, becerikli, çalışkan yöneticilerin varlığı çok önemlidir.. Dünyada ve çevremizde, her türlü gelişmeyi önceden sezerek yapılması gerekenleri zamanında tespit eden; bunları plan ve projeye bağladıktan sonra kaynaklarını da bulan, vizyon sahibi yöneticiler sayesinde bugünkü sorunların üstesinden gelinmesi ve gelecekle ilgili kaygıların ortadan kaldırılması mümkün olur. Demokrasiyi içine sindirmiş, ekip anlayışından nasibini almış, öngörüsü yüksek, çalışkan ve tarafsız yöneticiler elbette Foça için bir kazançtır.

Nasıl kıydılar sana Kuşadası

Bu bağlamda Foça halkının saygısını kazanmış, ilçemiz duayenlerinden biri olan Süleyman Ege ile yapmış olduğum söyleşiyi, büyük bir keyifle kaleme aldım. Aldım çünkü; kendisini dinlerken, ilçemiz Foça’da yaşanılan çok ilginç konulara değinmesi ile beni geçmişe aldı götürdü. Anlatılanların Foça’nın bir dönemine ışık tutması sebebiyle muhakkak kaleme alınıp yayınlanarak, gelecek kuşaklara aktarılması gerektiğini düşündüm. Bu nedenle, sorulara verilen samimi cevapları noktasına, virgülüne dokunmadan aktarmak istedim.

Süleyman bey, başta mübadiller olmak üzere, Foça’nın tüm yerlileri sizi yakından tanırlar. Foça’ya sonradan yerleşenler ile gençlerimizin, sizin anlatacaklarınız üzerinden, Foça’nın son 60 -70 yıllık yaşamından öğreneceği çok şey olduğunu düşünüyorum ve bu bağlamda ilk sorumu soruyorum.

Mübadele yıllarında anne ve babanız ne zaman nereden ve hangi koşullarda Foça’ya geldi?

Ben, Foça’da doğduğum için mübadele ve Foça’ya gelip, yerleşme durumlarını babam, annem ve yakınlarımdan öğrendiğim şekliyle anlatabilirim.

Babam Mustafa oğlu Ahmet Hamdi, annem Süleyman kızı Hatice Kübra; Yunanistan’ın Limni adasında yaşarlarken, savaş sonrası Yunan hükümeti ile hükümetimiz arasında yapılan anlaşma üzerine, mübadeleye tabi tutularak Yunanistan’ın Limni adasından “Kırzada” isimli gemi ile 24 Mayıs 1924 tarihinde Foça’ya getirilmişler.

Kırzade isimli gemi o kadar eskiymiş ki, boş olarak gittiği dönüş yolunda batmış.

Annem ile babam o tarihte evli olmadıkları için ailelerin yanında Foça’ya geldiler. Limni’den gelirken ancak şahsi eşyalarını getirebildiler, bunun dışında her şeyleri orada kalmış.

Annem ile babamı ailelerle birlikte geçici olarak, Foça’daki Rum Okulu’na yerleştirdiler. Orada bir müddet kaldıktan sonra, babamın ailesine Fevzipaşa mahallesinde, iki katlı bir taş ev verildi. Şimdi orası işyeri olarak kullanılmaktadır. Annemin ailesine İsmetpaşa Mahallesi’nde 173 sokakta 21 numaralı iki katlı taş ev verildi. Şimdi üstler daire, alt katlar işyeri olarak kullanılıyor.

Ayrıca Limni’de bırakılan arazilere karşılık, Foça Atatürk Mahallesi’nde 8 dönüm, Bağarası Köyü’nde 13 dönüm tarla verildi. Bu tarlalarda tütün ve buğday ziraatı yapılıyordu.

Babam ve annem ailelerinin Limni’de bıraktıkları malların tam karşılığını Foça’da alamasalar da, hürriyete kavuşup, canlarını kurtardıklarına dua etmişlerdir. Midilli, Kavala, Arnavutluk‘tan mübadilen veya mübadele dışı kaçak yollardan Foça’ya gelenler, Limnililerin Foça’ya yerleşmesinde yardımcı olmuşlardır.

