Sebahattin Karaca

Devletimizin sunduğu yurt dışında staj imkanını en iyi şekilde değerlendirmek istiyordum. Bu arada mesleğimin yanı sıra çok yönden kendimi yetiştirebileceğimi düşünüyordum. Bunun için ise her şeyden önce Almancayı en kısa sürede öğrenmek zorunda olduğumun farkındaydım. Kendimi işime ne kadar verdiysem, bir o kadar da Almanca öğrenmeye verdim. Diğer yandan din faktörünün hayata yansımaları, iş dünyası, çalışma hayatı, kurallar, düzenler, disiplinli davranışlar, doğruluk, dürüstlük, eğitim, sağlık kısaca ne varsa yaşama dair hepsiyle yakından ilgileniyordum.

Bir müddet sonra ilgimin Alman siyasetine de yoğunlaştığını gördüm. Almanya 2. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmış. Ülke Doğu – Batı diye ikiye bölünmüş. Halkını birbirinden ayıran “utanç duvarı” ile Berlin açık hava hapishanesine dönmüştü. Sağ partiden Başbakan seçilen Konrad Adenauer 10 yıl içinde ülkeyi düzlüğe çıkarmış, sanayide ihtiyaç duyulan işçi ihtiyacını karşılamak için başta Türkiye olmak üzere Yunanistan ve İtalya’dan yabancı işçi alımını başlatmıştı. Ardından yine sağ partiden başbakan olan Ludwig Erhart ve Kurt Georg Kiesinger Batı Almanya’yı hatırı sayılır ölçüde her yönden geliştirdi. Berlin’in eski Belediye Başkanı olan ve (SPD) Sosyal Demokrat Parti’den iktidara gelen Willi Brand başbakanlık koltuğuna oturdu. Aynı zamanda Dünya Sosyalist İnternasyonal Birliği’nin başkanlığını da yürütüyordu. Bu süreçte Willi Brand’ın bir yandan ekonomiyi güçlendirirken diğer yandan orta direği kuvvetlendirme çabalarını özenle, hayretle ve hatta neden bizim ülkemizde de aynı şeyler olmuyor diye hayıflanarak kıskançlıkla gözlemliyordum. Yıllar içinde yaptığı çalışmalar doğrultusunda işsizliği bugünkü seviyeden çok daha aşağılara yani % 2’nin altına çekmeyi başarmıştı. İşsiz kalanları ise işsizlik maaşı ile destekliyordu. Kimseyi mağdur bir Alman vatandaşı olarak yaşatmak istemiyordu. Doğu Almanya yönetimleri Batı Almanya’ya ateş püskürürken, Willy Brand ise Doğu Almanya ile alakalı ne zaman bir konuşma yapsa, hep barıştan, sulhden, güzellikten, birliktelikten bahsederdi. “Onlar bizim kardeşlerimizdir. İçinde bulundukları durumu anlamak bizim önceliğimizdir” diyerek siyaset yapardı. Ardından aynı partiden hükümeti kuran Helmut Schmidt’in sürdürdüğü politikalar da farklı olmadı. Sabırla sürdürülen yapıcı politikalar ılımlı konuşmalar, barışçıl söylemler Doğu Almanya halkı arasında 1989’da çatırdamaları başlattı ve Ekim 1990 yılında, savaş sonrası ikiye bölünen halk ve ülkeler aradaki duvarları yıkıp birleştiğinde Willy Brand’ın politikalarını ısrarla devam ettiren ve bu defa sağ partiden Başbakan seçilmiş Helmut Kohl vardı.

Demek istediğim o ki; gençlik yıllarında Willy Brand’ın yaptığı politikalar ve özellikle Doğu Almanya’ya hitaben, mütemadiyen “barış” için sarf ettiği çabalara, söylemlere, uyguladığı ekonomik politikalara hayrandım.

