Sebahattin Karaca

 

Foça’nın çok değerli tarihi eserleri vardır. Bunlar Antik Phokaia’yı koruyan Kale Duvarları – Anfi Tiyatro – Athena Tapınağı – Beş kapılar – Fatih Cami gibi tarihi değerlerdir. Toprak altında olup da gün ışığına çıkarılmayı bekleyen çok sayıda tarihi eser bulunmasının yanı sıra, toprak üstünde olmak üzere de başka tarihi kalıntıları çıplak gözle görmek mümkündür. Onlardan birisi de, Foça’ya 750 yıldan fazla olmak üzere, suyu taşımış ‘Su Kemerleri‘’ kalıntılarıdır.

Su ihtiyacı neden arttı

Kale içindeki nüfusun çoğalarak antik Phokaia’nın surlarının dışına taşması, yerleşimin ve genişlemesinin 1275 yılından itibaren olduğu görülmektedir. 1275 yılında Bizans toprakları olan Phokaia’da Bizans kralı VIII. Michael Palaiologos’dan yıllık bedel karşılığı, şap madeni çıkartmak, işlemek, üretimini ve pazarlamasını yapmak üzere , Cenovalı amiral ve tüccar olan Benedetto- Manuele Zaccaria kardeşler izin almışlardır. Manuele önce, kendisi ve ailesi için Phokaia’da yaptırmış oldukları eve (bugünkü ağalar konağı olması ihtimali çok yüksektir) yerleştikten sonra, önce şehrin Kale Duvarları‘nı korsanlardan korumak için onarttı ve yükseltti. Vakit geçirmeden şap üretimi ve ticaretine başladı. Şap üretimi ve ticareti sayesinde Foça hızla büyüdü. Ekonomisi canlandı. Öyle ki, 1275 yılında şap madeninde ve üretiminde 50 kişi çalışırken, bu sayı 1307 yılına gelindiğinde 3000 çalışana ulaşarak Dünya’nın en kaliteli şapını üretmeyi başardılar. Bu durum nüfus artışını doğrudan tetikledi. 1275-1455 yılları arasında özellikle şap üretimi, işlenmesi ve pazarlanmasından dolayı zenginleşen, hayat standardı yükselen Foça (Phokaia) başta Venedik korsanları olmak üzere Akdeniz’de dolaşan tüm korsanların iştahını kabartmıştır. Sıkça denizden korsanların, karadan ise Türk beyliklerinin saldırısına maruz kalmıştır. 1288 yılında Manuele ‘nin ölümünden sonra şehrin yönetimini ve şap üretim ve pazarlama işini oğul Tedesio devir aldı. Tedesio Zaccaria; İlerleyen yıllarda, surların dışına taşan şehri korumak için, Ceneviz Duvarları‘nı yaptırmıştır. Ancak şehir büyüdükçe nüfus arttıkça suya olan ihtiyaçta artmıştır.

Su kemerleri

Ceneviz duvarlarını yaptıran Tedesio Zaccaria, şehrin su ihtiyacını karşılamak üzere su kemerlerini de yaptırmış olması doğrultusunda yaygın kanaat vardır. 180 kemerden oluşan toplam uzunluğu 500 mt. den fazla olan su kemerleri 1920’li yıllara kadar şehrin büyük ölçüde su ihtiyacını karşılamıştır. Şehrin dışından antik su kemerleri ile merkeze ulaşan su, 3 adet çeşme ile halkın ihtiyacını asırlar boyu karşılamıştır. Şehirde su kemerlerinin yapıldığı tarihe kadar, oyulmuş taşlarla yapılmış küçük su kanalları ve irili ufaklı çok miktarda kuyu vardı. Ancak istihdamın artması, kent ekonomisinin canlanması, nüfusun artmasına ciddi ölçüde sebep olmuştur. Bunun sonucunda mevcut su kanalları ve kuyuları yetersiz kalmıştır, şehrin dışından su getirme ihtiyacı doğunca kemerler üzerinden su taşıma hattı yapılmıştır.

Su Kemerler‘ devşirme taşlarla yapılmıştır. Kemerlerin içinde Sütunlar- Taştan İşlenmiş su olukları – bina köşe taşları, hatta İ.Ö.3.yy. ait şehrin lisesinin (Gymnasium) alın taşlarının olduğu görülmektedir. Bu gün maalesef 180 kemerden oluşan su taşıma duvarının içinde 30 civarında kemer ayakta kalmayı başarmıştır. Geriye kalan kısmı türlü ihtiyaçlardan dolayı sökülmüş, yıkılmış ve başka amaçlarla kullanılmıştır. Yerinden sökülerek götürülmüştür. Hali hazırda duran bazı kemerlerin içi ise, taş ve başka dolgu malzemeleri kapatılmıştır.

SU KEMERLERİNİN FOÇA TURİZMİNE KATKISI

Yazıdan da anlaşıldığı gibi Foça; yaşadığı tarihsel olaylar ve geride bıraktığı tarihi kalıntılar, çıkan eserlerle tarihi dokusu zengin olan bir ilçedir. Bunların içerisinde Su Kemerleri de önemini korumaktadır. Diğer tarihi değerler gibi Su Kemerleri’nin aslına uygun haline getirilmek üzere onarılması için vakti gelmiştir. Çevre düzenlemesinin yapılması, ışıklandırılması hatta devir-daim pompaları ile su akış ve dönüşünün sağlanması, Foça turizmine çok önemli katkı sağlar. Her yıl biraz daha tahrip olan, biraz daha kemer sayısı azalan bu tarihi yapının Foça’ya ve Foça turizmine kazandırılması ve bunun da bir an önce yapılması şarttır.

Foça artık turizmde sınıf değiştirmeye ihtiyaç duymaktadır. Bu güne kadar ağırlıklı olarak Güneş, Kum, Deniz ile sürdürülen turizmin çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Çeşitlilik içinde en uygun olanı Tarih Turizmi’dir. Sahip olduğu tarihi değerleri gün ışığına çıkarmaya çalışan Foça, tarih turizmi ile çevresinde ne tür gelişmeler olursa olsun turizmini sürdürülebilir. Son zamanlarda Termal su arayışlarının olduğunu biliyoruz. Termal tesis yapan Dünyaca meşhur uluslararası kuruluşlar vardır. Onların dikkatini Foça’ya çekmek gerekir. Tarih turizminin yanı sıra termal tesislerle sağlık turizmi de hayata geçirebilse mükemmel olur. Bunun için aslına bakılırsa her türlü olanak vardır. Bütün bunların yanı sıra Foça’nın kendisi başlı başına bir çekim merkezidir.

Bunu görmek, anlamak, kıymetini çok iyi bilmek, bozana izin vermemek, bozulmasına göz yummamak gerekir.

  Zengin bir buğday tüccarının oğlu olarak dünyaya gelen Nico’nun doğumu aileyi çok mutlu etti. Aile Nico’nun Patara için bolluk, bereket getireceğine, fakir ve fukaraları korumak için, gökyüzünden insanlara hediye olarak geldiğine inandılar.