Ne zaman doğdunuz?

Babam Ahmet Hamdi Ege 1934 tarihinde, annem Hatice Kübra ile evlendiler. Bu evlilikten 1935 tarihinde ben doğmuşum, benden sonra 1939’da kız kardeşim Hasibe Nurşen dünyaya geldi.

O zamanlarda Foça’da çocukluk nasıl bir şeydi, biraz bahseder misiniz?

Çocukluk yıllarına gelince, okul öncesi mahalle arkadaşlarımla, o günkü alışılmış oyunlardan, köşe kapmaca, abarca, körebe, kaydırak, saklambaç, çelik çomak ve top oynardık. Lastik topumuz yoktu, terzi Tayyar Nuray’a bezden top diktirip onunla maç yapardık. O tarihlerde ne satılan lastik top, ne de onu alacak para vardı. Ayrıca, ilkokullar yaz tatiline girdiğinde, o günkü alışkanlık ve uygulamaya göre, babalarımız bizleri sanat öğrenelim diye, sanatkarların yanına çırak olarak verirlerdi. Beni önce berber Mahmut Uçkun’un yanına verdiler. Orada iki yaz çalıştım. O işe intibak edemedim. Bir sonraki yaz tatilinde terzi Asaf Vural’ın yanına çırak olarak gittim. İlkokulu bitirinceye kadar orada çalıştım. Terziliği epeyce öğrendim. Asaf Vural’ın Foça’dan ayrılması sonucu ben de işten çıktım. Zaten ilkokulu da bitirmiştim.

Ortaokulu okumam için Ankara’da subay olan amcam Hasan Ege beni yanına aldı. Cebeci Ortaokulu’na yazıldım. Birinci ve ikinci sınıfı orada okuduktan sonra, amcamın çocuğu olunca, yengem artık bana bakamayacağını söyledi. Bunun üzerine okulu bırakıp Foça’ya döndüm. Babamın mali durumu müsait olmadığı için beni Menemen veya Karşıyaka’daki okullara gönderemedi. Böylece tahsilim yarım kaldı.

Ne zaman ve kiminle evlendiniz? Kaç çocuğunuz oldu?

Foça Halk Kütüphanesi’nde yönetici olarak görev yapan Mehmet Çoklu kızı Sabiha Çoklu ile 1970 yılında evlendim. 1971 tarihinde Selda, 1972 tarihinde Seray isimli iki kızım dünyaya geldi. Büyük kızım, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Beden Eğitimi Bölümü’nü bitirip, halen Murat Germen İlköğretim Okulu’nda beden öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Küçük kızım ise, Eskişehir Anadolu Üniversitesi İktisat Bölümü’nü bitirmiştir. Foça Adliyesi’nde Zabıt Katibi olarak çalışmaktadır.

O dönem Foça’da hüküm süren yaşamdan biraz bahseder misiniz?

Foça’da o tarihlerde Rumlarla birlikte yaşamış Türk ailelerden bazıları ticaret işleri ile uğraşıyorlardı. Bunlardan, Cemil Midilli, Esat Kaan, Süleyman Köklü, Hasan Basri, Mehmet, Tevfik, Cahit Hüseyin Coşkun kardeşler, ekmek fırını, bakkal dükkanı ve kahvehane işletiyordu. İsmail Yirmibeşoğlu kahvehane ve fotoğrafçılık işi yapıyordu. Laz Hasan Usta lokanta işletiyordu.

Daha sonraları, Limnililer de işyeri açmaya başladı. Bunlardan bazıları: “Hüseyin Sevi ekmek fırını, Mehmet Belek, Hasan Utku, Haydar Harik, Ali Püryan, Halim Argun ayakkabıcılık Haydar Akcura, Ahmet Çamlıbel tenekecilik yapıyorlardı.”

Babam Ahmet Hamdi ise o tarihlerde denizcilik ve nakliye işlerini yapıyordu. Büyük bir yelkenli teknesi vardı, Foça’dan aldığı kavun, karpuz, üzüm, armut ve sebzeleri, Çanakkale’ye kadar gider, limanlarda satardı. Dönerken, Foça’da ihtiyaç duyulan mangal kömürü getirirdi.