Siyasete İlk Adım

1983 yılında, Foça’da ilçe teşkilatının kurulduğu sırada “kurucu üye” olarak yerimi aldım. Sırasıyla yönetim kurulunda üye, ilçe başkan yardımcılığı ve ilçe başkanlığı görevlerinde bulundum. Heyecanla parti ahlakı, disiplini ve tüzüğü doğrultusunda çalışmaları başlattık. İlk yenilgimizi 1984 yerel yönetim (Belediye) seçimlerinde aldık. Çok üzüldük. Belediye meclisinde altıya karşı üç üye olmamıza rağmen gelenekler ve kurallar doğrultusunda parti grup toplantılarında alınan kararlara belediye meclis toplantılarında sadık kaldık. Kimi zaman azınlıkta olmamıza rağmen başarılı olduk. Çalışkanlık, dürüstlük, azim, gayret ve her şeyden önce parti disiplininin gösterdiği yoldan yürümeyi ve parti ahlakına uygun hareket etmeyi ilke edindik. Foça’yı koruyarak, kollayarak, değerine değer katarak, ileriyi taşıyacağına inanmış bir ekibin yaptığı çalışmalar çoğu zaman güzel sonuçlar verdi. Elbette hatalar da yapıldı. Hataların yapıldığı yerlerde parti ilçe yönetimi uyarısını ihmal etmedi. Hem uyardı hem de genişletilmiş grup toplantılarında kentimiz için önemli olan konu ve fasıllarda yol gösterici oldu. Aslında siyaset içinde kişi hangi kademede yada görevde olursa olsun, içinden çıkıp geldiği ilçe yönetimine parti disiplini ve ilke kuralları gereği kendini sorumlu hissetmelidir. Bu bağlamda bilinmelidir ki; İlçe yönetimi, yerel yönetimin üstünde çok saygın bir organdır. Bu organı zayıflatmayı hiçbir kimse aklından bile geçirmemelidir. Bu konu da maalesef Bakırçay havzasında ya da yakın çevremizde bazı dönemler çok kötü örneklerin yaşandığı olmuştur. Yerel yönetimlere seçilmiş bazı başkanların yada meclis üyelerinin bir bölümünün “ben her şeyi bilirim veya bildiklerim bana yeter” edasıyla parti ilçe yönetimlerini önemsemediğini gördüm. Onlar için “son” hiçbir zaman iyi olmamış, çoğu kez onlar siyasette hüsrana uğramışlardır. Hal böyleyken gelelim şimdi “nitelikli siyasetin” ihtiyaç duyduğu Parti ilçe başkanı ve yönetiminin nasıl olacağına…

Nasıl Bir Başkan Olmalı…

Bu doğrultuda önümüzdeki günlerde delegeler, Foça’da ilçe Başkanını ve Yönetim kurulu üyelerini seçecekler. Bu bağlamda seçecekleri başta başkanlık yapmak isteyen adaylarda ve yönetim kurulu üye adaylarında aşağıdaki özelliklerin olmasını Foça için, Foça Halkı için ve Türkiye için çok önemsiyorum.

1- İçi dışı, fikri zikri bir olmalıdır.

2- Samimi, açık yürekli, açık sözlü ve güven verici olmalıdır.

3- İnsan ilişkilerinde kuvvetli olmalı. Onları dinleyen, anlayan, sorunlarını önemseyen ve çözmeye odaklı davranmalıdır.

4- İnsanları sevgi ve saygıyla kucaklayarak, herkesin derdine derman olmaya çalışacak donanımda olmalıdır.

5- İçinde yaşayan insan dokusundan (Mübadil aileler, Askeri personel, entellektüeller gibi) dolayı marjinal olan Foça siyasetini iyi biliyor, iyi analiz ediyor ve iyi sonuç çıkarıyor olmalıdır.

6- Siyasette ülke gündemini takip eden ve Foça’da genel siyasete uyumlu çalışmalı, Foçamızın ve ülkemizin geleceği için sıkça ve halkla birlikte olmalı ve halktan gelecek önerileri ilgili yerlere ulaştıracak azim istek ve gayrette olmalıdır.

7- Fedakarlık ve düzenli çalışma gerektiren parti ilçe başkanlığını yürütürken yönetim kurulu üyeleri ile gerekli iletişimi, uyumluluğu, birlikte çalışma kriterlerini oluşturmalı ve başarıya giden yolda devamlılığı sağlayabilmelidir.

8- ABD ve AB tarafından desteklenen 90 yıllık Cumhuriyet değerlerimize karşı bir çaba yürütülmektedir. İlçe başkanı ve yönetimi Foça’dan başlayan çalışmayla ilçemiz halkına ve yakın çevresine dokunarak durumu anlatmalıdır. Bunu yaparken gerekli çareler için halkla birlikte politikalar üretmelidir.

9- İlçenin geleceği için kentin sorunlarını bilen yada öğrenmeye meyilli olan, tespit ettiği sorunları halktan destek alarak çözüm yollarını araştıran, “ben değil biz” hedefini gözeten anlayış içinde olmalıdır.

10- Başta Mülki Amirlik ve Belediye yönetimi olmak üzere, diğer Kamu Kurumları, Dernek ve Vakıflarla fevkalade iyi ilişkiler kurmalı ve buradan çıkışla ilçe ve ülke menfaatleri adına siyaset yapmaya muktedir olmalıdır.

11- Elbette bu maddeleri çoğaltmak mümkündür. O da seçilecek Parti İlçe Başkanın ve Parti İlçe Yönetiminin ilk görevlerinden biri olmalıdır.

