Sebahattin Karaca

“Tamam Kaptan. Azıcık daha sabır. 10 – 15 fıçı kaldı. Bitiriyoruz” derken Saka Gediği Ferit Ağa, Kaptan’a kızgınca ve asık suratla bakıyordu. Ortada hafif bir gerginlik vardı. Şakır şakır akan Çarşı Çeşmesi’nden önce saray için özel yapılmış yüzlerce fıçı doldurulmuştu. Ardından da Beyoğlu’nda Foça Suyu diye satılmak üzere hazırlanan orta sınıf fıçıların dolumu tamamlanmıştı. Fıçıları doldurma ve gemiye yükleme işi gece boyu sürmüştü. Sarayın mutfağı için doldurulmuş fıçılar, gemideki özel bölüme itina ile yerleştirilmişti. Bu sular İstanbul’da, saray mutfağının su temin işlerine bakan “Sakayan-ı Matbah-ı Amire” ye teslim edilecekti.

Fıçıları dolduranlarda, gemiye taşıyanlarda, ambarlara saman torbaları ile sıkıştırıp ustalıkla yerleştirenler de yorulmuştu. Yükünü alan gemi, nihayet Büyükdeniz limanından yola çıktı. Dışkale’nin önünden geçilirken, her şeyin planlandığı gibi gitmesinden dolayı Saka Gediğinin keyfi yerindeydi. İşini kusursuz yaptığına inanıyordu.

Bir yandan işin keyfini sürerken, diğer taraftan Kaptan’a söyleniyordu. “Sen yoluna bak. Dümenini tut. Ne anlarsın suyun dadından tuzundan. Bizi İstanbul’a götür, yeter” diyordu. Kaptanın Foça suyu hakkında zerrece bilgisi olmadığını düşünüyordu.

İstanbul’da evlere su tesisatı döşenmeden önce mahalle çeşmeleri vardı. Her biri Osmanlı mimarisinin güzel örnekleriyle yapılmıştı. Bu çeşmelerden evlere, suyu, kırba veya tulumlarla sakalar taşırdı. Haksız rekabeti önleme ve düzeni sağlama görevini ise kendi aralarında kurdukları “Sakalar Loncası” yapardı.

Saka Gedikleri’ne Saray tarafından belirli bir imtiyazı içeren “Çeşmelerden Su Alma ve Satma Sertifikası” olarak tanımlanabilecek bir belge verilirdi. Bu belge alınır, satılır ve hatta miras olarak babadan oğula geçen bir belgeydi.

Tecrübeli Saka Gediği Ferit Ağa, biraz da bu belgenin kendisine verdiği güvenle, kaptana mırıldanmakta kendisini haklı görüyordu.

FOÇA’NIN SOKAK ÇEŞMELERİ VE KAYNAKLARI
MEŞİNDERE (KÜNKDERE) MEMBAI

Sokak çeşmelerini besleyen, “Foça Suyu” namıyla Foça’nın tanınmasını sağlayan bu su, dokuz bin beş yüz metre uzaklıkta bulunan Meşindere (şimdiki adıyla Künkdere) membaından (kaynağından- pınarından) kente künklerle gelirdi. Su kemerlerinin üzerinden süzülür, değişik mahallelerde, taş ustalarının yaptığı şaheser nitelikteki sekiz çeşmeden halkın kullanımına sunulurdu.
Bu suyun ünü ilçe sınırlarını aşmıştı. Aydın Vilayeti Salnamelerinde, Aydın’ın Çine kazasının Seydiköy nahiyesinin Şaşal suyundan sonra gelen en iyi su olduğu yazılmıştı. Saftı, hafifti, içimi güzeldi. İzmir’in ekâbir kesimi, fıçılara doldurttukları Foça suyunu, develerle İzmir’e taşıtır, mutfaklarında kullanır ve içerdi.

Yaşanan depremler ve toprak kaymaları sonucunda zamanla bazı kaynakların suyu azaldı ya da kurudu. Bu konu 1959 yılında Belediye Meclisi gündemine geldi. Alınan kararlar doğrultusunda Meşindere hattında yenileme çalışmaları başlatıldı. Dört beş metre derinliklere inilen bazı yerlerde, ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmeyen, sırlı ve sırsız olarak yan yana döşenmiş eski künklere rastlandı. Bu künklere istinaden Meşindere ismi Künkdere olarak değiştirildi. Aynı yıl membadan çeşmelere uzanan hat demir borularla yenilendi. Yenilenen hatla, halk içimi güzel olan bu suya tekrar kavuştu.

Foça, Büyükşehir yasasıyla İzmir’e bağlanıncaya kadar Künkdere’den gelen su; Büyükdeniz Çarşısı’ndaki Cumhuriyet, Fevzipaşa Mahallesi’ndeki Marsilya Meydanı Çeşmeleriyle Belediye Pasajı önündeki çeşmeye verilmeye devam ediyordu.

MERSİNDERE MEMBAI

Meşindere (Künkdere) membaının yanı sıra Foça’nın çeşmelerine su veren üç memba daha vardır. Mersindere, Sütdede ve Bayramdere Membaları.

Mersindere Membaı; İsmetpaşa Mahallesi’nin arkasındaki ormanlık alanda bulunmaktadır. Doğal su kaynağıdır. Suyun bir kısmı Jandarma Komando Okulu içindeki çeşmeye, bir bölümü İsmetpaşa Mahallesi sahil şeridinde bulunan çeşmeye, geriye kalan kısmı ise Uğur Mumcu Parkı içindeki çeşmeye aktarılırdı.