PATARA’DA HAYIRSEVER GENÇ NİCO

Patara’da halk Nico’nun daha gençlik yıllarında mucizeler yarattığına inanırdı. Bir kilisenin inşaatı sırasında, yıkılan duvarların altında kalan Nico, hiçbir şey olmamış gibi ortaya çıktığı dilden dile dolaşırdı. Nico, Hıristiyanlığa çok inandığı ve bağlı olduğu için sonraki dönemde papaz olmuştur. Babasının ölümünden sonra tek varis Nico, babadan kalan mirası ile yaşamı boyunca fukaralara yardımcı olacağı kararını almıştır. Bu doğrultuda Patara’da çok fukara olan bir adamın üç kızına çeyiz hazırlatamayacağı için, zenginlere satılacağını bilen Nico, onlara yardımcı olmaya karar verdi. Ancak tanınmamak için gece yarısı harekete geçti. Kızların bulunduğu eve gitti. Büyük ablaya açık pencereden bir kese altın attı. Diğer odada bulunan iki kardeşin pencereleri kapalı olduğundan, altın keselerini pencereden atamadı. Evin bacasına tırmandı. Her biri için, birer kese altını, bacadan fukara kızlara attı. Böylece Hıristiyan dünyasında yüzyıllardır Nicolaus’un (Noel Baba) bacadan girerek çocuklara hediyeler getireceği anlatıldı ve tüm çocuklar da bunun böyle olduğuna inandı.

NİCOLAUS EFSANELERİ

Nicolaus’un mucizevi efsaneleri yüzyıllardır dilden dile dolaştı. Örneğin:

Kudüs’e gitmekte olan içinde hacı adaylarının bulunduğu gemi, şiddetli rüzgara kapıldıktan sonra, tam batacağı sırada bir dua ile gemiyi kurtardığı, bu esnada gemiden düşen bir hacı adayının boğularak ölmesinden sonra, yine bir dua ile onu hayata döndürdüğü mucize efsaneye herkes inanır. Bu tarihten itibaren Nicolaus hep gemi mürettebatının koruyucu meleği olarak anılırdı.

MYRA’YA GÖÇ VE PİSKOPOSLUK

Nicolaus, belli bir zaman sonra Patara’dan göç ederek 3 km kuzeydeki Myra’ya (bugünkü Demre) yerleşti. Orada da Patara’da olduğu gibi dini bütün, yardımsever ve mucize efsaneleri olan bir papaz olarak yaşadı.

Myra kilisesinin piskoposu öldükten sonra, papazlar heyeti günlerce kendi aralarından bir piskopos seçemediler. Bu durum günlerce sürdü. Son toplantıda bir karar alındı. Ertesi sabah kiliseye ilk gelen papazın piskopos olarak seçileceğine karar verildi. Ertesi sabah kiliseye ilk gelen Nicolaus olduğu için, bir gün önce alınan karar gereği, Nicolaus Myra’nın piskoposu oldu.

BİR BAŞKA EFSANE

Aynı zamanda liman şehri olan Myra’da kıtlık vardı. Açlık kol geziyordu. Alexandrien’dan (İskenderiye) Konstantinopolis’a (İstanbul) gitmekte olan gemi Myra limanına uğradı. Gemi de buğday yüklüydü. Limanda geminin ihtiyaçlarının karşılandığı sırada Nicolaus gelir ve dualar okurdu. O gün de buğday yüklü gemiye geldi kaptanın yanında dualar okudu. Aynı zamanda Myra’da hüküm süren kıtlıktan bahseden Nikolaus, 100 kile (1 şinik = 7 kilo 1 kile = 14 şinik) buğday vermeleri konusunda kaptanı ikna etti. 100 kile buğdayı gemiden indirdikten sonra Nicolaus, kaptanın yanına gelerek bir kere daha dua etti. Bunun sonucunda, yol alan gemide sayım sırasında, buğdayların hiçte azalmadığı görüldü.

Bizans kralı Diokletian ve Licinius Hıristiyanları takip ettiği ve yok ettiği dönemde diğer Hıristiyanlar gibi Nicolaus da zindanlara atılır.

M.S. 325 yılında baş piskopos olan Nicolaus, Nicaia‘da (İznik) Hıristiyan dünyasının kafasını karıştıran sorulara (İsa Peygamber) cevap vermek için toplanan konseye seçilir.

Ünü yayılmaya başlayan Nicolaus kendisini giderek sosyal yardım işlerine adar. İnsanların problemleri, fakir ve kimsesiz çocuklarla gençlerin yetişmesine, zor şartlarda çalışan işçiler ve denizcilerin, sorunlarını çözmek için çok emek sarf ederdi.

HAYATA VEDA

Nikolaus 6 Aralıkta 65 yaşında öldü. Özellikle çocuklar için yaptıklarından, mucizelerinden, efsanelerinden ve iyiliklerinden ötürü Türkiye’de Noel Baba olarak anılır. 6 Aralık bazı ülkelerde, örneğin; Amerika’da saygı günü olarak anılırken, Almanya gibi diğer bazı ülkelerde mutluluk gününe dönüşmüştür. Hıristiyan geleneklerine göre, Nikolaus 6 Aralıkta çocuklara hediye dağıtır. 6 Aralık akşamı, neşeli ve eğlenceli bir şekilde kutlanılır.

Bazı ülkelerde yeni yıla girerken de, tasviren Noel Baba kıyafeti giyenler hediye dağıtır.

MEZARINI KIRIP KEMİKLERİNİ ALDILAR

Kudüs’ü korumak için Bari’den yola çıkan Haçlılar, 20 Nisan 1087 yılında Aziz Nicolaus’un mermerden oyularak yapılmış mezarını kırdılar. Bari kutsal şehir olsun diye, Nicolaus’un iskeletini alarak, bazilikaya konulmak üzere Bari’ye götürdüler. Mezarda kalan birkaç parça kemik, şu anda Antalya Müzesi’nde sergilenmektedir.

Dokuz medeniyete ev sahipliği yapmış ülkemiz toprağının her tarafı tarih fışkırıyor. Tarih ve İnanç Turizminin, ülkemizde bir gün hak ettiği yere geleceğine yürekten inanmaktayım.

Kaynak: LAND DES LİCHTS LYKIEN, İLHAN AKŞİT, AKŞİT YAYINCILIK
HL.NIKOLAUS KEKOVA – MYRA, KAYHAN DÖRTLÜK, KESKİN COLOR YAYINCILIK

 

KURANDA YERLİLERİ

Bir kaç sene önce Avustralya’yı bir baştan bir başa dolaşırken , kıtanın yerlileri olan Aborjinlere ilgim öylesine arttı ki, bir gün yolum bir daha Avustralya ‘ya düşerse Aborjinlerle ilgili bir araştırma çalışması yapacağıma dair, kendime söz vermiştim. Bu ilgim, esasında kıtanın kuzey doğusunda bulunan Cairns’de tatil yaptığım sırada katıldığım günübirlik turlarda oluştu. Tur şirketinin organize ettiği ve ağırlıklı olarak yerlilerin yaşadığı Kuranda Kasabası’nı ziyaret etmek ve akşam da yerli halkın gösterilerini görmek üzere katıldığım tur, çok büyük bir heyecanla başladı. Yaklaşık yüz sene önce yapılmış ve halen kullanılmakta olan tarihi buharlı tren ile uçsuz bucaksız ovadan başlayan yolculuk, dağlara doğru tırmanırken gözün alabildiği kadar muhteşem, cenneti anımsatan manzarayı seyretmek keyifliydi ve aynı zamanda şaşkınlık yaratıyordu. Çünkü tren yolunun inşasının, teknoloji yerine, insan gücü kullanılarak büyük zorluklarla yapıldığını görmek, dağlardan akan şelaleler ile kıvrım kıvrım dans ederek gitmekte olan trenin içinde olmak, gerçekten hepimizi büyülüyor ve şaşırtıyordu. Esas şaşkınlığımı Kuranda’ya varınca yaşadım. Kuranda’nın girişinde şimdi otel hizmeti veren ancak yüz sene önce İngiliz muhafızlarının yaşadığı görkemli bina adeta hoşgeldiniz diyordu. Kasabada, hemen binanın dibinde başlıyordu. Yüz yıl içerisinde tam bir turistik kasaba olmuştu. Doğal güzelliği bir yana ağırlıklı yerli halkın kasaba civarındaki orman içinde yaşamı turistlerin ilgisini çekiyordu. Kasabanın alt eteklerine indikçe, yerlilerin içine girerken duyduğum biraz korkunun yanı sıra, heyecan ve merak duygusunu bir arada yaşadım. Bazılarına İngilizce “merhaba” dedim. Bir kısmı İngilizce cevap verdi, bir kısmı beni selamladı. ”Hayrola, nereden geliyorsun?” der gibi merakla bakan da vardı, ”nereden geliyorsun?” diye, İngilizce soran da vardı. Şaşkındım, ürkektim ama meraklıydım. O anda Aborjinler hakkında bir araştırma, bir yazı yazmak, benim için kaçınılmaz olmuştu. İşte o gün bugün oldu; yaklaşık beş sene sonra yolum bir daha Avustralya’ya düşünce, Aborjinlerle ilgili yaptığım küçük araştırmalar, incelemeler sonucunda edindiğim intiba ve bilgileri yazsak, bugüne nasip oldu.

