Sebahattin Karaca

Atatürk Mahallesi’nde ise durum biraz farklıydı. Burada daha ziyade yerliler vardı. Bu durum zaman içerisinde Büyükdeniz ve Küçükdeniz olarak adlandırılan iki farklı bölge yarattı. Aralarında her zaman pek çok konuda gizli ve tatlı bir rekabet yaşanır oldu. İlçenin yönetiminde daha ziyade Büyükdeniz’de oturanlar bulunmaktaydı. Onlar kendilerini biraz imtiyazlı sayardı. Büyükdeniz halkı zorunlu olmadıkça Küçükdeniz tarafına geçmez, bu bölgenin kahvelerine pek uğramazlardı. Buna rağmen çarşıda görüşür konuşur ve halleşirlerdi. Yıllar ilerledikçe, özellikle 2. Dünya Savaşı sırasında yaşadıkları kader birliği sonucunda kaynaştılar. Kız alıp vermeye, akraba olmaya başladılar. Çarşı ise şimdiki 115 (Hamam sokağı) ve 210 nolu (Susam sokağı) sokaktaydı. İlkokul Küçükdeniz’deki Taş Mektep’ti. Çocuklar arasında ise rekabet söz konusu değildi. Onlar gerek okulun bahçesinde gerek Foça’nın sokaklarında köşe kapmaca, saklambaç, çelik çomak, körebe oynarlar, bezden yapılmış topun peşinde koşarlardı.

Foça İdman Yurdu

Gençler ise şimdiki Otel Karacam’ın bitişiğinde bulunan o zamanki tek katlı binada, yaygın kanaate göre 1930’larda kurulduğu düşünülen “Foça İdman Yurdu” çatısı altında top oynarlardı. Foça İdman Yurdu’nu kimlerin, hangi koşullarda nasıl kurduğu hakkında maalesef bir kaynak yok. Ancak yaptığım araştırmalar ulaştığım resimler ve resimlerin arkasında yazılı notlara göre, kurulduğu o yıllarda, Foça İdman Yurdu’nda top koşturduğu söylenen Mehmet Rauf Çelebi’nin Foça İdman Yurdu’nun kurucuları arasında olması ihtimali yüksektir. Zira 1929 – 1935 yılları arasında İzmir Sanat Mektebi’nde okurken, okulun takımında top oynadığını, okulun spor kolunda görev yaptığını, ardından İzmirspor’a geçtiğini ve orada da top koşturduğunu, geride bıraktığı kaynaklardan biliyoruz. Rauf Çelebi, Sanat Mektebi’nde okurken staj için gittiği Kırıkkale’de, Kırıkkalespor oyuncuları arasında yer aldığını ve bu durumu bizzat kendisi bana 1972 yılında bir sohbet sırasında Keskinli olmamdan dolayı anlatmış ve şöyle devam etmişti. “Kırıkkale’de yeni kurulmuş silah fabrikasında staj yaptığım ve aynı zamanda Kırıkkalespor’da top koşturduğum sırada, babam Niyazi Çelebi, otobüs ile Kırıkkale’ye geldi. Bana, oğlum “Foça’ya dönmeni istiyorum. Buralarda kalmanı istemiyorum. İşimiz gücümüz başımızdan aşkın. Hal böyleyken, senin buralarda staj yapmanı, top oynamanı doğru bulmuyorum” dedi. Bunun üzerine, stajı yarıda kestim. Kırıkkalesporu bıraktım. Babamla Foça’ya döndüm. (O yıllarda Çelebi ailesi, Foça’ya elektrik tedariki sağlıyor, zeytinyağı fabrikası ve un değirmenin işletmeciliğini yapıyordu.)

Babasının yanında iş başı yapan Rauf Çelebi’nin aklında hala top koşturmak da vardı. İşte tamda o yıllarda, yani 1930’lu yılların ortalarında vücut bulan Foça İdman Yurdu’nu kuranların arasında yer aldığı ve top oynadığı kuvvetli bir ihtimal olarak karşımıza çıkmaktadır. O yıllarda Foça İdman Yurdu’nun Karşıyaka, Menemen, Bergama, Dikili’nin ilçe takımlarıyla maç yaptığı bilinmektedir.