Ayrıca, Foça Küçükdeniz çarşısında Ramazan Merul (Tayfur ve Rüştü’nün babası) ile ortak olarak bakkaliye ve manav işletiyordu.

Daha sonra denizcilikten vazgeçip, Belediye Park ve Gazinosu’nu Bahtiyar Özgirgin ile ortak çalıştırmışlardır. Foça’da Atatürk Mahallesi, Talatbey Mahallesi ve Fevzipaşa mahallesi olarak üç mahalle vardı. Bugün yine üç mahalle var, yalnızca Talatbey mahallesinin ismi İsmetpaşa Mahallesi olarak değiştirildi. İki semte ayrılmıştı, Küçükdeniz ve Büyükdeniz olarak, işyerleri genelde Küçükdeniz ve Büyükdeniz çarşılarında bulunuyordu. Hükümet Konağı, Adliye, Belediye ve diğer resmi dairelerin tümü Büyükdeniz Atatürk mahallesinde bulunduğundan, Atatürk mahallesinin çarşısı da daha hareketliydi..

Büyükdeniz, Küçükdeniz çarşılarındaki yollar Arnavut kaldırımı taşla döşeli, şehrin diğer yolları ise stabilize toprak yol şeklinde idi. Küçükdeniz sahilinden giden yol şimdi ki J. Komando Okulu önüne kadardı. Büyükdeniz sahilinden giden yol ise, şimdiki Carrefoursa işyerinin bulunduğu noktada bitiyordu. Kaleiçi’nin bulunduğu yarımadayı saran yol, Küçükdeniz bölümünde Liman Restaurant önünde biterdi. Büyükdeniz’de ise durum farklı değildi. Yol, eski PTT binasının (şimdi Liman Başkanlığı) önünde bitiyor, deniz ise Kale duvarlarına kadar dayanıyordu. Yaya olarak bile geçebilmek mümkün değildi..

Yenifoça nahiyesine, karadan at ile denizden ise kayıkla gidilebiliyordu. Foça – İzmir arasındaki yol, tek arabanın geçebileceği şekilde dar ve stabilize idi.

Binaların durumu ise, çok kötüydü. Yunanlılar kaçarken büyük bölümü kale içinde olmak üzere, birçok binayı yakıp, yıkmış kullanılmayacak hale getirmişlerdi.

Durumu kötü olan binaları, Limni’den gelenler tamir ettirerek kullanmışlardır.

Foça’da o tarihte Fatih ve Kayalar Camii ile Süleyman Ağa Mescidi bulunuyordu. Bunlardan yalnızca Fatih Camii ibadete açıktı.

Biri şimdiki muhtarların bulunduğu yerde, diğeri kale içinde olmak üzere iki adet kilise vardı. Bunlar Rumların gitmesinden sonra kullanılmamışlardır.

İsmetpaşa mahallesinde bir tane ilkokul vardı. O da bir dönem Öğretmenevi olarak da kullanılmış şu anda ise restore edilmekte olan, taş binadaydı. İlkokuldan sonra tahsiline devam etmek isteyenler Menemen ve İzmir’deki ortaokula giderlerdi.

Okuma imkanım olmayınca ben de terzi Süleyman Kibar’ın yanında terziliğe başladım. Terziliği tam öğrenince Halis Aksoy ile kendi başımıza ortak terzi dükkanı açıp işlettik.

Sokak aydınlatması, sokak başlarına belediye tarafından asılan büyük cam içinde gaz lambası ile yapılıyordu. Gece karanlık olduğundan bu fenerleri gece bekçileri yakar, sabah saatlerinde de söndürürlerdi.

Daha sonraki yıllarda Foçalı Nevin Sanlı isimli bey, bir jenarötör kurup resmi dairelere ve evlerin bazılarına elektrik vermiştir.