Atatürk Mahallesi’nde ise durum biraz farklıydı. Burada daha ziyade yerliler vardı. Bu durum zaman içerisinde Büyükdeniz ve Küçükdeniz olarak adlandırılan iki farklı bölge yarattı. Aralarında her zaman pek çok konuda gizli ve tatlı bir rekabet yaşanır oldu. İlçenin yönetiminde daha ziyade Büyükdeniz’de oturanlar bulunmaktaydı. Onlar kendilerini biraz imtiyazlı sayardı. Büyükdeniz halkı zorunlu olmadıkça Küçükdeniz tarafına geçmez, bu bölgenin kahvelerine pek uğramazlardı. Buna rağmen çarşıda görüşür konuşur ve halleşirlerdi. Yıllar ilerledikçe, özellikle 2. Dünya Savaşı sırasında yaşadıkları kader birliği sonucunda kaynaştılar. Kız alıp vermeye, akraba olmaya başladılar. Çarşı ise şimdiki 115 (Hamam sokağı) ve 210 nolu (Susam sokağı) sokaktaydı. İlkokul Küçükdeniz’deki Taş Mektep’ti. Çocuklar arasında ise rekabet söz konusu değildi. Onlar gerek okulun bahçesinde gerek Foça’nın sokaklarında köşe kapmaca, saklambaç, çelik çomak, körebe oynarlar, bezden yapılmış topun peşinde koşarlardı.

Foça İdman Yurdu

Gençler ise şimdiki Otel Karacam’ın bitişiğinde bulunan o zamanki tek katlı binada, yaygın kanaate göre 1930’larda kurulduğu düşünülen “Foça İdman Yurdu” çatısı altında top oynarlardı. Foça İdman Yurdu’nu kimlerin, hangi koşullarda nasıl kurduğu hakkında maalesef bir kaynak yok. Ancak yaptığım araştırmalar ulaştığım resimler ve resimlerin arkasında yazılı notlara göre, kurulduğu o yıllarda, Foça İdman Yurdu’nda top koşturduğu söylenen Mehmet Rauf Çelebi’nin Foça İdman Yurdu’nun kurucuları arasında olması ihtimali yüksektir. Zira 1929 – 1935 yılları arasında İzmir Sanat Mektebi’nde okurken, okulun takımında top oynadığını, okulun spor kolunda görev yaptığını, ardından İzmirspor’a geçtiğini ve orada da top koşturduğunu, geride bıraktığı kaynaklardan biliyoruz. Rauf Çelebi, Sanat Mektebi’nde okurken staj için gittiği Kırıkkale’de, Kırıkkalespor oyuncuları arasında yer aldığını ve bu durumu bizzat kendisi bana 1972 yılında bir sohbet sırasında Keskinli olmamdan dolayı anlatmış ve şöyle devam etmişti. “Kırıkkale’de yeni kurulmuş silah fabrikasında staj yaptığım ve aynı zamanda Kırıkkalespor’da top koşturduğum sırada, babam Niyazi Çelebi, otobüs ile Kırıkkale’ye geldi. Bana, oğlum “Foça’ya dönmeni istiyorum. Buralarda kalmanı istemiyorum. İşimiz gücümüz başımızdan aşkın. Hal böyleyken, senin buralarda staj yapmanı, top oynamanı doğru bulmuyorum” dedi. Bunun üzerine, stajı yarıda kestim. Kırıkkalesporu bıraktım. Babamla Foça’ya döndüm. (O yıllarda Çelebi ailesi, Foça’ya elektrik tedariki sağlıyor, zeytinyağı fabrikası ve un değirmenin işletmeciliğini yapıyordu.)

Babasının yanında iş başı yapan Rauf Çelebi’nin aklında hala top koşturmak da vardı. İşte tamda o yıllarda, yani 1930’lu yılların ortalarında vücut bulan Foça İdman Yurdu’nu kuranların arasında yer aldığı ve top oynadığı kuvvetli bir ihtimal olarak karşımıza çıkmaktadır. O yıllarda Foça İdman Yurdu’nun Karşıyaka, Menemen, Bergama, Dikili’nin ilçe takımlarıyla maç yaptığı bilinmektedir.

2. Dünya Savaşı Foça’ya Futbol da Dahil Olmak Üzere Her Alanda Zarar Verdi.

2. Dünya Savaşı, Foça’da süregiden keyifli, huzurlu, sakin ve standardı yüksek yaşamı ve Foça İdman Yurdu’nu da olumsuz etkiledi. Çok önemli stratejik özelliği olan Foça’da alınan savaş tedbirleri nedeniyle, komşu ilçelerden hiçbir takım Foça’ya giremedi. O andan itibaren top oynamak, maç yapmak hiçbir zaman olmadığı kadar zorlaştı. Zorlaşmak sadece top oynamakla sınırlı kalmadı. Başta kent ekonomisi olmak üzere başka alanlara da sirayet etti.