2. Dünya Savaşı Foça’ya Futbol da Dahil Olmak Üzere Her Alanda Zarar Verdi.

2. Dünya Savaşı, Foça’da süregiden keyifli, huzurlu, sakin ve standardı yüksek yaşamı ve Foça İdman Yurdu’nu da olumsuz etkiledi. Çok önemli stratejik özelliği olan Foça’da alınan savaş tedbirleri nedeniyle, komşu ilçelerden hiçbir takım Foça’ya giremedi. O andan itibaren top oynamak, maç yapmak hiçbir zaman olmadığı kadar zorlaştı. Zorlaşmak sadece top oynamakla sınırlı kalmadı. Başta kent ekonomisi olmak üzere başka alanlara da sirayet etti.

2. Dünya Savaşı’nın başladığı andan itibaren, Foça, 1. Derece yasak askeri bölge ilan edilince neredeyse hayat durdu. Her şeyin yasaklanması ve sıkı kontrollerin artmasının yanı sıra mevcut tuz işletmeleri de zora düştü. Hele hele deniz yolunun da kapatılması, yük gemilerinin Foça’ya giriş çıkışlarının yasaklanması sonucunda, kent ekonomisini ayakta tutan dört adet tuz deposu kapandı. Tuz işletmeleri ve depoları kapanınca, burada çalışan 500 işçi, aileleri ile birlikte Foça’yı terk edince, 4500 civarında olan Foça nüfusu 2500’lere geriledi.. Gidenlerin arasında top oynayan oyuncular da vardı. O zamana kadar tuz işletmelerinde çalışanların sayesinde güçlü ekonomisiyle birlikte, güçlü takımı da olan Foça, çok konuda sıkıntıya düştü. Komşu ilçelere göre Foça ekonomisi, olabilecek en dezavantajlı konumdaydı.

Bu Arada Takım Dağıldı.

Savaş bitti. Para yoktu. Top hiç yoktu. Buna rağmen o yılların mevcut koşullarında bu defa Foça’da iki ayrı mahalle takımı doğdu. Birisi Atatürk Mahallesi’nin takımı, diğeri ise İsmetpaşa Mahallesi’nin takımıydı. Tabii ki mahalleler arasında bazı alanlarda var olan, gizli ve tatlı rekabet futbola da yansımıştı. Atatürk Mahallesi’nin takımında 1-2 top vardı. Ancak İsmetpaşa Mahallesi’nin top koşturanları sağdan soldan buldukları askeri kumaşları terzi Tayyar ustaya götürür, bezden top yaptırırlardı. Takım içinde top koşturan Selahattin Sabancı’nın babası marangoz Ahmet usta oğlunun top oynamaya düşkünlüğünü bir keresinde görmüş, ona bir havalı top almayı, kafasının bir kenarına yazmıştı. Malzeme için İzmir’e gittiğinde, top almış, Selahattin’e vermişti. Bu top mahalleye gelen ve hava ile şişirilen ilk toptu. Oyuncuların ayakları bu topa alışıncaya kadar epey bir süre geçti. Selahattin Sabancı ve Rahmetli Can’ın babası Nazif Demiral başarılı futbolculardandı. Selahattin, Bergama ve Dikilisporda top koşturdu. Nazif Demiral ise Dikilispor’da yıllarca kalecilik yaptı. Foça’da bu iki mahalle birbirleriyle çok sık top oynarlardı. Takımlar çok hırslıydı hemen hemen iki mahallenin yaptığı her maçta kavga çıkardı.

Atatürk Mahallesi takımı, şimdiki Belediye Sosyal Tesisler’den, Migros’a kadar olan düz alandı. Bu alana “Tuz Tabanı” denilirdi. 2 – 3 tane evden başka bir şey yoktu. Deniz çekildiğinde geriye tuz tabakası bıraktığı için, Tuz Tabanı denilirdi. O zaman şimdiki gibi rıhtım olmadığından deniz suyu gel – git yapar, arkasından tuz bırakırdı. Bu alanda ekme biçme olmazdı. O bölgedeki evler ise derenin öteki tarafında bulunurdu. Atatürk Mahallesi’nin (Büyükdeniz) futbol sahası burasıydı.