İŞTAH KABARTAN YENİ KITA

XVIII. yüzyılda Avrupa Kıtası’nda, Hint Okyanusu’nun güney kısımlarında bir kara parçasının olduğu konuşulmaya başlanmıştı. Hollanda Kraliyet Ailesi’ne ait gemiler, Asya’nın güneyinde cirit atarken ve pek çok adayı kendilerine koloni olarak bağlarken, bu adaların daha da güneyinde büyük bir kara parçasının olduğunu görmüş ve ‘önemsiz kara parçası’ olarak kayıt altına almışlardı. Buradan sızan kara parçasının haberi, İngiltere Krallığı’nın iştahını kabartmış, kaptan James Cook komutasında hazırlanan donanma, 1768 yılında İngiltere’den okyanuslara açılmıştır. Uzunca bir yolculuktan sonra, 22 Ağustos 1770 tarihinde Kaptan James Cook Avustralya’nın doğu kıyılarına Britanya Bayrağı’nı asarak, Avustralya’yı, Britanya Krallığı’na bağladığını deklare etmişti.

“James Cook, adada yerli kabilelerin dağınık düzende yaşadığını görmüş olmasına karşın, Britanya Krallığı’na yazdığı bir dizi raporda eksik ve yanlışların olduğu daha sonra ortaya çıktı. James Cook Aborjinlerle ilgili raporu sunarken, Aborjinler’in birkaç bin kişi olduklarını, evlerinin bulunmadığını, çok dağınık guruplar halinde ve daha ziyade orman içinde yaşadıklarını bildirmişti.”

 

“WARRA WARRA” YANİ DENİZDEN ÇIKAN ADAMLAR

James Cook’un bu hatalı raporu doğrultusunda Britanya Hükümeti adayı ”Terra Nullius” yani “kimseye ait olmayan topraklar“ olarak nitelendirmiştir. Oysa Aborjinler kendi aralarında konuşurken, en az yirmi bin yıldır bu kıtada birbirinden farklı kabileler olarak yaşadıklarını söylemektedirler. Daha sonra yapılan bilimsel araştırmalarda, anılan tarihin doğru olduğu kanaatine varılmıştır. Öyle ki sadece bugünkü Sidney’in merkezi olan Woolloo Moolloo‘da Cadigal ırkından 3000’den fazla Aborjin yaşamaktaydı. 18-20 Ocak 1788 tarihinde içinde mahkumlar, muhafızlar ve Britanyalı devlet görevlileri olan 11 gemilik kafile Botany sahiline çıktı. 25 Ocak 178’ de olup biten karşısında şaşkına düşen Aborjinler, ilk gelen kafileyi el kol hareketleri ile tehdit etmeye çalışsalar da başarılı olamadılar.

İngilizler geldiğinde Aborjinler, ”Warra Warra” yani “denizden çıkan adamlar” diye bağırıyorlardı. 26 Ocak 1788’de kaptan Phillip Arthur, bugünkü Sydney kıyılarına Britanya bayrağı dikerek, buranın Britanya toprağı olduğunu ilan etmiştir. Bu tarih o günden bugüne “Avustralya Günü” olarak kutlanmaktadır. İlk kış mevsimi yaşandığında Avustralya’ya gelen Avrupalıların sayısı neredeyse iki katına çıkmıştı. Soğuk havayla beraber Sydney’in iç kısımlarına ilerleyen İngilizler, Aborjinlerin yaşam alanlarına doğru tecavüze başlamışlardı. Hem Aborjinlerin avlandığı sığ bölgeler işgal ediliyor, hem de av araç gereçleri mahkumlar veya muhafızlar tarafından, alınıp çalınıp satılmak üzere Avrupa’ya yollanıyordu. Bu üzüntü verici olaylar sonucunda Aborjinler tarihlerinde olmadığı kadar kıtlıkla burun buruna gelmişlerdi. Bunun sonucu olarak Britanyalılarla Aborjinler arasında çatışmalar iyice tırmanmaya başlamıştı. Nisan 1789’da bilmedikleri bir hastalık Aborjinleri kırıp geçirmişti. Bu hastalığın adı çiçek hastalığıydı ve Avrupalılar tarafından kıtaya taşınan bu hastalığa yerliler ‘gal-gal-la’ diyorlardı. Bilmedikleri hastalığın pençesine düşen Aborjinler çare de bulamadıkları için, Sydney bölgesindeki Aborjin nüfusu inanılmaz derecede azalmıştı. Hızlı nüfus kaybı Aborjinlerde sosyal ve duygusal çöküntüye sebep olmuştur. O yıl ölümler, o kadar fazlaydı ki cesetler yığınlar halinde Sydney sahillerine vuruyordu. Tarihi dökümanlara göre Aborjinler muhteşem War-ra- taw çiçeğini saygı göstergesi olarak ölülerinin üzerine atıyorlardı. 1791’e gelindiğinde Cadigal ırkı Aborjinler’den sadece 3 kişi hayatta kalmıştı.

 

İLK ESİR ARABANOO

“Arabanoo” Britanya askerleri tarafından esir alınan ilk Aborjin askeridir. Amaç Vali Phillip’e Aborjin dili ve kültürü ile ilgili bilgi sunmaktı. İlk esir alındığında başına bir gardiyan ve muhafız verildi. Ayakları zincirli halde tutuldu. Güven duyulmaya başlandıktan sonra ayaklarındaki zincirler çözüldü, güzel kıyafetler giydirildi ve bu arada İngilizce öğretildi. Arabanoo kolonist İngilizlerle arkadaş oldu ve Vali Phillip’e akşam yemeklerinde eşlik etmeye başladı. Valiye Aborjinlerle ilgili sosyal ve kültürel olarak ilk bilgi akışını sağladı. Bir nevi iki kültür arasındaki ilk bağ gerçekleşmiş oldu. Çiçek hastalığı ortaya çıkınca hastaların bakımıyla bizzat ilgilendi. Kendisi de yine çiçek hastalığından ölen Arabanoo Vali Bahçesi’nde bugünkü Sydney Müzesi olarak kullanılan alana defnedilmiştir.