Foça’nın içme suyu, Mersindere, Künkdere, Bayramdere ve Sütdede menbalarından künk borular içinde, cazibeli (kendi akışı) ile şehir içindeki beş çeşmeye veriliyordu. Kullanma suyunu herkes bahçesindeki ve sokaklarda bulunan kuyulardan sağlıyordu.

Foça – İzmir arasındaki ulaşım, Sadi ve Tahsin Benel ile Esat Kaan‘a ait iki minibüs ile yapılırdı. Sabah giderler, akşam dönerlerdi. Yolcu az olduğunda, bazen Menemen, bazen Karşıyaka’ya kadar gidip yolcuları oralarda bırakırlardı.

1960 yılında yapılan askeri darbenin Foça’ya olan etkileri nelerdi?

Foça’da o tarihlerde 4500 civarında nüfus yaşardı. dört adet tuz deposu vardı. Vardiyalı olarak 500 kişi çalışıyordu. 1960 yıllarında sıkıyönetim koşullarının uygulanması sonucu, İzmir Çamaltı Tuzlası’ndan, tuz santrifüj ve yükleme kanallarıyla doğrudan gemilere yüklenmeye başlayınca, tuz depoları atıl kaldı ve kapandı. İşsiz kalanların önemli bir bölümü iş aramak için başka yerlere giderken, bir bölümü ise köylerde ziraat işinde çalışmak üzere Foça’dan ayrılınca nüfus 2200’e kadar düştü.

Sıkıyönetim gereği, yabancı uyrukluların da Foça’ya girişi yasaklandı. O derece ki, bu durumdan haberi olmadan gelen bir yabancı uyruklu, Foça girişinde durdurulup gözleri bağlanarak, garnizona getirilip, ifadesi alındıktan sonra, Foça sınırından dışarı çıkarılıyordu.

Foça’daki akrabasına misafir olarak gelenlerin, Foça girişinde yanına muhafız olarak bir asker veriliyordu. Misafir gideceği yere kadar asker nezaretinde gidiyor, akrabası geleni kabul ederse, asker geleni orda bırakıp görevine dönüyordu.

İş, meslek, uğraş ve çalışma hayatınızdan bize aktarmak istediğiniz neler vardır?

Yukarıda açıkladığım sebeplerden dolayı, Foça ekonomisi bozulmuştu. Halkın yarısı göç etmişti. Herkes bir arayış içindeydi. Bu yaşam koşullarında halk zeytincilik ve balıkçılıkla geçimini sağlamaya çalışıyordu. Ancak bu kolay olmuyor, bazıları ailelerini geçindirmekte çok zorlanıyordu. Foça, ekonomisi günden güne daha çok bozuluyordu.

O tarihlerde Bahtiyar Özgirgin ile ortak Belediye Park Gazinosu’nu işleten babam 1953 yılında vefat edince, ben terzilikten ayrılıp, Bahtiyar Özgirgin ile beraber Park Gazinoyu işletmeye başladım.

Çok geçmeden askerlik sıram geldi. 1955 yılı Kasım’ında askere alındım. Hava askeri olarak Kütahya Hava Eğitim Alayı’na gittim. Orada eğitimimi bitirip, Telsiz Operatör Kursu görmek üzere İzmir – Gaziemir Kurslar Komutanlığı’na gönderildim. 4,5 aylık kursu başarı ile bitirdiğim için onbaşı olarak Adana İncirlik Hava Atış Bombardıman Okulu Muhabere Bölüğü’ne gönderildim. İncirlik’te önce uçuş kulesinde, daha sonra bölük yazıhanesi idari işlerinde görev yaptım. 03.05.1957 tarihinde yapılan imtihan sonucu çavuş oldum. Çok iyi askerlik süresi geçirdim.

21.11.1957 tarihinde terhis oldum. Memleketim Foça’ya döndüm. Bir müddet dinledikten sonra, 1958 yılında Belediye Başkanı Kemal Gür döneminde Belediye Zabıta memuru olarak göreve başladım.