İsmetpaşa Mahallesi’nin top sahası ise şimdiki Hükümet Konağı’nın yanındaki boş araziydi. Her akşamüstü oraya gidilirdi. Kendi aralarında idman mahiyetinde top oynarlardı. Maç bitince sahanın yanı başında Murtaza Bey’in mandalin ve portakal bahçesinin duvarına çıkar portakal ve mandalin çalarlardı. Çaldıkları yetmez, bir de Murtaza Bey bahçenin içindeyse duvarda beklerler, sırf gıcık olsun diye çaldıklarının sayısını Murtaza beye söylerlerdi. Allah rahmet eylesin, Rıfat Can’ın amca çocuğu olan Murtaza Bey, tonton sevecen bir insandı. Kızdığı zaman baldızı Hacer’e seslenir, kendi şivesi ile “Hacer yine geldiler getir gırayı (saçma atan tüfek) şunlara bir sıkayım” derdi. Hacer Teyze tüfeği getirir, Murtaza Efendiye verirdi. Murtaza Efendi gerçekten duvarın üstünde oturan gençlere sıkardı. Ama saçma yerine yeşil mercimek koyardı. Gözleri de iyi görmediğinden körlemesine atardı. Gençler durumu bilirler, o atış yaptığında duvardan aşağıya kendilerini atarlar, gülerek, eğlenerek kaçarlardı. Murtaza Efendi Hacer Hanım’a Limni şivesiyle seslenirdi; “bak lavv.. ölen var mı şunlardan” derdi.

Sonraki yıllarda, İsmetpaşa Mahallesi takımı şimdiki Komanda Okulu içinde kalan futbol sahasında top oynardı. Ancak 1960 ihtilalinden hemen sonra mahallenin sahası ve etrafındaki 3-5 tane ev kamulaştırıldı. Komando Okulu’na verildi. Kamulaştırmadan ev sahipleri ve Foça Belediyesi para aldı. O zaman kamulaştırmaya karşı çıkmak veya farklı bir öneride bulunmak mümkün değildi. 1960 ihtilalinden hemen sonra iki takımı olan Foça’nın futbol sahası kalmamıştı. Komutanlıktan alınan izinle askeriyenin içinde kalan sahada bir müddet top oynamaya devam edildi. Ancak her defasında izin al, zamanlı gel, zamanlı git keyifli olmuyordu.

Midilli İle Dostluk Maçı

1950’li yılların başında, bir gün Midilli adasından gelerek Türkiye kıyılarında balık avlayan iki Yunan balıkçı yakalanır. Kısa sürelide olsa, o zaman Fatih Cami’nin yanında bulunan cezaevine konulur. Daha ziyade Limni’den gelen mübadiller, her gün tepsi içinde oğlak çevirmesi dahil olmak üzere Yunanlılara yemek götürürlerdi. Yanlışlıkla Türk karasularına girdikleri açıklık kazanınca salıverildiler. Aynı gün, şimdiki taksi durağının yanındaki parkta Limnililerce veda yemeği düzenlendi. Ardından gördükleri Türk misafirperverliği karşısında memnuniyetlerini gizleyemeyen ve şaşkınlık içinde olan Yunanlılar, Midilli’ye gitmek üzere teknelerine bindiklerinde, “bu dostluğu bir maçla perçinlemeliyiz” diyerek ayrılırlar. Bu sebepten mi? Değil mi? Pek bilinmez ama kısa bir zaman sonra, Midilli ile bir dostluk maçı yapılır. Maç kadrosuna Dikili ve Menemen’den de futbolcular alınır. Foça’dan kaleci olarak Nazif Demiral ve Tayfur Merul katılırlar. Maç Midilli’de yapılır. Ancak Türk takımı dostluk maçında 3-0 yenilir. Hayal kırıklığı ile Ayvalık’a gelirler. Dikilili futbolcular kent merkezine kadar götürülür. Menemen’e gitmekte olan otobüs, Foçalı futbolcuları ana yolda, Karakol kavşağında hem de gece yarısı indirir. Foçalı futbolcular, kaybedilen maçın ve yol yorgunluğunun üstüne, tüm gece yürüyerek sabaha doğru Foça’ya gelirler. Bu olaydan sonra da Nazif Foçaspor’da ve Dikili’de, Tayfur ise Foça‘da uzun yıllar futbol oynadı. Ancak Midilli yenilgisinden sonra Foça’da güçlü bir takım doğdu. Aralarında, bir iki subayın da bulunduğu takımda Baykuş şöför Orhan, Nadir Sanlı, Reha Midilli, Necati Yenipazar, Hüseyin Limlili, Selahattin Sabancı, Nazif Demiral, Orhan Acar, bulunuyordu. Kaptanları ise Ahmet Şansever’di. Bu takım ilçeler arası yapılan maçlarda zaferden zafere koştu.