SÜTDEDE MEMBAI

Yerleşim yerine bir kilometre mesafedeydi. Şimdiki Sanayi Sitesi’nin biraz yukarısında bulunan eski kilise kalıntısının altındaki membaıydı. Sertlik derecesi sıfırdı. Bu yumuşak ve hoş içimli su kaynağından çıktıktan sonra Bayramdere Membaından gelen su ile birleşirdi.

BAYRAMDERE MEMBAI

Sütdede Membaı’nın daha yukarılarındaki dağın yamacında bir kuyu vardı. Dipten çıkan su, kuyunun içinde yükselerek birikir, taşarak akışa geçerdi. Aşağılarda Sütdede Membaından çıkan su ile birleşir, Turizm Müdürlüğü ünündeki (1980 -81 yıllarında yenilenen foklu) Çeşme ile Büyükdeniz Sahil Yolu’nun paralelindeki ikinci caddede bulunan çeşmeden akardı.

2000’li yılların başlarına doğru Foça’da damacana su satılmaya başlanmışsa da uzunca bir süre rağbet görmemiştir. Ama; asırlar boyu kesintisiz akan, daha doğru bir deyimle akıtılan çeşme suları zamanla yetmemeye başlamış, kesintiler, saatli uygulamalar çeşmeden su alma alışkanlıklarını azaltmıştır. İnkâr edilmez bir gerçektir ki; 1984 yılından itibaren başlayan ve ardından devam eden yapılaşma sonucu nüfus yüzde 200’den fazla artmıştır. Kaynak suları yetmez, pek çok haneye girmez olmuş, damacana sularına gün doğmuştur.

ÇEŞMEBAŞI MUHABBETLERİ

Çeşmeler sadece su alınan yerler değildi. Su sırası muhabbetleri meşhurdu. Tatlı dedikodular, gülmeler, eğlenmeler, hâl hatır sormalar, karşılıklı ev davetleri, sıra kimde, sende, bende, onda atışmaları. Daha neler neler.

Kızla oğlanı birbiriyle baş göz etmenin ilk duraklarıydı çeşme başları.

“Bak Hatce Hanım, senin oğlan büyüdü. Onu bi baş göz edelim artık. Firdevs’in kızı Zeynep’i kaçırma ha” diyen telaşlı Sabire testisini alıp giderken döner döner Hatçe’ye bakardı. Hatçe’de ”bakalım bi” der gibi usulden kafasını sallardı.

Zamanla kadınlar kadar erkeklerde de su almak için çeşme başlarına gelmeye başladı. Onların konuları başkaydı. En çok yerel siyaset ve başkan hakkında kaynatılırdı. Hükümetin işleri konuşulur, futbol konusunda herkes bilirkişi kesilirdi. Galatasaraylı takımına toz kondurmaz, Fenerli rakiplerinin adını ağzına bile almaz, Beşiktaşlı damarını kesse kanı siyah beyaz akardı.

ÇEŞMELER HAYATTI UMUTTU GÜVENCEYDİ

Çeşme başında yaşananlar kent kültürünün mozaikleriydi.

Çeşmeler hayattı. Umuttu. Güvenceydi.

İyi ki vardılar.

Bugün; suları azaldığı için başka sularla karıştırılarak akıtılmaya çalışılan çeşmelerimiz. Geçmişin; o güzel, görkemli, heybetli semt çeşmelerimiz.

Bakımsız halleri insanın içini burkuyor.

Akan suların azalması gibi günlük yaşam içindeki insani dayanışma da azalıyor. Hayat insanları her gün biraz daha yalnızlığın kucağına itiyor.

Foça’nın Çeşmeleri; Foça’yı Foça, bizi biz yapan varlıklardandır. Atalarımızın kentimize bin bir güçlükle kazandırdığı ortak mirasımızdandır. Foça Kent Kültürü’nün en önemli yapılarındandır.

Sahip çıkmalıyız, korumalıyız, yaşatmalıyız…

Onları; her daim akan sularıyla, eski kimliğine kavuşturmalıyız.

1910 Büyükdeniz Çarşı Çeşmesi

İsmetpaşa Mah. Çeşmesi

Marsilya Meydanı Çeşmesi

Fevzipaşa Mahallesi Çeşmesi

Foklu Çeşme

Atatürk Mahallesi Çeşmesi 2.

Atatürk Mahallesi 2. Kordon Çeşmesi

Çarşı Çeşmesi zemin

Eskiler ve Mübadiller:
1455’ de Foça ve Yeni Foça Osmanlı topraklarına katıldı. Cenevizliler ülkelerine göç ettiler. Ancak Yunanlılar Foça’da yaşamaya devam ettiler. Bu arada Manisa Saruhan Beyliği’nden Yeni Foça’ya gönüllü yerleşenler olurken, Eski Foça’ya da Konya ve civarından Türkler yerleştirildi. Bu topraklarda Türklerle Yunanlılar asırlarca beraber yaşadılar. Mübadele yıllarında Foça ve civarındaki Yunanlılardan boşalan köylere, mezralara, evlere; Girit’ten, Kosava’dan, Selanik’ten, Parga’dan, Midilli’den gelen soydaşlarımız yerleştirildi. Osmanlı zamanından beri bu topraklarda yaşayan Türklerle, mübadelede Foça ve civarına yerleştirilen soydaşlarımız arasında kaynaşma, kız alıp–verme ve akrabalaşma çok hızlı gelişti. Kendilerine göre Foça’nın tek sahibi gibiydiler. Mevcut durumdan memnundular. Lakin ekonomi iyiye gitmiyordu. İşsizlik arttığından İzmir’e göç başladı ve yıllarca sürdü. Bir zamanlar 25.000 civarında olan nüfus, 1970’lerde 2850’lere kadar düşmüştü. Elektrik ve su abonesi 750-800 civarında idi.