O tarihte Belediye Binası, Belediye Parkı içinde Eski Rum Okulu olan taş binaydı. Belediyede 1 başkan, 1 muhasip, 1 zabıta memuru (benimle zabıta memuru iki olmuştu) 1 kasap, 1 park – bahçe işçisi, 2 temizlik işçisi, 1 elektrik makinisti ve yağcısı, 2 şoför, 2 şoför muavini vardı. Tüm belediye işleri bu kadar personelle yürütülüyordu.

Muhasibimiz devamlı hasta olduğu için, ben zabıta memurluğu yanında muhasip yardımcılığı, yazı işleri ve evlendirme memurluğu, elektrik sayacı tespitinden tahakkukuna kadar tüm bu işleri yürütüyordum. 1968 yılında muhasibimiz Bayram Oğuz vefat edince, asaleten muhasip ve yazı işleri amiri oldum.

Belediye imkanları o kadar az ve kısıtlıydı ki memur ve işçi maaşlarını ödemede çok zorluk çekiyorduk. Çalışan iki belediye otobüsü vardı, bunların geliri ile maaşlar ödendiğinde, benzin ve lastik almakta zorlanıyorduk.

Kemal Gür, 1958 yılında vefat edince yerine Mustafa Konuk Belediye Başkanı olarak seçildi. Mustafa Konuk görevde iken 27 Mayıs 1960 tarihinde Askeri ihtilal olunca görevden alındı. Kaymakam ve Belediye Başkanlığı görevi, Foça Askerlik Şubesi Başkanı sonradan albay olan, Yarbay Mehmet Salman’a verildi. Mehmet Salman Belediye Başkanı olarak belediye personeline çok iyi davrandı. Kimseyi işten çıkarmadı. Bana da çok geniş yetkiler verdi. Kendisinden sonra kaymakamlardan, Esat Ölçer, Şerafettin Kaya, Hüsnü Tüzün, M.Necati Umurca ile çok uyumlu çalıştım.

1963 yılında yapılan yerel seçimler sonucu, Selçuk Dirim Belediye Başkanlığı’na seçilmiştir. Selçuk Dirim, 1963 ila 1967 yılları arasında görev yapmış, 1967 yılında vefat etmiştir.

Ardından yapılan seçim sonucu, bu defa belediye başkanlığına Mustafa Konuk seçildi. 1967 ila 1970 yılları arası görev yapmış ve 1970 yılında vefat etmiştir.

Yapılan yerel seçimlerde 1970 yılında belediye başkanlığına, Hasan Onay seçilmiş ve 1970 ila 1973 yılları arasında görev yapmıştır.

1973 yılında yapılan yerel seçimler sonucu belediye başkanlığına, Reha Midilli seçilmiştir. Reha Midilli 12 Eylül 1980 ihtilalinde görevden alınmıştır.

Biliyorum ki 1980 ihtilalinde belediye başkanlığı koltuğuna oturdunuz. Bu dönemin zorluklarını ve başkanlık döneminizde yaptıklarınız veya yapamadıklarınızdan biraz bahseder misiniz?

13 Eylül 1980 tarihinde, belediye başkanlığı görevi, Foça Kaymakamı N.Asım HACIMUSTAFAOĞLU ve Garnizon Komutanı General Kemal SEHER‘in teklifi sonucu, İzmir Valisi Nazım ÇENGELCİ’nin onayı ve ataması ile belediye başkanlığı görevi bana verilmiştir. Bu görevi 18 Mart 1984 tarihine kadar yürüttüm.

Görev sürem içinde yaptığım işler sırasıyla şöyledir.

1- Foça’nın Büyükdeniz semtinde deniz kenarında, Foça’ya yakışır büyük bir Cumhuriyet Alanı ve resmi elbiseli (üniformalı) ATATÜRK heykeli yaptırılmıştır. Atatürk mahallesindeki Akarca deresi duvarları ıslah edilerek üzerine halen muhtelif işyerleri olarak kullanılan 18 işyeri 1 umumi wc ve depo yaptırılmış, Garaj ıslah edilmiştir.

