Sebahattin Karaca

 

O da kendisine:

-Evet, programımızda zaten Foça da var, der.

-Ben de buna çok sevindim, der devam eder Akif Bey:

-O halde lütfen Foça’ya vardığınızda, Değirmenlikler’den (Eski Foça yolundan Foça’ya giriş noktası) Foça’yı bir seyredin. Sonra Foça’yı bir gezin, dolaşın. Eminim ki çok beğeneceksiniz.

Düşünün bir kere! O zaman Foça’da sadece 2 katlı taş evler var.

Zeki Bey:

– Ben zaten düşünüyordum; ama sen madem tavsiye ediyorsun, Foça’nın üzerinde daha ağırlıklı duracağım.” der.

Daha sonra Zeki Beyin kahveyi çok sevdiğini öğrenirler. Öyle ki arabasında kahve, cezve, kanela taşırmış. Foça’ya geldiğinde gerçekten Değirmenlik tepesinde durmuş ve dediği gibi yapmış: Kahvesini içerek Foça’yı seyretmiş.

Belediye Başkanı Selçuk Dirim hasta olduğu için heyeti, başkan vekili Osman Mert, Foça eşrafından Aycan Dirim ve Reha Midilli karşılamış ve onlara Foça’yı gezdirmişler. Heyeti köy yapılabilecek arazilere götürmüşler. Heyet, tatil köyünün yapıldığı alanı beğenmiş. Bunun üzerine Reha Bey öne çıkarak “Bu bölgede benim de arazilerim var, köy için feda eder, bedelsiz olarak vermeyi taahhüt ederim.” demiş. Başkan vekili Osman Mert ise “Biz de belediyeye ait mülkleri bilabedel emekli sandığına tatil köyü yapma amaçlı bağışlarız.” diyerek söz vermiş.

 

 

O arada belediyeye, heyetin Foça’da yemek yiyeceği haberi gelir; ama o yıllarda sadece Büyük Deniz çarşısı var ve çarşıda iki tane lokanta var. Aşçı Muhittin’in ve aşçı Mustafa’nın lokantaları bunlar. Ancak onlar da heyeti ağırlayacak durumda değil. Bu nedenle bu heyet buralara getirilmez diye düşünmüş herkes. Bunun üzerine Nadire Sanlı Hanımın çeyizinin açılmasına, çatal – bıçak vesairenin oradan alınmasına; yine Nadire Hanımın evinde yemekler yapılmasına karar verilmiş. Nadire Hanımın evinde pişen yemekler, servis tabakları, çatal, bıçak, kaşıklarla birlikte şimdiki taksi durağının olduğu yerde bulunan ve belediye hizmetlerinin verildiği, 1800’lü yıllarda yapılmış iki katlı eski taş binanın altındaki şehir kulübüne getirilmiş. (Bu taş bina da diğerleri gibi 1980’li yılların ortalarında belediyece yıktırılmıştır.)

Misafirler burada ağırlanıp memnun edildikten sonra uğurlanmışlar. Daha sonra tatil köyünün Foça’da yapılması kararının alındığı öğrenilmiş. Arkasından Belediye Başkanı Selçuk Dirim ve daha sonra belediye başkanı olan Hasan Onay zamanında birçok kez mülk sahiplerini, mülkiyet sorunlarını halletmek için Ankara’ya uçakla davet etmişler ve Ankara Palas’ta ağırlamışlar. Bu arada şimdiki tatil köyünün olduğu alan beğenilmiş. Bu alanın içerisinde belediyeye ait arsalar da var; heyet sadece bu arsayı değil, arsaların karşısında yine mülkiyeti belediyeye ait olan adayı da istemiş.

– Bu adayı bize vermezseniz günün birinde rakip bir şirket gelir adayı alır. Biz bu alanda işletmecilik yaparken beklenmedik sıkıntılar yaşayabiliriz, demişler.