2. Dünya Savaşı’nın başladığı andan itibaren, Foça, 1. Derece yasak askeri bölge ilan edilince neredeyse hayat durdu. Her şeyin yasaklanması ve sıkı kontrollerin artmasının yanı sıra mevcut tuz işletmeleri de zora düştü. Hele hele deniz yolunun da kapatılması, yük gemilerinin Foça’ya giriş çıkışlarının yasaklanması sonucunda, kent ekonomisini ayakta tutan dört adet tuz deposu kapandı. Tuz işletmeleri ve depoları kapanınca, burada çalışan 500 işçi, aileleri ile birlikte Foça’yı terk edince, 4500 civarında olan Foça nüfusu 2500’lere geriledi.. Gidenlerin arasında top oynayan oyuncular da vardı. O zamana kadar tuz işletmelerinde çalışanların sayesinde güçlü ekonomisiyle birlikte, güçlü takımı da olan Foça, çok konuda sıkıntıya düştü. Komşu ilçelere göre Foça ekonomisi, olabilecek en dezavantajlı konumdaydı.

Bu Arada Takım Dağıldı.

Savaş bitti. Para yoktu. Top hiç yoktu. Buna rağmen o yılların mevcut koşullarında bu defa Foça’da iki ayrı mahalle takımı doğdu. Birisi Atatürk Mahallesi’nin takımı, diğeri ise İsmetpaşa Mahallesi’nin takımıydı. Tabii ki mahalleler arasında bazı alanlarda var olan, gizli ve tatlı rekabet futbola da yansımıştı. Atatürk Mahallesi’nin takımında 1-2 top vardı. Ancak İsmetpaşa Mahallesi’nin top koşturanları sağdan soldan buldukları askeri kumaşları terzi Tayyar ustaya götürür, bezden top yaptırırlardı. Takım içinde top koşturan Selahattin Sabancı’nın babası marangoz Ahmet usta oğlunun top oynamaya düşkünlüğünü bir keresinde görmüş, ona bir havalı top almayı, kafasının bir kenarına yazmıştı. Malzeme için İzmir’e gittiğinde, top almış, Selahattin’e vermişti. Bu top mahalleye gelen ve hava ile şişirilen ilk toptu. Oyuncuların ayakları bu topa alışıncaya kadar epey bir süre geçti. Selahattin Sabancı ve Rahmetli Can’ın babası Nazif Demiral başarılı futbolculardandı. Selahattin, Bergama ve Dikilisporda top koşturdu. Nazif Demiral ise Dikilispor’da yıllarca kalecilik yaptı. Foça’da bu iki mahalle birbirleriyle çok sık top oynarlardı. Takımlar çok hırslıydı hemen hemen iki mahallenin yaptığı her maçta kavga çıkardı.

Atatürk Mahallesi takımı, şimdiki Belediye Sosyal Tesisler’den, Migros’a kadar olan düz alandı. Bu alana “Tuz Tabanı” denilirdi. 2 – 3 tane evden başka bir şey yoktu. Deniz çekildiğinde geriye tuz tabakası bıraktığı için, Tuz Tabanı denilirdi. O zaman şimdiki gibi rıhtım olmadığından deniz suyu gel – git yapar, arkasından tuz bırakırdı. Bu alanda ekme biçme olmazdı. O bölgedeki evler ise derenin öteki tarafında bulunurdu. Atatürk Mahallesi’nin (Büyükdeniz) futbol sahası burasıydı.

İsmetpaşa Mahallesi’nin top sahası ise şimdiki Hükümet Konağı’nın yanındaki boş araziydi. Her akşamüstü oraya gidilirdi. Kendi aralarında idman mahiyetinde top oynarlardı. Maç bitince sahanın yanı başında Murtaza Bey’in mandalin ve portakal bahçesinin duvarına çıkar portakal ve mandalin çalarlardı. Çaldıkları yetmez, bir de Murtaza Bey bahçenin içindeyse duvarda beklerler, sırf gıcık olsun diye çaldıklarının sayısını Murtaza beye söylerlerdi. Allah rahmet eylesin, Rıfat Can’ın amca çocuğu olan Murtaza Bey, tonton sevecen bir insandı. Kızdığı zaman baldızı Hacer’e seslenir, kendi şivesi ile “Hacer yine geldiler getir gırayı (saçma atan tüfek) şunlara bir sıkayım” derdi. Hacer Teyze tüfeği getirir, Murtaza Efendiye verirdi. Murtaza Efendi gerçekten duvarın üstünde oturan gençlere sıkardı. Ama saçma yerine yeşil mercimek koyardı. Gözleri de iyi görmediğinden körlemesine atardı. Gençler durumu bilirler, o atış yaptığında duvardan aşağıya kendilerini atarlar, gülerek, eğlenerek kaçarlardı. Murtaza Efendi Hacer Hanım’a Limni şivesiyle seslenirdi; “bak lavv.. ölen var mı şunlardan” derdi.