2- Foça İsmetpaşa Mahallesi 3. Mersinaki mahallesindeki 58000 m2’lik bataklık alan doldurularak, Turizm Bakanlığı’ndan sağlanan proje ve 750.000.00 TL’si ile gazino, wc, soyunma kabinleri, idare binaları, elektrik – su tesisatı yaptırılarak, halk plajı haline getirilip halkın hizmetine sunulmuştur. Şimdi bu alana yap – işlet devret modeli ile FOKAİ Otel isimli büyük bir otel tesisi yaptırılmıştır .

3- Şimdi zemin katı hatıra eşya satılan işyeri ile üst katı Foça Tarihi Müzesi olarak kullanılan iki katlı bina yaptırılmıştır.

4- Palmiye Gazinosu’nun ikinci katı 25 yataklı otel haline getirilmiştir.

5- Köprübaşı Meydanı düzenlemeye tabi tutularak bugün Turizm Müdürlüğü olarak kullanılan bina halkın oturup dinlenmesi için banklı sistemde oturma yerleri ile üzerine Foça’nın simgesi fok balığı olan bir umumi çeşme yaptırılmıştır.

6- Belediye binasının önündeki deniz görünüşünü kapatan, kafeterya yıktırılıp, meydan genişlettirilerek, yeniden düzenletilmiş, şimdiki palmiye ağacının bulunduğu yere, halkın oturup dinlenmesi için oturma köşesi yaptırılmıştır.

7- Belediye meydanı ile köprübaşı meydanı arasındaki caddenin genişletilebilmesi için yola tecavüzlü bahçeli büyük bina yıktırılarak, cadde bugünkü durumuna getirilmiştir.

8- Atıklar ve derelerin getirdiği teressübatlarla dolup kirlenmiş Büyükdeniz ve Küçükdeniz limanları, limanlar 3. Bölge Müdürlüğü’nden sağlanan ekskavatör ve manavlalarla tamamen temizlettirilerek, denizimizin her yerinden yüzülebilir hale getirilmiştir.

9- Yeşillik ve ağaç dikimine önem verilerek, şehrin uygun olan her yerine çam ve çeşitli ağaç fidanları diktirilmiştir.

10- Halkımızın televizyonlarını daha iyi seyredebilmesi için TRT Genel Müdürlüğü’nden alınan yardımla yeni mezarlık yolundaki tepeye Televizyon Aktarma İstasyonu kurulmuştur.

11- Konut sıkıntısını gidermek için, İmar İskan Bakanlığı’ndan 25 adet prefabrik konut satın alıp Foça’ya getirilmiş, fakat görev sürem sona erdiği için benden sonra gelen Başkan Serdar Mersin bu konutları monte ettirerek, ihtiyaç sahiplerinin kullanımına vermiştir.

12- Şehrin imarında büyük etkisi olacak yeni imar planı 1981 yılında, o günkü Bakan (İmar – İskan Bakanı ) Sayın Ahmet Samsunlu‘nun yardımı sonucu bitirilip İller Bankası tarafından Foça Belediyesi’ne gönderilmiştir. Uygulamaya konulan yeni imar planı ile Foça’da büyük imar hamlesi olmuştur. Şehre su veren dağdaki içme suyu menbaları temizlettirilip tamir ettirilerek suyun debisi arttırılmış, çeşme depoları yenilenerek Foça halkı bol ve temiz içme suyuna kavuşmuştur.

13- Yetersiz durumda bulunan tazyikli suyumuzun arttırılması için, Gerenköy’de her biri 50 Lt/s’lik iki adet sondaj kuyusu İller Bankası 3. Bölge Müdürlüğü’ne açtırılıp mevcut şebekeye bağlattırılarak 25 Lt/s olan suyun debisi 65 Lt/s yükseltilmiştir.

14- Hibe suretiyle Turizm Bakanlığı’ndan iki adet itfaiye aracı, Çevre Bakanlığı’ndan bir adet çöp traktörü alınarak hizmete sokulmuştur.

15- Cenazeler omuzda mezarlığa taşınırken, belediyede bulunan bir pikap, cenaze aracı haline getirilmiş, Foçalılar cenazelerini omuzda taşımaktan kurtarılmıştır.