Fransız tatil köyü ile birlikte Foça’da bir turizm hareketi başladı. Foçalı gençler işe kavuştu, yurtdışına gitti, kendilerini geliştirdi ve memleketine bağlandı. Bu arada imara açılan alanlar eski sahiplerince ya satıldı ya kat karşılığı müteahhitlere verildi. Foçalılar arsa, tarla, bağ, bahçe, ev, daire ve bahçeli taş ev satıyorlardı. Bu durum dışarıdan Foça’ya göçü tetikledi. Foça kimsenin fark etmediği değişikliğe uğradı.

Dışarıdan Gelen Gönüllü Turizm Yatırımcıları:
Türkiye’nin başka yerlerinde Tarlasını, bağını, bahçesini, evini satan pek çok aile Foça’ya yerleşiyordu. Bunun ile de yetinmiyorlardı. Otel, motel, pansiyon, restaurant, cafe, bar, plaj kısaca turizm işletmeleri açıyorlardı. Onlar gönüllü mübadil idiler. Kendi özgür iradeleri ile beşiğinin bulunduğu topraklardan vazgeçerek geldiler. Tüm aile sahip oldukları varlıkları – eğitimi – kültürü- ile Foça’ya yerleşen gönüllülerdi. Foça’ya turizm yatırımı yapıyor, istihdam sağlıyor, katma değer yaratıyorlardı. Aslında onlarda eski mübadiller gibi aynı kaderi paylaşıyorlardı. Geriye dönüşü olmayan yolda; bir yandan zoru başarmak, diğer yandan eskilerle beraber barış ve kardeşlik içinde yaşamak istiyorlardı. Tek arzuları vardı. O da eskiler tarafından fark edilmek ve kabul görmekti. Azim ile çalıştılar. Bunun sonucunda bilinen o ki; Foça turizm işletmelerinin % 80’ninden fazlasını yaptılar, yarattılar ve Foça turizmine katkıda bulundular. Bu gün hala az da olsa dışarıdan gelenlerin yatırımları sürmektedir. Foça turizminin gelişmesi için elini taşın altına koyan; içerden, dışarıdan ve yurt dışından gelen kişi, kurum ve kuruluşlara her türlü desteği ve teşviki vermek gerekir. Peşin hükümleri bir kenara bırakıp, bizden ve dışarıdan ayırımına girmeksizin tüm yatırımcılara sahip çıkmak, her Foçalının isteği ve gayreti olmalıdır.

Bundan 750 sene önce bu topraklarda başlayan kardeşçe birlikte yaşamak, kazanmak, paylaşmak için atılan adımlar var. Bu adımlar Osmanlılar ve cumhuriyet döneminde de (Büyük Mübadele hariç) var oldu. Bu durum yıllarca süre geldi. Bundan böyle de bu topraklarda bizden, sizden ayrımı yapılmamalıdır. Asırlardan beri dostça bir arada yaşamak bu topraklarda önemli bir gelenektir. Herkes birbirine kardeş duruşu sergilemelidir. Foça Turizmine olumlu katkı koyan, İlçe ekonomisinin gelişmesinde kent kültürüne aykırı düşmeden, kent dokusunu bozmadan, gürültü ve görüntü kirliliği yaratmadan, kentin turizm geleceğini tehlikeye atmadan, doğru yatırımlarla, emek sarf ederek, alın teri döken, risk alan cesaretli tüm yatırımcılarına sahip çıkılmalıdır. Başta Foçalılar, seçilmiş Belediye yetkilileri, Mülki Amir ve bağlı müdürlükler, teşvik ve destek vermelidir.

Unutmamak gerekir, Foça Turizmi ve ekonomisinin gelişmesi için yatırım şarttır. Yapanın yerlisi yabancısı olmaz. Yeter ki yaptığı yatırım ile Foça Turizmine olumlu katkıda bulunsun. Gelsinler Foça’mıza doğru zamanda doğru yatırımı yapsınlar. İyi hizmet verenin, faydalı olanın, kalıcılığını kolaylaştırmak için, sahip çıkmanın gereğini yerine getirelim.

Şehrinden ve işinden memnun olan bir yatırımcı, başka bir yatırımcıyı çeker.

Foça Turizminin geleceği, pozitif zihniyetle doğrudan alakalıdır.
Güzel düşünmenin ve yapıcı olmanın zamanı gelmiştir.

Tayfur Abi İçeri Daldı

Heyecanlıydı. Aynı zamanda gergin ve biraz da kızgındı. Kapının koluna takılan ve yarı beline kadar yırtılan ceketinin bile farkında değildi. Konuşmuyor, adeta kükrüyordu. El kol hareketleri ile konuşmasını pekiştiriyordu. Tayfur abi Yunanistan’ın Parga kasabasından gelen bir mübadil çiftin oğluydu. Koyu Beşiktaşlı, Adalet Partili ve Demirel’in Foça’daki sağ kolu gibiydi. Yardım sever, iş görür, temiz kalpli, çalışkan birisiydi.