KÖTÜ SONUN BAŞLANGICI

25 Kasım 1789’da, 26 yaşında bir Aborjin delikanlısı olan Bennelong, arkadaşı Colebee ile beraber Sydney’in kıyısındaki Manly’de Britanyalı askerlere esir düşmüştü. İkisi de vali konağına getirildi. Colebee kaçmayı başardı ama Bennelong alıkonularak, İngilizce öğretildi. Aborjinlerle iletişim kurmayı amaçlayan vali Phillip’e tercüman yapıldı. Bennelong Avrupa tarzı yaşamayı öğrenen ve medenileşen ilk Aborjin olmuştu. Zorla alıkonulmasına rağmen Bennelong kendini Aborjinlerle Avrupalılar arasında bir köprü gibi görüyordu. Vali Phillip’e inanılmaz derecede yakın konumdaydı. Bugünkü Opera House binasının bulunduğu alanda 4m yüksekliğinde anıt yaptıran Vali Phillippe, bu bölgeye Benelong Noktası adını vermiş ve halen de Bennelong noktası olarak anılmaktadır. 1792’de vali ile İngiltere’ye giden ve 1795’de anavatanına geri dönen Benelong, giyimi ve davranışıyla yerlilerden tepki görmüş, bu keskin dönüşüm ona çok pahalıya mal olmuştur. Alkolün ve depresyonun pençesine düşen, ne kendi ırkına ne de İngilizlere yaranamayan Bennelong 1813’de sefil bir şekilde hayata veda etmiştir. Tutukluğunun sonucunda, beyazların kültürünü öğrenip kendi ırkına anlatmak isteyen biri olmasına karşın hala bugün pek çok Aborjin tarafından hain olarak görülür.

 

KENDİ IRKI İÇİN SAVAŞMAK

Kendi ırkına yaranamamış Benelong’a karşın Parramatta Bölgesi’nde yaşayan Bediagal Kabilesi’nden gelen Pemulwuy Avustralya’nın ilk Aborjin gerilla lideridir. Pemulwuy İngilizlerin Aborjinlere verdiği zararlara tahammül edemiyordu. Bu duruma daha fazla göz yummayarak topladığı 100 e yakın Aborjinle birlikte Sydney’in batı bölgesinde gerilla mücadelesine başladı. Birkaç defa esir düştü, yaralandı, buna rağmen muhafızların elinden kurtulduğu için Aborjinler arasında hala efsane olarak kabul edilmektedir. Kolonistlere korkulu günler yaşatan ve kayıplar verdirten Pemulwuy, 1802’de boğularak öldürülmüştür. Öldürüldükten sonra başı gövdesinden ayrılmış ve bilimsel araştırmalar için İngiltere’ye gönderilmiştir. Aborjinler, Pemulwuy’dan ”O bizim ilk kahramanımızdı, varlığı ile bize güç veren büyük bir savaşçıydı” diye bahsederler.

İLK YERLİ KONFERANSI

1814 yılında Vali Macquarie, ilk yerli konferansını Parramatta’daki halk pazarında toplamıştır. Bu ilk bundan sonra her yıl Aborjinlerle Avrupalıları bir araya getiren bir gelenek haline dönüşmüştür. Yine, Vali Lachlan Macquarie 18 Haziran 1815’de entegrasyon amaçlı 4-7 yaş arası Aborjin kız ve erkek çocuklarına eğitim vermek üzere ilk yerli eğitim enstitüsü kurumunu kurdu. Macquarie tarafından açılan bu enstitü, Avrupa hayat tarzına uygun eğitimi amaçlamıştı. Ancak Aborjinlerin ilgi göstermemesinden dolayı kurumda ilk sene sadece iki kişi eğitim görmüştür. Kurumun açılmasından dört sene sonra bu sayı yirmiye yükselmiş ve bunlar aynı sene 100 tane İngiliz çocuklarıyla beraber müsabakaya tabi tutulmuşlar ve kazanan kişi 20 kişilik Aborjin gurubunun içinden çıkmıştır. 13 Haziran 1816’da dünyada sayılı ve prestijli botanik bahçesi olan alanı Vali Macquarie, Kraliyet Bahçesi (Royal Botanic Garden) olarak ilan etmiş ve o günden bugüne itina ile korunmuştur.

BAHÇE SARAY İLE YANAN GEÇMİŞ

1879 yılında Kraliyet Bahçesi’nde inşa edilmiş Bahçe Saray binası içindeki, İngiliz halkına ve Aborjinlere ait 3000 civarındaki etnografik eserlerle beraber 22 Eylül 1882 sabahında çıkan bir yangın ile tamamen yanmıştır. Yangının kendiliğinden mi çıktığı veya bir sabotaj mı olduğu hiçbir zaman öğrenilemedi. Bu durum şüphesiz Aborjinler için başka bir yıkım demekti. Çünkü onlar, geçmişlerinin tamamının, bu yangınla beraber yok olduğunu düşünüyorlardı.

Eylül 1883’de “Aborjinleri Koruma Kurumu” kuruldu. Bu kurum yerlilerin problemlerini düzenlemeye çalışmayı amaçladı.. Aborjinler için yaşam alanları yaratmaya başlayan bu kurum, onların sağlık, barınma ve eğitim gibi sorunlarını çözen bir platform haline dönüştü.

1901 tarihinde altı İngiliz kolonisinin birleşmesi sonucu Avustralya Federasyonu kurulmuş oldu. Bu durum bir yandan Avustralya Ulusu’nun doğması anlamına gelirken diğer yandan Aborjin Ulusu’nun ölmesi anlamına geliyordu. Aborjinler bu tarihten sonra şehirlerin varoşlarında veya kırsal bölgelerde konuşlanmış, gelişmemiş topluluk olarak görüldü. Aborjinler, Avustralya Federasyonu’nun kurulumunda ve gelişiminde hiçbir şekilde söz hakkına sahip olamadıkları gibi, sonraki süreçte de temsil ve oy hakları olmadı.

ÇALINAN NESİL

1915’de Yeni Güney Galler Eyaleti, Aborjinleri Koruma Kurumu’na Aborjin çocuklarını ailelerinden alınıp beyaz ailelerin yanına yerleştirmeleri için yetki verdi ve bu herhangi bir mahkeme kararını beklemeden yürürlüğe konuldu. Aborjin Koruma Kurumu’nun asıl amacı Aborjin çocuklarını ailelerinin yanından alıp beyaz ailelerin yanına yerleştirmek, bu şekilde genç jenerasyonu asimile etmekti. Genel olarak 10 ile 14 yaş arasındaki kız çocuklar, özellikle hedef seçilmişti. Beyaz ve orta gelirli ailelerin yanına yerleştirilen bu kızların, ileride beyaz bir erkekle evlenmek için uygun birer eş adayı olması sağlanacaktı. 1909 ile 1938 yılları arasında Yeni Galler Eyaleti’nde 2000’den fazla çocuk bu şekilde ailelerinden alınmış ve bir daha geri verilmemiştir. Aborjin haklarını geliştirme derneği 26 Haziran 1938’de yas ilan etti. Bu tarihte Avustralya Aborjin konferansını Sydney’de topladı. Aborjinlere tam anlamıyla Avustralya vatandaşlığı statüsü verilmesi için, yasal ve siyasi girişimler başlattı ve şu sloganı yaymaya çalıştı: “Sizler yeni Avustralyalısınız, bizler ise eski ve bu toprakların asıl sahipleri olan Avustralyalıyız. Biz sadece adalet, hoşgörü ve biraz da nezaket istiyoruz. Acaba çok mu şey istiyoruz?

 

 

1965 ÖZGÜRLÜK SAVAŞÇILARI

 

Charles Perkin ve Jim Spigelman liderliğindeki 30 üniversite öğrencisi Sydney’den başlayarak 3200 km yol katetmiş ve Aborjinlere yapılan ayrımcılığa karşı yaptıkları bir dizi protesto gösterileri sonucunda, kendilerine “Özgürlük Savaşçıları” adı verilmiştir.