Sonraki yıllarda, İsmetpaşa Mahallesi takımı şimdiki Komanda Okulu içinde kalan futbol sahasında top oynardı. Ancak 1960 ihtilalinden hemen sonra mahallenin sahası ve etrafındaki 3-5 tane ev kamulaştırıldı. Komando Okulu’na verildi. Kamulaştırmadan ev sahipleri ve Foça Belediyesi para aldı. O zaman kamulaştırmaya karşı çıkmak veya farklı bir öneride bulunmak mümkün değildi. 1960 ihtilalinden hemen sonra iki takımı olan Foça’nın futbol sahası kalmamıştı. Komutanlıktan alınan izinle askeriyenin içinde kalan sahada bir müddet top oynamaya devam edildi. Ancak her defasında izin al, zamanlı gel, zamanlı git keyifli olmuyordu.

Midilli İle Dostluk Maçı

1950’li yılların başında, bir gün Midilli adasından gelerek Türkiye kıyılarında balık avlayan iki Yunan balıkçı yakalanır. Kısa sürelide olsa, o zaman Fatih Cami’nin yanında bulunan cezaevine konulur. Daha ziyade Limni’den gelen mübadiller, her gün tepsi içinde oğlak çevirmesi dahil olmak üzere Yunanlılara yemek götürürlerdi. Yanlışlıkla Türk karasularına girdikleri açıklık kazanınca salıverildiler. Aynı gün, şimdiki taksi durağının yanındaki parkta Limnililerce veda yemeği düzenlendi. Ardından gördükleri Türk misafirperverliği karşısında memnuniyetlerini gizleyemeyen ve şaşkınlık içinde olan Yunanlılar, Midilli’ye gitmek üzere teknelerine bindiklerinde, “bu dostluğu bir maçla perçinlemeliyiz” diyerek ayrılırlar. Bu sebepten mi? Değil mi? Pek bilinmez ama kısa bir zaman sonra, Midilli ile bir dostluk maçı yapılır. Maç kadrosuna Dikili ve Menemen’den de futbolcular alınır. Foça’dan kaleci olarak Nazif Demiral ve Tayfur Merul katılırlar. Maç Midilli’de yapılır. Ancak Türk takımı dostluk maçında 3-0 yenilir. Hayal kırıklığı ile Ayvalık’a gelirler. Dikilili futbolcular kent merkezine kadar götürülür. Menemen’e gitmekte olan otobüs, Foçalı futbolcuları ana yolda, Karakol kavşağında hem de gece yarısı indirir. Foçalı futbolcular, kaybedilen maçın ve yol yorgunluğunun üstüne, tüm gece yürüyerek sabaha doğru Foça’ya gelirler. Bu olaydan sonra da Nazif Foçaspor’da ve Dikili’de, Tayfur ise Foça‘da uzun yıllar futbol oynadı. Ancak Midilli yenilgisinden sonra Foça’da güçlü bir takım doğdu. Aralarında, bir iki subayın da bulunduğu takımda Baykuş şöför Orhan, Nadir Sanlı, Reha Midilli, Necati Yenipazar, Hüseyin Limlili, Selahattin Sabancı, Nazif Demiral, Orhan Acar, bulunuyordu. Kaptanları ise Ahmet Şansever’di. Bu takım ilçeler arası yapılan maçlarda zaferden zafere koştu.

Engellenemeyen Son

İnişler çıkışlar yaşayan Foçaspor’da en uzun soluklu top oynayan ve aynı zamanda koyu Beşiktaşlı olan merhum Tayfur Merul’un kalecilik yaptığı 70’li yıllarda dilden dile dolaşan ve bilinen bir hikaye dilden dile dolaşır. Hikayeye göre; Menemenspor – Foçaspor bir maçta Menemen’de karşı karşıya geldiler. Foçaspor’un hiçbir iddiası kalmamıştı. Ancak Menemenspor, Foçaspor’a 14 gol atarsa averajla şampiyon olacaktı. Menemensporlular, Foçaspor yönetiminde olan ve aynı zamanda da top koşturan H. Tutar, M. Limlili, A.Mert ile temasa geçerler. Ne yerler ne içerler ne konuşurlar bilinmez ama maçtan sonra Menemenspor İzmir Amotör Liği Şampiyonu olurken, Foçaspor da 14 çift ayakkabı ve bir de yeni meşin top ile Foça’ya döner.

Yokluk ve çaresizlik olsa gerek Foçaspor forma yaptıramadığı yıllarda Karşıyakaspor’dan aldığı forma ile maçlara çıkardı. O bakımdandır ki Foçaspor’un da forma renkleri Karşıyakaspor’un gibi kırmızı – yeşildi. Karşıyakaspor’dan uzun yıllardan beri forma alınmamasına rağmen alışkanlıktan veya benimsenmekten dolayı olsa gerek Foçaspor’un forma renkleri kırmızı – yeşil olarak devam etmektedir.