Hızla içeri daldı ve “Hadi kalkın be ya, kalkın yerinizden azıcık. Esnaf Derneği elden gidiyor. Foça’dan götürüyorlar. Burnunuzun dibinde genel kurul yapılıyor, gidip oraya bir zahmet hazırun cetveline imza bile atmıyorsunuz. Genel kurula katılmıyorsunuz. Çoğunuz esnafsınız. Yakında Esnaf Derneğimiz Menemen’e giderse ayıkla pirincin taşını. Ardından da yırtınıp durursunuz. Bu gidişle en ufak bir işiniz olduğunda tıpış tıpış Menemen’in yolunu tutarsınız.” diye verdi feryadı, feveranı ve ilave etti. “Genel kurulu yürüten Hükümet Komiseri, çoğunluk sağlanmaz ise Esnaf Derneğinin Menemen’e taşınması için rapor yazacak” dedi ve bir nefes aldı. Bu sırada kâğıt oynanan masanın birinden Üstün Çağlan seslendi “Sakin ol Tayfur abi, sakin ol bir ya! Sen söyle, biz yapalım ne istiyorsan” dedi.

“O halde kalkın masadan gelin benimle, şu hazırun cetveline imzanızı atın, sonra oyununuza devam edin, gerisini ben hallederim” dedi.

Esnaf Derneği başkanlığını o yıllarda Polis emeklisi oğlu olan ve aynı zamanda Sırrı’nın kahvenin bitişiğinde tüp satan Ergül Sayın yapıyordu. İyi insandı. Bir yandan işini döndürüyor, diğer yandan akşama kadar elinde kağıtlarla esnafları dolaşıp evrak imzalatıyordu. Artık yorulmuştu. Biraz da yaşlılık vardı. Bu sefer aday da olmayacaktı. Lakin ortalıkta ne aday vardı ne de genel kurula katılım.

Akşam vakti geldiğinde günün kahramanı ilan edilecek olan Tayfur abinin, gergin ve sinirli girdiği kahveden sekiz – on kişiyi arkasına takıp genel kurula doğru giderken yüzündeki sevinci görmek lazımdı.

Genel kurul için yeterli sayıda üye toplanmış, yapılan seçimlerde Üstün Çağlan Esnaf Derneği başkanlığına, Zafer Dişcioğlu ise yardımcılığa seçilmişti. Yaptıkları ilk toplantıda gördükleri iş yoğunluğu karşısında şaşkınlıklarını gizleyemediler. Bilgisayar ortamının olmadığı Foça, Yenifoça ve köylerinden yaklaşık 500 üyenin kayıtlı göründüğü, her şeyin kâğıt ve dosya ile döndüğü bir dönemde dernekte tek bir sekreter bile yoktu.

Kollar Sıvandı

Kolları sıvayan yeni yönetim, ilerleyen yıllarda çok emek sarf edecek Zeynep hanımı sekreter olarak görevlendirdi. Aynı zamanda eksik noksanların tamamlaması ve düzene sokması için ne kadar dosya ve evrakı umumiye var ise giyimi, kuşamı, düzenli yaşamı ile Amerikalıya benzetilen İsmail Kayıkçı’ya teslim edildi. Taksi sayısı azdı. Foça bir yana, Tatil Köyünün ihtiyacını bile karşılamaya yetmiyordu. Yeni yönetimin gayretleri ve dönemin Kaymakamı Asım Hacımustafaoğlu’nun desteği ile on adet yeni taksi devreye sokuldu. Tüm otobüs, taksi ve ticari araçların karneleri İzmir Trafik Amirliğinden alınıyor, dernek tarafından doldurulup, imzalandıktan sonra sahiplerine ulaştırılıyordu. O zamanlar sadece İzmir’de bir noktada yapılan araç muayene sırasında şoför esnafına hiçbir destek esirgenmiyordu. Bu ve benzer çalışmalarıyla derneğe ivme kazandırdılar. “Foça Esnaf Spor” ismiyle bir futbol takımı kurmayı da ihmal etmediler.

Değişiklik Kaçınılmaz Oldu

Daha sonraki yıllarda Esnaf Derneğinin başkanlığına seçilen Fahrettin Yarba derneği, kısa sürede Foça Esnaf ve Sanatkârlar Odası’na dönüştürebildi. F. Yarba’nın başkanlığı sırasında yaptıkları, kattıkları göz ardı edilemez. Özellikle hiç maaş almadan yıllarca hizmet vermiş olması taktire şayandır. Ayrıca çok değil daha üç- beş sene önce sınırlı imkanları ile Foça esnafına hizmet vermeyi sürdüren dernek, Fahrettin Başkan zamanında odanın satın aldığı kendi hizmet binasına taşınmayı başarmıştı.
Rahmetli Tayfur Merul’un o günkü gayretleriyle Menemen’e götürülmekten son anda kurtulan Esnaf Odasında Ahmet Koldaş, Günal Menemenli de başkanlık yapmıştır. Bir önceki Başkan Ahmet Koldaş’ın aday olmadığı Esnaf Odasının son seçimlerinde, bir zamanlar dernek haliyle aday bulmakta zorlanan Oda’nın başkanlığı için günümüzde altı esnafın kıran kırana üstelik de de ciddi ölçüde masraf etmeyi de göze alarak yarıştığı bir odaya dönüştü. Yapılan son seçimde uzun yıllardan beri Foça’da esnaflık yapan Sedat Özdemir Foça Esnaf ve Sanatkârlar Odası Başkanlığına seçildi.