 

Yerliler için ilk sağlık merkezi Sydney’de kuruldu. Aborjin olan Neville Bonner Avustralya’nın ilk senatörü olarak parlamentoya girdi. Federal parlamentoya yapılan 94 başvuru ve 10 yıllık bir kampanya sonucunda Aborjinlere vatandaşlık hakkına ‘evet’ oyu verildi. Aborjin haklarını savunma kampanyası lideri Faith Bandler lobi faaliyetlerini yürütürken, başbakan Harold Holt’a “sizin hükümetinize bu ülkede kaç tane koyun ve at var deseler, kesin ve doğru bir şekilde rakamları verirsiniz. Lakin size bu ülkede kaç tane Aborjin var diye sorsalar, bu konuda hiçbir fikre sahip değilsiniz. Aborjinlere vatandaşlık statüsü verilmesi , insani haklar bir yana en azından istatiki bilgiler açısından bile kayda değer değil midir?”

 

1962’de Fedaral Seçim Kurulu Aborjinlerin de seçimlerde oy kullanması kararını almıştır. 1967’de ise yapılan referandumda %90.7 ile genel sayımda Aborjinlerin de sayılmasını onaylayan yasaya ‘evet’ çıkmıştır. 1976’da dört Aborjin gencinin başkent Cambera’da, parlamentonun karşısında bir plaj şemsiyesi altında bir araya gelmesi ile başlatılan harekette, Aborjinlerin topraklarına yeniden sahip olması hedeflenmiştir. Yerlilerin mevcut haklarını almaları 1997’de dönemin John Howard hükümeti sırasında gerçekleşmiştir. 26 Haziran 1998’de hükümet, yerlilerden resmen özür dilemiştir. “The sea of hands” adlı kuruluş kayıtlı 300 bin üyesi ile Aborjin hakları için mücadele etmeye devam etmektedir. Özür dileme günü Avustralyalıların “çalınan jenerasyon”a karşı üzüntülerini bildirmelerine fırsat veren ulusal bir organizasyondur. Çalınan jenerasyon ismi zorla ailelerinden alınıp beyaz ailelerin yanına yerleştirilmelerinden dolayı verilmiştir. Özür dileme günü, yerliler ve yerli olmayanlar arasında başlayan, karşılıklı birbirini anlamanın başlangıcı olması, dolayısıyla önemlidir.

 

 

KURTULDUK

 

 

26 Ocak 1988 günü, Aborjin kültür ve politika hayatının en önemli dışa vurumlarından biri yaşandı. Avustralya’nın dört bir yanından yerliler, otobüsler ile veya özel araçlarıyla gelerek Avustralya Günü kutlamalarına inat, sokaklarda yürüyerek hayatta kalmalarının 200. yılını kutladılar. Çünkü onlar, kendi topraklarında iki yüz yıl yok sayılmanın ardından, yeniden bir değer ve kendi topraklarında yeniden vatandaş olmanın mutluluğunu, gururunu yaşıyorlardı.

 

 

 

 

Bu çalışmam sırasında yardımlarını esirgemeyen sayın Mehmet Arvas’a çok teşekkür ederim.

 

KAYNAKCA:

–              Sydney Royal Botanical Garden Archives

–              Aboriginal History City of Sydney

 

Öyle ki, o yıllara değin Foça’dan yeni Foça’ya sadece deniz yoluyla gidilip gelinirdi. İki Foça arasında tarlası bağı bahçesi olanlar da hayvan sırtında gidip gelirlerdi.

Kara yolları ile temasa geçildi: Durum anlatıldı.

Kara yolları: Biz istimlak edemeyiz. Bu program dışıdır. O bakımdan mal sahipleri ya taahhüt edecekler ya da siz belediye olarak mülk sahiplerinin bir şekilde olurunu alacaksınız. Ayrıca acil olarak istiyorsunuz. Bunun için de hemen kolları sıvamanız gereklidir, dediler. Yani “Biz bunu kendi başımıza hemen yapamayız.” diye kestirip attılar. “Toprak sahipleriyle görüşün. Yolun geçeceği kısma tekabul eden yerlerini bila bedel kara yollarına vermeyi taahhüt etsinler, sonrasında biz de gelir durumu değerlendiririz.” dediler.

 

Belediye Çaresiz

Belediyede o zaman kuruş para yoktu. Bunun üzerine tarla sahipleriyle görüşüldü. Mal sahipleri ile temasa geçildi. Onlara “Bu yolun geçeceği kısımları bedava verin. İlerde tatil köyü yapıldığında, arkasından Yeni Foça yolu açılıp imar uygulaması yapıldığında sizler de çok istifade edeceksiniz.” denildi. Sonra “Bu bölge imarda turizm alanı olacak. İmara açılacak tarlalarınız değerlenecek. Foça bir tatil köyüne kavuşacak, siz de değerlenen mülklerinizden daha iyi yararlanma şansı yakalayacaksınız.” denildi. “Gelin, siz bunun karşılığında para istemeyin. Siz razı olursanız biz kara yollarına bildireceğiz, bir an önce yol yapımına başlayacaklar.” denildi. Bu şekilde tarla sahipleri ikna edilmeye çalışıldı.

Hasan H.Ç., Arnavut Cemal Ağa diye birisi, Mustafa D., Münip D. ve Yeni Foça bölgesinden bazıları, ille para isteriz diye tutturdular. En çok parayı Mustafa D. aldı. Belediyenin imkanlarıyla kimine aydan aya para verildi; kimisi ile arsa takası yapıldı. Bazıları belediyenin kendilerine taksitli ödeme yapmasını kabul etti. Öyle ki belediye kimisini, bir kaç sene üst üste kömür vermek sözü ile ikna edebildi. Bununla beraber elbette hiç bir bedel almadan, tarlasından yolun geçmesine izin verenler de oldu.

 

Mülkiyet sorunu çözüldükten sonra

Mülkiyet sorunları büyük ölçüde çözüldükten sonra yolun geçeceği güzergahta bulunan ve yolun açılmasını destekleyen diğer arsa sahipleri ile birlikte, Foça – Yeni Foça arasında yaşayan, bölgenin varlıklı ve etkili insanları ile temasa geçildi. Bunlardan bir tanesi Muhittin İ. ve ailesiydi. Kendileri ile irtibat kuruldu. Muhittin İ. Bey, “Siz kara yolları ile görüşün onlar araç gereç versinler, ben de karayolları teknik elemanlarının masraflarını ve yol yapımında çalışacak usta ve işçilerin parasını ödeyeyim. Köprü masraflarını karşılayayım ve araçların mazotunu temin edeyim. Bu yolu yapalım.” dedi.

Bu görüşme belediyeyi çok sevindirdi. Haberi hemen kara yollarına ilettiler. Oradan büyük bir sevinçle, İzmir Valisine gidildi. Vali yerinde yoktu; ama yardımcısı ile görüşüldü. Vali yardımcısı da hemen greyder, kamyon, kepçe gibi yol yapım araçlarını, makinelerini alana en kısa sürede göndereceğini söyledi. Muhittin İ. bütün masrafları karşıladığı için araçlar çok çabuk iş başı yapabildi. Bu işleri organize etmek için belediye çok etkin çalıştı. Esasında mevcut Turizmi Teşvik Kanunu’na göre devletin, bir yandan tatil köyünü yaparken bir yandan da yolunu yapması gerekirdi; ama yapmadı ya da yapamadı.

Kısa bir sürede Foça ile Yeni Foça arasındaki yolu ham haliyle açtılar. En azından yolun yeri belli oldu. Arkasından iyileştirme çalışmaları yaparak, Foça – Tatil Köyü arasındaki yolu kullanılır hala getirdiler. Ardından tatil köyünden Yeni Foça’ya kadar olan kısmı stabilize toprak yol haline dönüştürdüler. Sonuçtan bazı tarla sahipleri çok memnundu. Yol, tarlasının kenarından geçiyordu. Memnun olmayanlar da vardı elbet. Onlar da; “Bu yol neden benim tarlamın yanından veya içinden geçmiyor?” diye serzenişte bulunuyorlardı.