Bunun üzerine Belediye Başkanı Raşit Dirim’e vekalet eden Başkan Yardımcısı Osman Mert’in şakayla karışık:

– Veririz; ama karşılığında 50 bin lira alırız, demesi üzerine heyet başkanı Zeki Bey, Belediye Başkan Vekili Osman Mert’e:

-Tamam başkan, tamam veririz; ama karşılığında adanın ve bu bölgedeki belediyeye ait olan tüm parsellerin tapularını alırız, der. (Sözü edilen ada 2200 metre karelik bir yer.)

-Biz size 50 bin TL verelim; ama parsellerin tamamını bu paranın içerisine dahil edelim.” demiş.

Karşılıklı görüşmeler doğrultusunda 50 bin TL karşılığında ada ve tatil köyü içerisinde kalan mülkler emekli sandığı mülkiyetine geçmiş.

Belediye, parselleri emekli sandığına devrettikten sonra, dünyanın ilk tatil köylerinin kurucuları olan Gilbert Trigano ve Gerard Blitz ile temasa geçilmiş, onların önerileri doğrultusunda, Emekli Sandığı’nın kaynakları ile Foça’da Tatil Köyü yapılması fikri, Turizm Bakanlığının da uygun görmesi ve kabul etmesi ile karar altına alındı.

Emekli Sandığı Emek İnşaattan, Tali Bey isminde bir mimar gelmiş. Tali Bey ve arkadaşları, Fransız Tatil Köyü (Club Med) mühendisleri ile birlikte alanda çalışmaya başlamışlar. Hemen hemen tüm planlama Tali Bey (Proje müdürü) yönetiminde gerçekleşmiş ve tatil köyü, büyük merhalelerden sonra inşa edilmiş.

Sonuç itibarı ile 1967 yılında Emekli sandığı tarafından inşaatı tamamlanan Tatil Köyü, beklenildiği gibi, başından beri projenin içinde olan, Club Med’e işletilmek üzere, 35 yıllığına kiraya verilmiştir.

Tatil Köyü diğerlerine hep örnek oldu.

Foça Club Med, kendinden sonra Türkiye’de yapılması planlanan diğer tatil köylerine 35 yıl boyunca kurulum, teknik ve işletmecilik konularında örnek teşkil etti.

Club Med, Foça’ya önceleri ağırlıklı olarak Fransızlar’ı getirdi. Bu sayede çok ciddi bir kültür alış verişi başladı. İlerleyen yıllarda dünya turizm rekabeti içerisinde Club Med, başka ülkelere de açıldı. Bu sayede Foça’ya orta Avrupa’nın pek çok ülkesinden turist geldi.

Tatil köyü Foçalı gençlere iş ve aş imkanı verdi.

Foçalı gençler herhangi bir turizm okuluna gitmeden, Club Med’in kurucularından Gilbert Trigano’nun “Club Med’de Nezaket başlı başına bir meslektir. Bu, işten daha fazlasıdır, bir hayat tarzı ve tercihtir.’’ sözleri ışığında davranış ve mesleki hususlarda kendilerini yetiştirdiler. Dünyanın her yerinde ve her türlü turistik işletmede çalışabilecek kıvama geldiler, kalifiye eleman veya yönetici oldular.

Club Med, işletme sırasında Foçalı gençlere okul gibi eğitim vermiş, dil öğrenmelerini sağlamış, vizyonlarının gelişimine katkıda bulunmuştur.

Foçalının hakkı

Türkiye’de turizm yokken, tatil köyü sayesinde Foça’da vardı dedirtti. Tatil köyü yapılırken, emeği ve hakkı geçen, teşvik olsun diye arsasını, tarlasını çok ucuza veren veya bağışlayan herkese, Foça halkı minnettardır ve minnettar olmalıdır. Ben bir turizmci olarak, ömür boyu minnettar olacağım. Çünkü cumhuriyet döneminde, tatil köyü, Foça’ya en çok katma değer sağlayan kuruluşların başında gelir.

Acı son

Bu gün atıl ve berbat durumda olan tatil köyü, yürek yakmaktadır. Yatırım sırasında, onca emeği geçen ve onca özveride bulunan Foçalıların kemikleri sızlamaktadır.