1960’ların sonu, 70’lerin başlarında Şerif Beytorun, İbrahim Elko, Mehmet Yarba, Sadettin Akcakoca, Salih Eser, Figo Fikret, Hüsnü Çelik, Hüseyin Tutar, Sadi Eser, Orhun Mert ve Tayfur Merul’dan oluşan kadronun aslında güzel maçlar oynamasına, başarılı olmasına karşın, takımda top koşturan Foçalı gençlerin pek çoğu Fransız Tatil Köyü’nde çalışıyorlardı. Takımda top koşturan oyuncuların önemli bir bölümü Club Med kapanınca İsviçre’ye kış sporlarının yapıldığı şehirlerdeki diğer Club Med’lerde çalıştırılmak üzere İsviçre’ye gidiyorlardı. Geçim derdi veya iş kaygıları nedeniyle ortaya çıkan sebeplerden dolayı, takım ilgisizlikten 1972 yılında kapandı. Bir sonraki Foçaspor takımı onbeş yıl aradan sonra 1987 yılında yeniden kuruldu.

Kaynak: Bu yazıda verilen bilgiler Süleyman Ege, Nalan Karaca ve Hüseyin Tutar ile yapılan sohbetlerden edinilmiştir.

1935’ler Foça İdman Yurdu binası

Foça 50’li yıllar

71 Foçaspor Tatil Köyü maçı öncesi

Yatılı okudukları sırada biz de ailece tanışmıştık. Sebepler çoğalınca Bodrum’a varınca tanıdıkları ziyaret kaçınılmaz olacaktı. Yollar bugünkü gibi rahat değildi. Daha dar ve dönemeçliydi. Mesafe de uzundu. Buna rağmen keyifli bir yolculuğun ardından Bodrum’a vardık. Önceden bildiğimiz adrese göre, Merkez Adliye Cami yakınlarında oturuyorlardı. Evi kolay bulduk. Ancak evde kimse yoktu. Teknoloji de bugünkü gibi gelişmemişti. Alanya’dan çıktığımızda “geliyoruz” diye haber verememiştik. Neyse ki komşuları durumu görünce hemen yardımcı oldular. Önce “onlar, yaz aylarında Bodrum kalabalık olunca, Gümbet’e gidiyorlar, yazı orada geçiriyorlar” dediler. (Gümbet o zaman çok daha sakindi) Komşularının yardımıyla dostlarla buluştuk. Yedik, içtik, muhabbet, sohbet derken, güzel bir günün ardından ertesi sabah Foça’ya gelmek üzere yola koyulduk.

Ne var ki şu “kalabalıktan dolayı yazları Bodrum’da oturmuyorlar” sözü ne yalan söyleyeyim yıllarca kafama takılmıştı. Ancak bu yıl Ramazan bayramında Foça’da yaşadıklarımızdan sonra, durumu çözdüm. Bodrumlu dostlarımızı şimdi daha iyi anladım.

80’Lİ YILLARIN FOÇA’SINDAN

1980’li yıllarda nüfusu 2.850 civarında iken, Foça Turizm Danışma Müdürlüğü’nde, hatırladığım kadar yazıyorum, Yılmaz Gencer Bey, Manolya Sucukçu Hanım, Gürsel Özbey Hanım, Ali Çakmak Bey çalışıyorlardı. O yıllarda bir yandan tatil köyünde konaklayan, diğer yandan danışmaya gelen yerli yabancı turistlere yardımcı oluyorlardı. Ali bey ise, diğer rutin işlerinin yanında bir de Cumartesi günleri Foça girişinde yerini alır, Foça’ya gelen yabancı araçları sayar, bunun üzerinden istatistikler tutulurdu. Buradan varmaya çalıştığım nokta şurası. O yıllardan başlayarak 2010’lara kadar en azından hafta sonlarında genel olarak da Cuma günü aracıyla gelen yerli turistler, Cuma-Cumartesi otelinde kalır, garson tarafından salataların ve flambelerin masada yapıldığı restoranlarda, iki gün yer içer, barlarında eğlenirdi. Hafta sonunun ardından ya Pazar akşamı yada Pazartesi Foça’dan ayrılırdı. Gelenler, Foça’nın hafta içi güzelliğine hafta sonu güzelliği de katarlar, bereketi de beraberlerinde getirirlerdi. Bu durum giderek önce Cumartesi gelmeye, Pazar gitmeye dönüştü. Ardından İZBAN’ın sunduğu ulaşım imkanıyla sabah gel-akşam git şeklini aldı. Bu alanda yaşanan değişiklik, Foça’da yeme-içme ve eğlence mekanlarında farklılıklar doğurdu. Eskiden, ekmek arası köfte satan bir tane bile mekan yokken, şimdilerde köşe bucak balık dahil, her şeyi ekmek arasına koyup satan mekanlarla doldu. Ve yine eskiden, gece mekanlarında eş veya arkadaşlarıyla güzel vakit geçiren topluluklar, şimdilerde ellerinde bira şişesiyle, ya yollarda tırıstlıyor, ya da biraz sonra eşek şakası sonucu, kavga edeceği arkadaşlarıyla kumsalda veyahut ağacın altında, kuytu bir yerde sarhoş olmaya çalışıyor. Sahilde bir büfe, yaz aylarında iki kamyon dolusu küçük su, bir tekel bayii, bir kamyon dolusu bira satarken, tüm restoranlar bir arada bir kamyon rakı satamıyorsa, plajlarda çoğul kalabalık erkeklerden oluşuyorsa, Foçalıların pek çoğunun gidecek “Gümbet’leri” olmadığından, sezon başında önce hafta sonlarını, sonra da Temmuz- Ağustos aylarını evlerinde geçirmeyi, bilinen nedenlerden dolayı plaja gitmemeyi tercih ediyorsa, burada sürdürülebilir turizm için çanlar çalıyor demektir.