 

Yolun devamını yapmak yine kilitlendi.

Kara yolları muazzam araçlarla kısa sürede her türlü aracın geçebileceği stabilize yolu yaptı. Ancak komando okuluna kadar gelen yolu, kara yolları orada bıraktı.

“Bundan sonrası şehir içi biz bir şey yapamayız.” deyince, belediye tekrar soluğu, Turizm Bakanlığı Müsteşarı, Kemal Baytaş’ın yanında aldı. Kemal Baytaş’a acil durum bir kere daha haritalar üzerinde anlatıldı. Bu yolun uzunluğu ve maliyeti hesaplandı. Turizm Teşvik Kanunu’na istinaden ödeneği kısa sürede çıkarıldı. Komando okulu ile Değirmenlik yolu arası, yol inşaatı kısa sürede tamamlandı.

Bu arada, Foça’da yaşayan yarım asırlık bir turizmci olarak, iki Foça’yı birbirine bağlayan yolun yapım masraflarını tek başına üstlenen Muhittin İ.’yi rahmetle anıyor, mekanı cennet olsun diyorum.

 

 

O dönemde imar yasasının 49. Maddesi’ne göre özel parsellerde imar planı yapılıyor; bu planlar belediye meclisi kabul ederse geçerli oluyordu. Bu özel madde, turizm alanları için de geçerliydi. Bunun adına da “Turizmin Geliştirilmesi İçin Kolaylık ve Teşvik” denilmişti.

49. madde, 4. Mersinaki’de D. Sitesi ve M. Evleri için de uygulandı. Böyle böyle Foça turizm alanları delindi. Foça’da İmar planı ilk defa 1957’lerde başladı. Daha sonraki yıllarda defalarca değiştirildi.

O yıllarda tüm Türkiye’de şehirlerin imar planlarını ya Bayındırlık Bakanlığı kendi yapar ya da yapılan planları onaylardı. 1980 yılında yürürlükte bulunan imar kanunlarının 49. Madde’si de aynen böyle bir istisnai madde idi. Mal sahiplerinin turizm alanlarında, özel plan ve proje yapmalarına cevap veriyordu.

Dolayısıyla arsa sahipleri mevzi imar planı yaptırıyor ve belediye meclisine sunuyorlardı. Belediye meclisinin de kabul etmesi ile inşaat ruhsatını alan mal sahipleri veya müteahhitler inşaatlar yapıyordu.

Mersinaki evlerinin çoğu motel ruhsatlıdır

Mersinaki’de yapılan evlerin tamamı turizm alanında yapılmıştır ve pek çoğu “motel” ruhsatlıdır. Esasında “motel” tanımına da uygun değildirler. Çünkü “Motel: Motorlu araçlarla iki nokta arasında seyahat eden yolcuların yol kenarında konakladıkları yerdir. Genelde şehirlerarası yol güzergahlarında bulunurlar.” biçiminde tanımlanır. Aslında Foça’nın bir imar planı vardı. Ama bu plan, uygulama aşamasında çok sıkıntı yaratıyordu. Vatandaşın arsasını bulmak bile zordu. O bakımdan herkesin arsası komşu parsele bir şekilde girmiş oluyordu. Bu da beraberinde maddi ve manevi tazminatları, anlaşmazlıkları ve sıkıntıları doğuruyordu. En kötüsü, Foça Turizm Pilot Bölgesi ilan edilmesine rağmen, kent merkezinden tatil köyüne kadar imar ve turizm uygulama planı da yoktu. Hatta bu plan Foça 1977 yılında Foça’nın turizm pilot bölgelikten çıkarıldığı yılda dahi yoktu. Çünkü söz konusu plan ve harita çalışmaları 10 yıl kadar sürdü ve ancak 1981’de tamamlanabildi.

Başkanlar neler yaptı?

Foça Turistik Pilot Bölge ilan edildikten sonra kendini Foça turizminin gelişmesine adayan, bu bağlamda imar planları yaptırmak isteyen dönemin belediye başkanı (Rahmetli) Selçuk Dirim, plan için hemen kolları sıvadı. Çalışmaları planları, haritaları yakından takip ediyordu. O günlerin gençleri, bu günün yaşlıları, “Selçuk Dirim’in ömrü uzun olsaydı, Foça kısa sürede turizmdeki gelişimini tamamlar, bir dünya markası olurdu.” diye hâlâ konuşurlar.

Daha sonra başkanlık koltuğuna Mustafa Konuk ve Reha Midilli oturdu. Reha Midilli çok emek sarf etti. İzmir’de, Manisa’da ve bölgede yaşayan çok sayıda şehir plancısı ve mimarla sıkça toplantılar yaptı. Şehrin eline geçirdiği bu fırsatı fevkalade değerlendirmek istiyordu. Ona göre şehir, ancak iyi bir plan ile sağlıklı gelişirdi. O bakımdan geniş kapsamlı bir plan yapılması esas alınmalıydı. Hazırlıklar tamamlandıktan sonra, imar planı yapma yetkisi İller Bankası’na verildi.

Bu arada Türkiye’de 1980 yılında ülke yönetimi askerin eline geçti. Askeri yönetiminin öncelikleri farklıydı. O dönemde askeri idare belediye başkanı olarak Süleyman Ege’yi görevlendirdi.

Malesef Genel İmar Kanunu içerisinde 49. Madde’ye istinaden 80’li yıllarda da 1. Mersinaki’de “turistik tesis veya motel” adı altında konutlar yapıldı. Durumun farkına varan Süleyman Ege olup bitenleri anlıyordu. İmar çalışmalarını hızlandırmaktan başka çare yoktu.

Çözüm üretmek ve olumsuz gelişmeleri engellemek için Ankara’ya gitti. 10 yıldır yapılmakta olan planların peşine düştü. Ankara’da Foçalı komutanlardan Sabri Yirmibeşoğlu ve Danışma Meclisi Üyelerinden Türe Tunçbay’ın da desteğiyle Bayındırlık Bakanlığı raflarında duran projelerin tamamını onaylatarak çantasına koyup Foça’ya getirdikten sonra derin bir nefes aldı. Nihayet Foça’nın uzun vadeli bir imar ve uygulama planı vardı.

Yeşiltepe ve yarım ada

Yeşiltepe, asfalttan başlayıp İngiliz Burnu’ndaki dar boğaza kadar olan kısımdır. Buradaki mülkiyetlerin önemli bir bölümü 44 parsel ile M. Yapı Kooperatifi’ne aittir. Onlar da 49. maddeye istinaden aynı dönem içerisinde yerel plan yaptırarak belediye meclisine sunmuşlar; hatta inşaat için gerekli olan elektrik direklerini, telleri, keresteyi, su boruları ve diğer ihtiyaç malzemelerini getirip alana yığmışlardı. Henüz görüşmeler devam ederken “Kültür ve Tabiat Varlıkları Kurumu”, alanın tamamını İngiliz Burnu ile beraber 1. Dereceden Doğal Sit ilan etti. Eğer doğal sit ilan edilmeseydi yine “turizm alanı” olarak planlanmış başka bir bölge daha konutlarla heder edilecekti. M. Yapı Kooperatifi halen doğal sitin kaldırılması, bölgenin yapılaşmaya açılması için çalışmalarını sürdürmektedir. Ada, dar boğazdan itibaren belediye mülkiyetindedir.

Foça’nın muhtelif bölgelerinde doğal sit alanları ilan edilmemiş olsaydı, bugün muhtemelen Foça’nın her tarafı – buna turizm alanları da dahil olmak üzere- tıpkı Didim, Kuşadası gibi yoğun bir yapılaşmaya maruz kalacaktı.