Çok kısıtlı bir bütçe ile 7 memur 14 işçi ile belirtilen hizmetler yürütülmüştür. Bu hizmetlerin yürütülmesinde (yapılmasında) Foça Jandarma Komando Okulu, Deniz Amfibi Alay Komutanlığı, Foça Açık Cezaevi, İzmir ve Manisa Köy Hizmetleri’nden gerekli usta, işçi, mühendis, malzeme, araç gereç sağlanmıştır.

Ayrıca Kaymakamımız Sayın K.Hacımustafaoğlu, bana her zaman, her konuda destek ve yardımcı olmuştur.

Hizmet sürem içerisinde yapmayı düşünüp yapamadığım konular arasında Foça’da ev pansiyonculuğunu geliştirip, yatak kapasitesini arttırmak, balıkçılık, ziraat işleri, Foça – Yenifoça arasındaki koyların turizme açılması, Foça’nın dış dünyaya daha fazla tanıtılması, konuların bütçe imkansızlığı ve o günün şartları içinde yapamadığım ve bugünde yapılmasını en çok istediğim ihtiyaçlardır.

Ömrünü Foça’da geçirmiş ve Foça’ya adamış birisi olarak, aynı zaman da siyasetin içinde de uzun yıllar bulundunuz. Yaşadıklarınızı, edindiğiniz tecrübeleri ve varsa tavsiyelerinizi bizimle paylaşabilir misiniz?

1984 yılında yapılan yerel seçimler sonucu, emekliliğimi isteyip görevden ayrıldım.

Görevim sonunda, İzmir Valisi Sayın Hüseyin Öğütçen ile ANAP İçişleri Bakanı Sayın Ali Tanrıyar tarafından Takdirname Teşekkür ve Başarı Belgeleri ile onurlandırıldım.

Başkanlıktan ayrıldıktan sonra 1984 / Mayıs ayında Emlak – İnşaat Bürosu işyerimi açtım. Halen bu işe devam etmekteyim.

Siyasetteki durumum ise 1953 yılında çocuk yaşta siyasete başladım.

1953 yılında Foça Genç Demokratlar Teşkilatı’nı kurdum. 1955 yılında askere gidinceye kadar başkanlığını yürüttüm.

Askerden gelince, belediye memuriyetine girince siyasete ara verdim.

Belediye görevimden emekli olunca, Foça’da Doğruyol Partisi’nin Foça ilçe teşkilatını kurdum. 17 yıl başkanlığını yaptım. Artık Demokrat Parti’nin üyesi olarak siyasi hayatımı devam ettirmekteyim.

İnsanın partilerde çalışıp bu yolla ülkeye hemşerilerine hizmet vermesi, çok kutsal, zevkli ve insana haz veren olgudur.

Ancak siyaset çok ta nankör bir iştir. Siyaset yapanlar ne kadar çok ve iyi hizmet ederse etsin, bazı kesimler bunu yeterli görmeyip her zaman haklı haksız – yerli yersiz tenkit ederler.

Bu duruma siyaset yapanlar alışkın olduğu için kızmayıp, tenkitlerden faydalanıp daha iyi hizmet vermeye çalışmaktadırlar.

Varsa eğer, unutamadığınız birkaç anınızı bizimle paylaşır mısınız?

Unutamadığım iki anımı sizinle paylaşmak isterim. Bunlardan ilki;

27 Mayıs 1960 Askeri İhtilali sonucu memuriyetten atılmayı beklerken geniş yetkiler vererek görevime devam ettirildim.

12 Eylül 1980 Askeri İhtilali sonucu, Belediye Başkanının görevden alınmasıyla birlikte benim de görevimden alınacağımı beklerken, Foça Belediye Başkanlığı’nın bana verilmesi, benim için büyük sürpriz olmuştur.

Süleyman bey, bir yandan hayatınızı anlatırken, diğer yandan Foça’nın 1940 yılından, 1984 yılına kadar olan tarihine önemli ölçüde ışık tuttunuz. Benimle yaptığınız bu güzel söyleşi ve Foça tarihinin bir dönemine ait yaptığınız değerli açıklamalarınız için çok teşekkür ederim.