Yaşadığı kente insani ve vicdani sorumluluk duygusu içinde fayda sağlayan ve katkı koyan herkesi bir gün gelir tarih yazar. Foça’nın muhteşem tarihi içinde yaptıkları güzel şeylerle bir insanın adının geçmesi ayrıcalıktır.

Emeği geçen ve aramızdan ayrılanlara Allah’tan rahmet, yaşayanlara da sağlıklı uzun ömürler ve yeni seçilen yönetime de başarılar dilerim. Foça 31.07.2022

Nasıl ki Fethiye Ölüdeniz’siz, Pamukkale Traverten’siz düşünülemez ise, Foça da Küçükdeniz’siz düşünülemez.

Elbette ki Büyükdeniz de Foça için çok çok önemlidir ve apayrı güzelliğe ve özelliklere sahiptir. Kale İçi; ticari, idari, sosyal ve daha pek çok yönden asırlardır Foça’nın merkezi olmuştur. Foça’nın kalbi de burada atmış, çark burada dönmüş, hayat burada sürmüştür.

Büyükdeniz ile ilgili hazırladığım çalışmamı bir sonraki seferde paylaşacağım.

Gelelim Tekrar Küçükdeniz’e ve Karataş’a

Küçükdeniz, kuşkusuz Foça’nın en önemli çekim ve cazibe merkezidir. Bazı şeyler masa başında planlanamaz, ne kadar uğraşırsan uğraş tutmaz; kendiliğinden oluşur ya da gelişir. 1914’de vuku bulan göçe zorlama ile yurtlarından olanların, 1920’li yıllarda mübadele ile gidenlerin ve yine mübadele ile gelerek Foça’ya yerleştirilen mübadil kardeşlerimizin ilk ayak bastığı yerdir. Yakın tarihin en zor ayrılıkları, tutkuları, aşkları, hüzünleri da burada yaşanmıştır. Yeni yurt, yeni mekan, ekmek, aş ve iş imkânı bulanların mutlulukları da burada hayat bulmuştur. Girit, Kosova, Selanik, Midilli, Arnavutluk, Limni gibi doğup büyüdükleri, beşiklerinin bulunduğu memleketlerini terk etmenin acısı ile yeni yuva edinme sevinçlerinin birbirine karıştığı yer olmuştur.

Küçükdeniz, farklı coğrafyalardan gelen ve birbirini ilk defa burada gören insanların, kısa sürede birbiriyle kaynaştığı, bir lokma ekmeğini, bir tas suyunu, keserini, çivisini, urganını esirgemediği, derdini, tasasını, varını yoğunu paylaştığı, düğün dernekle akrabalıkların kurulduğu yer olmuştur

Düyûn-ı Umûmiye ile başlayan ve 2. Dünya savaşına kadar süren Osmanlının ihracat limanı Foça’daydı. Karadan develer sırtında getirilen tütün, üzüm, pamuk gibi tarım ürünleri, denizden ise mavnalarla getirilen tuz, şimdi yerinde yeller esen tarihi tuz depolarında ve ambarlarda biriktiriliyor günü geldiğinde de gemilere yükleniyor ihracatı yapılıyordu.

Liman sayesinde Foça’da ticaret ilerlemiş, ekonomi de güçlenmişti. Bu sayede yakalanmış olan refah ile Küçükdeniz, o yıllarda Kuzey İzmir’in adeta gözbebeği olup çıkıvermişti. 2. Dünya savaşı sırasında Foça’ya deniz yolu dahil olmak üzere tüm giriş çıkışlar yasaklandı.

4-5 sene Foça limanı, tuz ambarlarının kapanmasıyla birlikte sakinliğe büründü. Foça’da ekonomi çöktü. 600 civarında aile ayrıldı, İzmir ve Menemen’e taşındı. Kısır döngü 20 yıl kadar sürdü.

60’lı yılların ortasında tatil köyünün açılmasıyla birlikte yeniden eski parlak günlerine kavuştu. Küçükdeniz’de hayat yeniden canlandı. 60 – 70 – 80’li yıllarda Aydoğan’ın Lokantası, Ekrem’in Meyhanesi, Yılmaz’ın kahvesi, Omar restoran, Celep restoran, Hayrettin’in Sahil balık restoranı, halıcı, kilimci, derici, kuyumcu ve diğer pek çok mekân ardı ardına açılınca güzelliği ile dillere destan olan Küçükdeniz’e bereket de geldi.

Arka yolda (Susam Sokağı) Bakkal Suat, Cuma namazına giderken bile kapıyı kapatmazdı. Okkalı bir zincir takar, arkasına bakmadan geçer gider namazını kılardı. Namaz anında bir saniye bile dükkanını düşünmezdi. O sırada dükkâna müşteri gelirse, alırdı alacağını ortalıkta ne varsa. Ne yoktu ki, dükkânda? Tuzundan şekerine, biberinden lokumuna, çivisinden çekicine, ipinden heybesine kadar her şey vardı. Ne de güzel yerleştirirdi. Bugünün süper marketinden farkı yoktu.

Evlerin kapıları kilitlenmez, kapıya ip bağlanır, ipin bağlama şekline göre de ev sahibinin komşuda mı, zeytinde mi, bahçede mi olduğu anlaşılırdı. Hele hele var olan birkaç arabanın kapılarını kilitlemek aleni ayıp sayılır, bunu yapan uyarılırdı.