Dubrovnik giriş kapısı

DUBROVNİK EYLEMİ

Adriyatik Denizi kıyısında bulunan, Kotor ve Burugge gibi dünyanın en iyi korunmuş kentlerine benzeyen ve Unesco’nun korunması gereken şehir seçtiği, Dubrovnik’in başta belediye başkanı ve ardında halk olmak üzere 3-4 sene önce başlattığı bir girişim var. Girişimde diyorlar ki,

“Ey.! Avrupa Birliği, Dubrovnik’e günde 25.000 turist geliyor. Oysa kentimiz iyi koşullarda sadece 7.000 turisti ağırlayabilir. Aşırı ziyaretçi nedeniyle, eski tarihi kentin sokaklarında caddelerinde aşırı derecede kalabalık oluyor. Sonuçta gelen turistler özenle görmek istedikleri tarihi değerlerimizi göremiyorlar. Ortaçağ hayatına dokunmak, yaşamak istiyorlar ama yaşayamıyorlar. Eski kent çıkışı Pile Gate Meydanı’nda ulaşım çekilmez oluyor. Otoparklar yetmiyor. Dolaysıysa Dubrovnik şehri, aşırı kalabalıktan dolayı kendisini ziyaret edenleri mutlu kılmakta zorlanıyor. Bu da kentimizin uzun uğraşlar sonucu yakaladığı “sürdürülebilir turizmi” çok yönden tehdit ediyor. Bu itibarla “lütfen Dubrovnik’e sınırlı sayıda turist girişi için bir eylem planı geliştirin” diyor.

Bana göre Foça’mızın değerlerini korumak ve kollamak, çağdaş yaşamın ihtiyaç duyduğu (altyapı dahil) her bir eksikliği kısa sürede tamamlamak, kültürel etkinlikleri arttırmak, balıkçılığın ve turizminin ehli ellerde gelişimini sağlamak, kent ekonomisini kalıcı ve sağlam zemin üstüne oturtmak demek, içinde yaşanabilir bir Foça’yı, sürdürülebilir bir turizmi yaratmak demektir.

Not; Foça görselleri için, Sayın Hasan Eser’e teşekkürlerimle.

2018 Plaj

Foça 1970 – 2018

Foça 70’li yıllar

Foça 80’li yıllar

Foça Küçükdeniz

Küçükdeniz balıkçılar

Küçükdeniz 2018

Bodrum

Old Dubrovnik

Dubrovnik Surları

Üsküp’e de bu duygularla ayakbastım. İyonluların Foça’dan gitmesine sebep olan, arkasından kente yerleşen Pers İmparatorluğu’ndan Foça’yı alan, Foça’yı Makedonya topraklarına katan, aynı zamanda Anadolu’da yaptığı tüm savaşları kazanarak, Mısır’a kadar ilerleyen, Makedonya kralı Büyük İskender’in baba diyarı Üsküp’teyim. 2. Philipp’in oğlu olan Büyük İskender, Makedonya’dan çıkarak Mısır’dan Hindistan’a kadar toprak üstüne toprak kazanmış, ülkesinin sınırlarını uçsuz bucaksız kılmıştı. Dünyanın en tanınmış ve en çok bilinen imparatorluklarından birini kurmuştu. Daha 40 yaşına gelmeden ölen Büyük İskender’in kurduğu imparatorluk, kısa zamanda çökmüş, kazanılan topraklar bir bir Roma İmparatorluğu’nun eline geçmişti.

Büyük İskender’in şehri Üsküp’e THY uçağı ile İstanbul’dan bir buçuk saatlik uçuşun ardından indim. Bu sefer yanımda torunlarımızdan vakit bulan, bana eşlik eden eşim de vardı. Eşim Nalan hanım, son on yıldır anne ve babaları çalıştıkları için, genel olarak torunlarla ilgilenmek, onlara bakmak, onları yetiştirmek gibi güzel ve tatlı bir uğraş içindedir. Neyse kısmet oldu şükür bu defa eşimle düştük yollara, O da seyahati, gezmeyi, görmeyi sever.