Engellenemeyen Son

İnişler çıkışlar yaşayan Foçaspor’da en uzun soluklu top oynayan ve aynı zamanda koyu Beşiktaşlı olan merhum Tayfur Merul’un kalecilik yaptığı 70’li yıllarda dilden dile dolaşan ve bilinen bir hikaye dilden dile dolaşır. Hikayeye göre; Menemenspor – Foçaspor bir maçta Menemen’de karşı karşıya geldiler. Foçaspor’un hiçbir iddiası kalmamıştı. Ancak Menemenspor, Foçaspor’a 14 gol atarsa averajla şampiyon olacaktı. Menemensporlular, Foçaspor yönetiminde olan ve aynı zamanda da top koşturan H. Tutar, M. Limlili, A.Mert ile temasa geçerler. Ne yerler ne içerler ne konuşurlar bilinmez ama maçtan sonra Menemenspor İzmir Amotör Liği Şampiyonu olurken, Foçaspor da 14 çift ayakkabı ve bir de yeni meşin top ile Foça’ya döner.

Yokluk ve çaresizlik olsa gerek Foçaspor forma yaptıramadığı yıllarda Karşıyakaspor’dan aldığı forma ile maçlara çıkardı. O bakımdandır ki Foçaspor’un da forma renkleri Karşıyakaspor’un gibi kırmızı – yeşildi. Karşıyakaspor’dan uzun yıllardan beri forma alınmamasına rağmen alışkanlıktan veya benimsenmekten dolayı olsa gerek Foçaspor’un forma renkleri kırmızı – yeşil olarak devam etmektedir.

1960’ların sonu, 70’lerin başlarında Şerif Beytorun, İbrahim Elko, Mehmet Yarba, Sadettin Akcakoca, Salih Eser, Figo Fikret, Hüsnü Çelik, Hüseyin Tutar, Sadi Eser, Orhun Mert ve Tayfur Merul’dan oluşan kadronun aslında güzel maçlar oynamasına, başarılı olmasına karşın, takımda top koşturan Foçalı gençlerin pek çoğu Fransız Tatil Köyü’nde çalışıyorlardı. Takımda top koşturan oyuncuların önemli bir bölümü Club Med kapanınca İsviçre’ye kış sporlarının yapıldığı şehirlerdeki diğer Club Med’lerde çalıştırılmak üzere İsviçre’ye gidiyorlardı. Geçim derdi veya iş kaygıları nedeniyle ortaya çıkan sebeplerden dolayı, takım ilgisizlikten 1972 yılında kapandı. Bir sonraki Foçaspor takımı onbeş yıl aradan sonra 1987 yılında yeniden kuruldu.

Kaynak: Bu yazıda verilen bilgiler Süleyman Ege, Nalan Karaca ve Hüseyin Tutar ile yapılan sohbetlerden edinilmiştir.

1935’ler Foça İdman Yurdu binası

Foça 50’li yıllar

71 Foçaspor Tatil Köyü maçı öncesi