Foça için alarm

O günlerdeki riskleri kendi dinamikleriyle bertaraf eden Foça’yı bugün kuzeyden ve güneyden gelen yoğun baskı beklemektedir. İzmir güney yönünde büyüyerek Foça’nın üstüne doğru gelirken Foça, kuzeyden de Aliağa ve ağır sanayinin olumsuz tesiri altında kalmaktadır. Foça gelecek 50 yıl için ihtiyaç duyduğu projeleri ve planlamaları bugünden hayata geçirmek zorundadır. Şayet bunu yapamaz ise her zaman yapılaşma yoğunluğu tehdidi altında olacaktır.

 

 

O da kendisine:

-Evet, programımızda zaten Foça da var, der.

-Ben de buna çok sevindim, der devam eder Akif Bey:

-O halde lütfen Foça’ya vardığınızda, Değirmenlikler’den (Eski Foça yolundan Foça’ya giriş noktası) Foça’yı bir seyredin. Sonra Foça’yı bir gezin, dolaşın. Eminim ki çok beğeneceksiniz.

Düşünün bir kere! O zaman Foça’da sadece 2 katlı taş evler var.

Zeki Bey:

– Ben zaten düşünüyordum; ama sen madem tavsiye ediyorsun, Foça’nın üzerinde daha ağırlıklı duracağım.” der.

Daha sonra Zeki Beyin kahveyi çok sevdiğini öğrenirler. Öyle ki arabasında kahve, cezve, kanela taşırmış. Foça’ya geldiğinde gerçekten Değirmenlik tepesinde durmuş ve dediği gibi yapmış: Kahvesini içerek Foça’yı seyretmiş.

Belediye Başkanı Selçuk Dirim hasta olduğu için heyeti, başkan vekili Osman Mert, Foça eşrafından Aycan Dirim ve Reha Midilli karşılamış ve onlara Foça’yı gezdirmişler. Heyeti köy yapılabilecek arazilere götürmüşler. Heyet, tatil köyünün yapıldığı alanı beğenmiş. Bunun üzerine Reha Bey öne çıkarak “Bu bölgede benim de arazilerim var, köy için feda eder, bedelsiz olarak vermeyi taahhüt ederim.” demiş. Başkan vekili Osman Mert ise “Biz de belediyeye ait mülkleri bilabedel emekli sandığına tatil köyü yapma amaçlı bağışlarız.” diyerek söz vermiş.

 

 

O arada belediyeye, heyetin Foça’da yemek yiyeceği haberi gelir; ama o yıllarda sadece Büyük Deniz çarşısı var ve çarşıda iki tane lokanta var. Aşçı Muhittin’in ve aşçı Mustafa’nın lokantaları bunlar. Ancak onlar da heyeti ağırlayacak durumda değil. Bu nedenle bu heyet buralara getirilmez diye düşünmüş herkes. Bunun üzerine Nadire Sanlı Hanımın çeyizinin açılmasına, çatal – bıçak vesairenin oradan alınmasına; yine Nadire Hanımın evinde yemekler yapılmasına karar verilmiş. Nadire Hanımın evinde pişen yemekler, servis tabakları, çatal, bıçak, kaşıklarla birlikte şimdiki taksi durağının olduğu yerde bulunan ve belediye hizmetlerinin verildiği, 1800’lü yıllarda yapılmış iki katlı eski taş binanın altındaki şehir kulübüne getirilmiş. (Bu taş bina da diğerleri gibi 1980’li yılların ortalarında belediyece yıktırılmıştır.)

Misafirler burada ağırlanıp memnun edildikten sonra uğurlanmışlar. Daha sonra tatil köyünün Foça’da yapılması kararının alındığı öğrenilmiş. Arkasından Belediye Başkanı Selçuk Dirim ve daha sonra belediye başkanı olan Hasan Onay zamanında birçok kez mülk sahiplerini, mülkiyet sorunlarını halletmek için Ankara’ya uçakla davet etmişler ve Ankara Palas’ta ağırlamışlar. Bu arada şimdiki tatil köyünün olduğu alan beğenilmiş. Bu alanın içerisinde belediyeye ait arsalar da var; heyet sadece bu arsayı değil, arsaların karşısında yine mülkiyeti belediyeye ait olan adayı da istemiş.

– Bu adayı bize vermezseniz günün birinde rakip bir şirket gelir adayı alır. Biz bu alanda işletmecilik yaparken beklenmedik sıkıntılar yaşayabiliriz, demişler.

Bunun üzerine Belediye Başkanı Raşit Dirim’e vekalet eden Başkan Yardımcısı Osman Mert’in şakayla karışık:

– Veririz; ama karşılığında 50 bin lira alırız, demesi üzerine heyet başkanı Zeki Bey, Belediye Başkan Vekili Osman Mert’e:

-Tamam başkan, tamam veririz; ama karşılığında adanın ve bu bölgedeki belediyeye ait olan tüm parsellerin tapularını alırız, der. (Sözü edilen ada 2200 metre karelik bir yer.)

-Biz size 50 bin TL verelim; ama parsellerin tamamını bu paranın içerisine dahil edelim.” demiş.

Karşılıklı görüşmeler doğrultusunda 50 bin TL karşılığında ada ve tatil köyü içerisinde kalan mülkler emekli sandığı mülkiyetine geçmiş.

Belediye, parselleri emekli sandığına devrettikten sonra, dünyanın ilk tatil köylerinin kurucuları olan Gilbert Trigano ve Gerard Blitz ile temasa geçilmiş, onların önerileri doğrultusunda, Emekli Sandığı’nın kaynakları ile Foça’da Tatil Köyü yapılması fikri, Turizm Bakanlığının da uygun görmesi ve kabul etmesi ile karar altına alındı.

Emekli Sandığı Emek İnşaattan, Tali Bey isminde bir mimar gelmiş. Tali Bey ve arkadaşları, Fransız Tatil Köyü (Club Med) mühendisleri ile birlikte alanda çalışmaya başlamışlar. Hemen hemen tüm planlama Tali Bey (Proje müdürü) yönetiminde gerçekleşmiş ve tatil köyü, büyük merhalelerden sonra inşa edilmiş.

Sonuç itibarı ile 1967 yılında Emekli sandığı tarafından inşaatı tamamlanan Tatil Köyü, beklenildiği gibi, başından beri projenin içinde olan, Club Med’e işletilmek üzere, 35 yıllığına kiraya verilmiştir.

Tatil Köyü diğerlerine hep örnek oldu.

Foça Club Med, kendinden sonra Türkiye’de yapılması planlanan diğer tatil köylerine 35 yıl boyunca kurulum, teknik ve işletmecilik konularında örnek teşkil etti.

Club Med, Foça’ya önceleri ağırlıklı olarak Fransızlar’ı getirdi. Bu sayede çok ciddi bir kültür alış verişi başladı. İlerleyen yıllarda dünya turizm rekabeti içerisinde Club Med, başka ülkelere de açıldı. Bu sayede Foça’ya orta Avrupa’nın pek çok ülkesinden turist geldi.

Tatil köyü Foçalı gençlere iş ve aş imkanı verdi.

Foçalı gençler herhangi bir turizm okuluna gitmeden, Club Med’in kurucularından Gilbert Trigano’nun “Club Med’de Nezaket başlı başına bir meslektir. Bu, işten daha fazlasıdır, bir hayat tarzı ve tercihtir.’’ sözleri ışığında davranış ve mesleki hususlarda kendilerini yetiştirdiler. Dünyanın her yerinde ve her türlü turistik işletmede çalışabilecek kıvama geldiler, kalifiye eleman veya yönetici oldular.