Orta ölçekli ve tertemiz bir hava limanında sıcak insanların güler yüzü ile karşılaştık. Hava limanının adı beklediğim gibi “Great Alexander” Büyük İskender’di. Liman bir Türk firması olan, Türkiye’de de çok fazla hava limanı işleten TAV tarafından yapılmış ve işletilmekteydi. Uçakta tanıştığımız ve hemen kaynaştığımız Nesrin hanım ve oğlu Deniz bey ile birlikte taksi kiraladık. Şehir merkezine yaklaşırken, bugünü ve yarını birlikte geçirmeye karar verdik. Yarım saat sonra taksi bizi otele getirdi.Yol arkadaşlarımızın oteli bize yakın ama başka bir noktadaydı. Beraber bir yorgunluk kahvesi içtikten sonra bugün birkaç saat birlikte Üsküp’ü gezip dolaşacak gördüklerimizi kendimizce yorumlayacaktık.

Üsküp Meydanı

Great Alexander Meydanı

Otelden ayrılıp şehir meydanına gelince gördüklerimizden şaşkına döndük. Tam olarak ifade etmek gerekirse, ağzımız açık kaldı; yorum yapamaz olduk. Daha sonra da kentin her tarafında gördüğümüz gibi meydan, Büyük İskender’in ve babası 2. Philipp’in yanı sıra onlarca kahramanın, yazarın, şairin, düşünürün ve ülkelerine katkıda bulunmuş diğer insanların heykelleri ile bir baştan bir başa süslenmişti. Temizliği ve çevre düzenlemeleri ile dikkat çekmesinin yanı sıra, Vardar nehri üzerine yapılmış birbirinden farklı mimari dokuya sahip köprüler de en azından Vardar nehrinin kendisi kadar çekim ve cazibe merkezi olmuş. Bağımsızlık kazanıldıktan sonra, başta Vardar nehrinin her iki tarafında olmak üzere, kentin meydanları, parkları, caddeleri, köşe başları, kesişme noktaları, heykellerle donatan Makedonlar kentsel dönüşüm çerçevesinde, gurur duydukları görkemli tarihlerini yeniden gün ışığına çıkartmak için kolları sıvamışlar. Başta kamu binaları olmak üzere tüm diğer yapıları birbirinden gösterişli sütunlu, pegimentli, neo klasik ve antik dönem mimarisi ile yeniden inşa ediyorlar.

Gündüz gözü ile gördüğümüz, özenle resimlerini çektiğimiz binaların tamamı gece aydınlatmaları ile başka bir cazibe kazanıyor. Büyük İskender’in tarihteki yerini, adına layık bir şekilde, onu gelecek yüzyıllara taşımak adına Üsküp merkezinin yeniden yaratıldığı intibasına kapılmamak mümkün değil. Zannediyorum bu çalışmalarla Avrupa’nın orta yerinde sürdürülebilir tarih turizmini öne çıkarmaya çalışıyorlar. Aslına bakarsanız doğru da yapıyorlar. Turizmde imaj yaratmak kolay bir iş değildir, zordur. Onlar yarınları bugünden görmüşler, kentsel dönüşüm adı altında tarihlerini her vesile ile gün ışığına çıkarmaya başlamışlar. Bana göre hedefleri çok net. Tarih turizminde biz de varız diyorlar.

Üsküp Mustafa Paşa Camii

Osmanlı İzleri

Vardar nehrinin öteki tarafında bulunan Osmanlı kalesi ile kalenin eteklerinde kurulmuş Osmanlı kenti her şeyi ile dimdik ayakta duruyor ve yaşıyor. Şehrin bu kısmında rahatlıkla Türkçe konuşabilirsiniz. Hemen hemen herkes Türkçe konuşuyor. Osmanlı tarzında yüzlerce bina ve o dönemi birebir yaşatan çarşı, pazar, lokanta, meydan, kıraathane, berber, hamam, camisi ile canlı diri ve Avrupa’nın ortasında yaşayan bir Anadolu kenti gibi. Burada dolaşırken kendimi Bursa Ulu Cami’nin bulunduğu bölgede hissettim. Üsküp’te para birimi Makedonya dinarıdır. 1 TL yaklaşık 17 Makedonya dinarı ediyor. Konaklama ve yeme içme, alışveriş ülkemize göre yaklaşık %50 ucuz.

Üsküp, hem Büyük İskender ‘in (Makedonya İmparatorluğu) ve hem de Osmanlıların şehirde bıraktığı izlerle Avrupa’nın gözdesi olmayı ve sürdürülebilir turizm yapmayı hedeflemiş, bu doğrultuda da daha şimdiden ivme kazanmış.

Yakın vadede etkili tanıtım çalışmaları ile Avrupalı turistlerin vazgeçilmezi olursa şaşmam.

Üsküp Kalesi

Üsküp Taş Köprü

Üsküp Arkeoloji Müzesi