En güzel zamanları 90’lı yıllarda yakalayan Küçükdeniz, bugün de olduğu gibi o yıllarda da Foça’ya gelen yerli ve yabancı turistin ilk gördüğünde aşk ile bağlandığı “ilk göz ağrısı” olup çıkıyordu. Gelenler görenler gönlüyle yapışıyor, yüreğiyle bağlanıyor adeta sevdalanıyordu. Hele bir de ağında balığını temizleyen balıkçımızın on parmağında on marifetini keyifle izlerlerken onunla iki laf ettiyse, artık Foçalı bir balıkçı dostunun varlığını biliyor; selam atacak arkadaşı olduğunu düşünüyor, keyfini sürüyordu.

Gelecek Nesiller İçin Küçükdeniz’i Korumak Hepimizin Boynunun Borcudur.

Balıkçı tekneleri Küçükdeniz’in gerdanında adeta inci gibi dizilmiş güzelliğine güzellik, rengine renk katıyordu. Rahmetli Şükrü Kaya Sever’in dediği gibi, Rumlardan kalan taş evler de, Foça’yı yaşmak gibi süslüyor, Küçükdeniz’i dayanılmaz kılıyordu.

Önceleri yaşanmış bazı olumsuzluklara rağmen Küçükdeniz bugün de çok güzel. Daha da güzel olabilir. Olmalı. Yarınlarda da hep böyle kalmalı. Hatta daha çok korunmalılar.

Hepimiz biliriz Foça’nın Büyükdeniz’ini, Fatih Camisi’ni, Beş Kapılarını, Siren Kayalarını, Yel Değirmenlerini, Su Kemerlerini, Kale Duvarlarını, Pers Mezarını; kısaca 3000 yıllık yerleşimin tam üzerinde oturduğumuzu ve yaşadığımızı. Bunun sonucu olarak kültürle iç içe olduğumuzu. Bu bağlamda Pers Mezarı, Yel Değirmenleri, Kale duvarlarının restorasyon ve onarımı için emeği geçen herkese bir Foçalı olarak teşekkür etmeyi borç bilirim. Bu çalışmaların devamı Foça’ya güzellik katacaktır. Bunlar bizim vazgeçemeyeceklerimizdir.

Ancak bir kere daha ifade etmek isterim ki, Küçükdeniz’in yeri bir başkadır. Bana göre efsanedeki “Karataş”ın da kendisidir. Küçükdeniz’e bu gözle bakılmalı, değerlendirilmeli, kıymetinin farkına varılmalı, hor kullanıma engel olunmalıdır. Küçükdeniz’in en çok ihtiyaç duyduğu şey; “sürdürülebilir korumadır” Bu bağlamda kıyımız, meydanımız, sokaklarımız “Foça Turizmi ve Kent Yaşamında” mekân ve yaya denklemi bakımından yeniden yoruma ve düzenlemeye muhtaçtır. Gürültü ve görsel kirliliğe Küçükdeniz’de hiç ama hiç izin verilmemelidir.

Kısaca başta Küçükdeniz olmak üzere Foça’nın güzelliğini koruyup, kollamak ve yaşatmak, sadece Belediye’nin ya da atanmışların değil, gelecek nesiller için hepimizin boynunun borcu olmalıdır. Aksi taktirde bu güzel kent eksikli kalır ve biz de noksanlı yaşarız.

Kalemimden akanları, düşüncelerimden dökülenleri Selin Söğütlügil’in bir sözüyle noktalamak istiyorum.

“Gayret, her zaman için eyleme yönelmelidir. Çünkü hayatta baki kalan en büyük değer aksiyonlardır, eylemlerimizdir. Laflarımızı, düşüncelerimizi eyleme geçiremezsek o zaman yarım insan sayılırız.”

27 Mart 1994 tarihinde yapılan yerel seçimlerde eski başkanlardan SHP’nin adayı Nihat Dirim ile ANAP’ın adayı Serdar Mersin ipi göğüslemek için birbiriyle başa baş çekişiyordu. Aslında bu sandığa kadar Nihat Dirim açık ara öndeydi. Lakin bu sandık durumu deriştirecek gibi görünüyordu. Oylar sayıldıkça Serdar Mersin’in arayı kapatacağı kanaati giderek ağırlık kazanıyor gibiydi. Her iki tarafın seçim bürolarında heyecan yükseldikçe yükseliyor, kalbi zayıf olan taraftarlar ise ortamdan uzaklaştırılıyordu. Onca kalabalıktan çıt çıkmıyordu. Herkes nefesini tutmuş kendi adayı adına müjdeli haberi bekliyordu. Her seçimde SHP’nin seçim bürosunun önünde “yaşasın gençler” diyerek şapkasını havaya fırlatan Ali Dayı da (Ali Gönülcan) sükûnetini korumaya çalışıyordu. Her iki tarafın seçim bürolarında da heyecan doruktaydı.

Sonucu ilk hissedenlerden biri de sandık başında görevli olan Ayla Aksoy’du. Ayla hanım, başka sandıkta görevini bitirmiş ve burada sonucu takip eden Recep Aydın’la göz göze geldiğinde, bu sandıkta da Nihat Dirim’in önde olduğunu işaret edince Recep Aydın yerinden fırlayarak tüm gücüyle koştu, SHP’nin seçim bürosunun önünde geldi ve Nihat Dirim’in, kazandığı müjdesini verdi.

Ali Dayı meşhur şapkasını “Yaşasın gençler” diyerek olanca gücüyle havaya fırlattı. Ortalık bayram yerine döndü. Gülmeler, şakalaşmalar, sarılmalar, sevinç çığlığı atmalar hepsi bir arada yaşanıyordu. İnanılır gibi değildi.