Club Med, işletme sırasında Foçalı gençlere okul gibi eğitim vermiş, dil öğrenmelerini sağlamış, vizyonlarının gelişimine katkıda bulunmuştur.

Foçalının hakkı

Türkiye’de turizm yokken, tatil köyü sayesinde Foça’da vardı dedirtti. Tatil köyü yapılırken, emeği ve hakkı geçen, teşvik olsun diye arsasını, tarlasını çok ucuza veren veya bağışlayan herkese, Foça halkı minnettardır ve minnettar olmalıdır. Ben bir turizmci olarak, ömür boyu minnettar olacağım. Çünkü cumhuriyet döneminde, tatil köyü, Foça’ya en çok katma değer sağlayan kuruluşların başında gelir.

Acı son

Bu gün atıl ve berbat durumda olan tatil köyü, yürek yakmaktadır. Yatırım sırasında, onca emeği geçen ve onca özveride bulunan Foçalıların kemikleri sızlamaktadır.

Şimdi, bu atıl tesis üzerinde, devletten daha çok Foçalının hakkı vardır. Bu bağlamda her ne olacaksa olsun, yeter ki Foçalıların rızası olmadan olmasın.

Her kim ki, tatil köyünün bu duruma düşmesi için bir fiske taşı koyduysa, büyük ayıp etmiştir.

Bu ayıbın hesabını suçlulardan tarih bir gün soracaktır. Bundan eminim.

 

 

Şap, taşların eritilmesi ve işlenmesinden sonra elde edilen saf kalium-aluminum sulfattır. Bir nevi tuzdur. Şap üretimi uzun soluklu zor bir süreçtir. Ocaklardan çıkarılan taşlar, yüksek dereceli ateşte, toprak fırınlarda eritilir. Kanallardan geçirilerek, taş duvardan yapılmış havuzlara aktarılır. Kanallardan akıtıldığı sırada soğuk su karıştırılır. Havuzlarda buharlaşmaya bırakılır. Buharlaşma tamamlandıktan sonra, geriye kalan pelteleşmiş madde; ılık su ilavesi ile kalium-aluminum sulfata dönüştürülür. Bu malzeme kristalleşinceye kadar bir daha kaynatılır. Arkasından iki defa kaynatıldıktan sonra önce demir oksit çamuru, sonra şapa dönüştürülür.

Antik Dönemde Mor

 

(SUR kenti, günümüzde Lübnan olarak bilinen eski Fenike’nin başlıca limanıydı. Mor ya da erguvan renkli kumaş ticaretiyle ünlüydü.  Roma İmparatorluğunda Sur kentiyle bağlantısı nedeniyle bu canlı renk  “Sur firfiri “ olarak bilinirdi.

Mor renk, yüksek fiyatı nedeniyle krallığın, onur ve zenginliğin simgesi olmuştu.* Aslında eski Roma’da morun en zarif tonlarında boyanmış kıyafet giymeye cüret eden “halktan” kişiler, imparator fermanıyla vatan haini sayılıyordu.

Geçmişte olduğu gibi bugün de mor boya, deniz salyangozlarının salgıladığı bir sıvıdan, her bir salyangozdan yalnızca bir damla elde edilir. Bu amaçla Surlular, Akdeniz sahilleri boyunca sık sık görülen brandaris ve trunculus cinsi dikenli salyangozları kullanırlardı. Salyangozların toplandığı bölgeye göre, morun farklı tonları elde edilebiliyordu. 2019 Watch Tower Bible and Tract Society of PA  ALINTIDIR)

Foça Moru

Orta Çağa gelindiğinde,  Mor rengin yapımında Şap madeni de kullanılmaya başlandı.  Yunanistan’da, Suriye’de,  Mısır’da  üretilen şap madeni ile yapılan “Mor” renklerdirmeler  görülüyordu.  Fakat buralarda ki şap madeniyle elde edilen mor renk özellikle kumaşlarda , Güneşten çabuk soluyor,  yıkamalarda  renk atıyor, parlaklığını da kayıp ediyordu.

Ancak Foça hudutları dahilinde bulunan  dağdan  (Yeni Foça’da bulunan, şimdiki adı ŞAPHANE DAĞI olan)  çıkartılan ve diğerlerine göre çok daha kaliteli olan, Foça Şapının kullanımı ile  elde edilen  mor ve kırmızıya çalan renk,  hiç bir şeyden olumsuz  etkilenmediğinden, parlaklığını da koruyor olmasından dolayı, Belçika’nın o zamanlar liman kenti olan Brugge’da  ya da Londra’da çok meşhurdu.

Foça  Şapı ile üretilmiş Mor giysiler Avrupalı soyluların tercihi olmuştur. Sadece giysilerse değil başka alanlarda ve süslemelerde de  Mor  vazgeçilmez renk olarak yaygın şekilde kullanılmıştır

 

Cenevizliler iş başında

Foçalılar (Phokaia) 1275 tarihine kadar kendi ürettikleri şapı kendileri kullanıyorlardı. Ancak bu durum Cenevizli Zaccaria kardeşlerin Bizans Kralı Michael VIII. Palaiologos ile sarayda tanışmaları ile değişti.

Bu tanışmadan iki sonuç çıktı.

Bunlardan birincisi Küçük kardeş Benedetto, kralın kız kardeşi ile evlendi.

İkincisi ise Kral ile Zaccaria kardeşler, aralarında bir anlaşma yaptı. Anlaşmaya göre, Sakız adası (Chios) – Foça (Phokaia) ve İzmir’in (Smyrna) idaresi ile ticareti yıllık kira bedeli karşılığında Zaccaria Kardeşlere verilecekti. Öyle de oldu.

Benedetto Sakız adasında Tarlaları temizletti ve çok geniş alanlara sakız ağacı fidanları diktirdi. Ürettiği sakız macunlarını Avrupa pazarlarında sattı. Şap madeni çıkartmak ve işlemek ve ticaretini yapmak için Abi Manuele, ailesi ile Foça’ya yerleşti. Kale duvarlarını onarttı ve sağlamlaştırdı. O andan sonra Foça’da her şey değişti. O yıllarda bomboş olan şimdiki Yeni Foça Şaphane dağı eteklerine 50 işçi istihdam ederek başlattığı şap üretimi ve ticaretinde çok başarılı olan Manuele; kısa sürede çalışan işçi sayısını hızla arttırdı. 1288’de Manuele Zaccaria’nın ölümünden sonra oğlu Tedesio üretimin ve ticaretin başına geçti. Tedesio’da babasının başarılarını devam ettirdi.

Yeni Foça’nın kuruluşu: 1307

Öyle ki 1307 yılına gelindiğinde ocaklarda çalışan / bölgede yaşayan (şimdiki Yeni Foça ) sayısı 3000 kişiye ulaştı. 1307 yılına gelindiğinde Yeni Foça (Foglia Nuova) kuruldu. Foça moru ve dolaysıyla Foça’da üretilen şapa duyulan ilgi, yıllık şap üretiminin 700 tona çıkmasını sağladı. Alanda üretilen şap, kadırgalarla Foça’dan Sakız Adası’na, oradan daha büyük gemilerle Avrupa’ya Öncelikli olarak da tekstil üretiminde başı çeken Belçika (Brugge) ve Londra’ya gidiyordu. Foça moru orta çağda aranılan, kullanılırken tercih edilen bir renk olmuş ünü Avrupa’yı sarmıştı artık.

Bugüne gelindiğinde Foça’nın mor renkle daha sık, daha çok buluşmasını sağlamak, her alanda kullanımını teşvik etmek, bu çerçevede yaygınlaştırmak, yetkili yetkisiz Foça’ya değer veren herkesin görevi olmalı diye düşünüyorum. Foça’nın tarihten gelen “mor” rengine sahip çıkılmalı, her alanda kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.