Nihat Dirim

İtiraz Gecikmedi

Amma velâkin sevinç fazla sürmedi. Serdar Mersin’in meclis üyeleri seçim sonucunu kabul ettiğini ancak başkanlık oyları sayımına itiraz için başvuracağı haberi gelince ortamda, hava da bozuldu.

Haberin doğruluğu ertesi gün kesinleşti. Serdar Mersin sırasıyla önce Foça İlçe Seçim Kurulu’na itirazda bulundu. Sonuç değişmeyince, İzmir İl Seçim Kurulu’na, oradan da Ankara’da Yüksek Seçim Kurulu’na itirazlarını yaptı.

Aynı dönem için SHP’den Foça Belediye Meclisi için sandıktan çıkan üyeler; Ziraat Mühendisi Ali İlçan, İnşaat Mühendisi Celal Çankaya, E. J. Astsb. Kd. Bçvş.. Erineri Demirağ, Mimar Suat Yılmaz, Muhasebeci Vedat Aksoy, Turizmci ve Yerel Tarih Araştırmacısı Sebahattin Karaca’dan oluşmuştu. İçinde benim de bulunduğum Meclis Üyeleri olarak bizler 2-3 gün sonra mazbatalarımızı aldık.

Parti ilçe yönetimi başkanlığında yapılan toplantı sırasında alınan gurup kararı doğrultusunda, Belediye Başkanının mazbatasını alacağı güne kadar görevi vekaleten benim yapmam uygun görüldü.

Eskiden öyleydi. Belediye Meclisi toplantılarında alınacak her karar, halktan gelen istek ve şikayetler doğrultusunda önce parti ilçe yönetimiyle birlikte müzakere edilir, karara bağlanır, alınan kararlara ise yapılan Meclis toplantılarında harfiyen uyulurdu. Uymayan çıkarsa parti ilçe yönetimine gerekçelerini açıklamak zorunda kalır, gerekirse İl Disiplin Kurulu’na gönderilirdi.

Siyaset parti ideolojisi, parti disiplini, siyasi tecrübe, siyasi ahlak, partinin ilke kuralları ve liyakat göz önünde bulundurularak yapılır, en önemlisi ön seçimde kimlerin Foça’yı yöneteceğini ortaya konulan sandıkta partinin üyeleri belirlerdi.

Bu bağlamda bana tevdi edilen Başkan Vekilliği görevini tam da bu anlayış içinde yapmaya çalıştım. Nasıl yapamazdım ki, içinde yaşadığım ilçeme, üyesi olduğum partime, birlikte yönetime talip olduğumuz arkadaşlarıma, her şeyden önce Foçalılara karşı bir omzumda sorumluluğu; diğer omuzumda bana verilen görevin onurunu taşıyordum. Bu manada hemen ertesi gün birim amirleri ile yaptığım toplantıda “yarından itibaren hiç kimsenin işine/görevine geçerli ve önemli bir sebebi olmadan beş dakika bile geç gelmemelerini ve beş dakika bile olsa erken gitmemelerini sağlayalım” dedim.

Mart 1994 Yerel Seçim SHP Adayları

Elde Telsiz Günde On Altı Saat

Aynı gün elime aldığım 101 no’lu telsizi görevi teslim edene kadar hiç bırakmadım. Gece gündüz demeden kâh Bağarası’ndaki su kuyusu başında, kâh 2. Mersinaki’de yol kenarına bırakılmış dört torba çimentonun yanında, Kâh çöplükte, garajda, tamir atölyesinde, esnafların arasında, okullarda kısaca her yerde olmaya özen gösterip ekipçe yapılacak işlere yetişmeye çalıştık.

Sorumluluğumuzun gereğini yerine getirmeye ve büyüklerimizin öğrettiği iş disiplini doğrultusunda herkesin Belediye hizmetlerinden eşit faydalanmasını sağlamak için Belediye çalışanlarıyla birlikte keyifle çalıştık, çırpındık durduk.

Temizlik konusunda parolamız “Tertemiz Foça” oldu. Bu parolayı hepimiz benimsedik ve ona göre kolları sıvadık. Bunu, bir gün yaptığımız toplantı sırasında Meclis üyesi Erineri Demirağ, “Komando Okulu’ndan Garaja kadar yürüdüm, daha yeni atılmış ve tütmekte olan iki sigaradan başka yerlerde tek bir izmarite rastlamadım” diyerek açıklamıştı.

Bu söz hepimizi gururlandırmış, daha çok çalışmaya motive etmişti.

Maaş Günü Geldi Çattı. Kasada Para Yok.

Sanıyorum ayın on beşiydi. Başkanlık odasında Belediyenin vermesi gerekli cevabi yazıları inceliyor ve imzalıyordum. Yarı açık kapıda gözlerinde endişeli bir bakış ile Hesap işleri Müdürü Veysel Güneyeri göründü. “Buyurun Veysel Bey” dedim.

– “Valla başkanım nasıl diyeceğimi, ne söyleyeceğimi bilemiyorum, durum hiç iyi değil.”

– “Sen söyle bakalım nedir sorun? Dizlerinin bağı çözülmüş gibi ayakta durma, otur şu koltuğa ve anlat bakalım ne olup ne bitiyor?” dedim.

O gün anlattığı sorunu aynı gün içinde çözdük. Sabah üzüntülü olan Veysel Bey’in akşam sevinçten yüzü gülüyor, etrafına neşe saçıyor, sonradan öğrendiğime göre günlüğüne bir not düşüyordu.

Veysel Güneyeri

Veysel Bey’in O Güne Dair Bir Notu

Veysel Bey o gün konuştuklarımız ve yaptıklarımızla ilgili yazdığı notu, yıllar sonra 2019’un Nisan’ında sosyal medyada şöyle paylaşmıştı. Kelimesine dokunmadan aktarıyorum.

“O sıra belediyede hesap işleri müdürüydüm. Nihat Dirim seçilmiş, ama yapılan itirazlardan dolayı mazbatayı alamamıştı. Mazbata verilinceye kadar geçen 17 gün boyunca Sebahattin Karaca vekaleten belediye başkanlığı yaptı.

Seçimlerden dolayı tahsilatın üzerinde fazla durulmamıştı.

Maaş ödemeleri günü gelip çatmıştı.

Kasada maaşları ödeyecek para yoktu.

Durumu Sebahattin Karaca’ya izah ettim.

“Veysel Bey, çalışan insanların alın teri teşekkürle değil, para ile ödenir. Maaş önemlidir. Her şeyden önce maaşları ödemek gerekten ötedir, hatta şarttır.

Ben maaşları emaneten belediyeye versem, hesap işleri müdürü olarak, kasa müsait olduğunda geriye ödeme yapar mısınız?” dedi.

“İlk fırsatta yaparım Başkanım” dedim.

Bunun üzerine o ay tüm maaşların karşılığını Sebahattin Karaca’dan emaneten aldım.

Nihat Başkan mazbatayı aldıktan kısa bir süre sonra Sebahattin Karaca’nın parasını iade ettik.

“Bu arada, bazı geceler olur ya, Nihat Dirim seçilemeseydi geri ödemeyi nasıl yaparız?” diye uzunca bir süre düşünmekten uykularım kaçmıştı.”

Aslına bakılırsa aynı şeyleri bir süre ben de düşündüm. Ama sonuç ne olursa olsun yapılan şey doğruydu. Herkes hakkettiğinin karşılığını almalıydı. Bu da hizmetin bir başka boyutuydu. Ve hizmet için yola çıkılmışsa, yolun durumuna bakılmadan yürünür, bıkmadan usanmadan çalışılır alınan oylara layık olunur, memleketin sorunlarına çözüm üretilir. Siyasetle yöneticiliğe gelenlerin hizmetteki mazeretini halk sevmez. “Yok, yok” diyen siyasetçi önce kendisini tüketir, ardından partisine hasar, en sonunda da yönettiği yere de zarar verir.

“Halkın kendi kendini yönetmesi ön seçimle başlar, son sandıkta biter. Aksi haller güdümlü demokrasinin ta kendisidir. “

SHP 1994 yerel seçim çalışmaları

Foça 04.10.2022

Bunun üzerine Alaydan bir tabur trenle akşam vakti Menemen’e geldiğinde, içinde Kasım’ında bulunduğu bir bölük asker burada indi. Diğer bölükler ise İzmir’e devam ettiler. Menemen’de inen bölük gece boyu yürüyerek sabaha doğru Foça’ya ulaştı.

Kurtuluş Nasıl Oldu?

Kısa süre sonra sokak aralarında başlayan sıcak çatışma, Yunan askerlerinin Büyükdeniz’de günümüzde Anfi Kafe’nin bulunduğu yerdeki Hükümet Konağına girmesi ile burada devam etti. Daha birkaç gün önce Iğdır’da nöbet tutan askerler, bu defa batıda Yunan askerleriyle savaşıyordu. Türk askerinin Hükümet Konağını kuşatmış olmaları karşısında çaresiz kalan Yunan askerleri, içeriden ateş etmeyi sürdürdüler. Çatışma gün boyu sürdü. Türk askerlerinin kazanmasına ramak kalmıştı. Karanlık basınca, silahlar susmuş taraflar beklemeye başlamıştı.

Sabırsız Kasım

Gece yarısı Kasım (Pehlivan) ve bir asker arkadaşı Hükümet Konağının arka penceresinin camını kırarak bir iki el ateş ettiler. Köşeye sıkıştıklarını anlayan Yunanlı askerler, kapıları açarak koşar adım kendilerini denize attılar. Ortalık can pazarına dönmüş, işgalin mağrur Yunanlıları karanlık denizde kaybolmuştu.

Sabah olup hava aydınlandığında denizde yüzen birkaç şapka görünüyordu. Ne yaralı ne ölü, ne de sağ olarak kimse bulunamamıştı. Şimdiki Fenerin önünde bekleyen Yunan gemileri onları toplamış ve götürmüşlerdi.

Aynı gün Hükümet Konağına Atatürk’ün Trablusgarp’ta silah arkadaşı olan, Bağarası eşrafından Hacı Veli, Türk Bayrağı dikti. Kendisine daha sonra Bayraktar soyadı verildi.

Ardından Surların birkaç noktasına Türk Bayraklarının dikilmesiyle 11 Eylül 1922 tarihinde kadim kent Foça’yı Yunan işgalinden kurtaran bölük, vakit kaybetmeden Kuzeye doğru yola koyuldu. Kısa sürede Çanakkale’ye vardı ve gittikleri her yerde Atatürk’ün emrini yerine getirdi.

Kaynak : Kahraman askerimiz Kasım’ın (Pehlivan’ın) torunu olan, Sağlıkçı Muharrem Yeşilkaya ile yapılan sözlü röportaj