Şimdi, bu atıl tesis üzerinde, devletten daha çok Foçalının hakkı vardır. Bu bağlamda her ne olacaksa olsun, yeter ki Foçalıların rızası olmadan olmasın.

Her kim ki, tatil köyünün bu duruma düşmesi için bir fiske taşı koyduysa, büyük ayıp etmiştir.

Bu ayıbın hesabını suçlulardan tarih bir gün soracaktır. Bundan eminim.

 

 

Türkiye’ye neden rezervasyon yok?

Avrupalı; (son dakika satışları hariç) 2016 otel bağlantılarını çoktan yaptı; ama Türkiye’ye yapmadı.

Çünkü yaşanan olumsuzların yanı sıra, Avrupalı seyahat acenteleri, Türkiye’de tatil yapmak isteyen müşterilerine; “Türkiye bu yıl riskli görünüyor. İsterseniz 50 Euro daha fazla ödeyin, rezervasyonunuzu esnek yapalım.” diyor. Bu, şu anlama geliyor: “Türkiye riskli, gitmeyin… Ama ısrar ediyorsanız Türkiye’den size bir yer ayıralım. Arzu ettiğiniz zaman rezervasyonunuzu yakmadan, başka bir Avrupa ülkesine kaydırırız.” Bu şekilde, Türkiye’ye gelmeye istekli olduğu halde, farklı ülkelere yönlendirilen turistlerin sayısı milyonu aştı. Hal böyle olunca Türkiye’ye gelmeye niyetli ve istekli bir Avrupalının kafası karışmaktadır. Kafasında tereddüt oluşan turist, açık bir biçimde güvenli ve huzurlu bulduğu başka bir ülkeye gitmeyi tercih eder.

Foça turizmi yara alacak

2016 turizm sezonunun zor geçeceği hakkında yazımı yazarken, otuz beş yıldır içinde yaşadığım ve turizm işletmeciliği yaptığım Foça’yı, kötü gidişatın etkilemeyeceğini düşünüyordum. Ancak, bu günlerde gelen rezervasyonların azlığı dikkatimi çekti. Her yıl mart ayı ortalarına kadar, Avrupa ülkelerinden gelen rezervasyonlarla belli bir yoğunluk yaşardık. Bu yıl bunu yaşamıyoruz. Aksine, bu yıl % 50’den fazla bir azalma olduğunu gördüm. Durumun sezon sonuna kadar da değişmeyeceğini düşünüyorum.

Esasında Foça’ya uzun yıllardan beri, yerli ve yabancı olmak üzere, Foça tutkunu, Foça aşığı insanlar gelmekteydi. Bunu çıplak gözle ve kayıtlardan görüyorduk. Ama özdü, ama azdı… Fakat Foça sevdalısı, Foça tutkunu insanlar her yıl Foça’yı tercih ediyorlardı. Dünyanın her tarafına gitmeye durumu müsait olan insanlar, ısrarla her yıl aynı dönemlerde Foça’ya gelip tatilini yapıyorlardı. Bir sonraki yıl için ise; çoğu, daha Foça’dan ayrılırken odalarını ayırtıp dönüyorlardı. Geçen yıl da böyle oldu. Ancak, yerini bir yıl önceden ayıran insanların pek çoğu, malum nedenle 2016 yaz rezervasyonunu iptal etti. Bunun dışında başta Antalya olmak üzere, diğer turizm merkezleri, Rusya ve bazı Avrupa ülkeleri ile kontrat imzalamış, hatırı sayılır yüzlerce otel % 50 – 55’e varan indirimlerle iç piyasaya yönlenince, Foça tutkunlarının bir bölümü de, bu durumdan istifade edecekler ve bu yıl onlar da tercihlerini ucuz ve taksitli tatil için kullanmayı düşünecek ve güneye gideceklerdir.

Bu durumda 2016 yazında tez düşünüp, sıkı bir önlem almazsak, Foça turizmi maalesef olumsuz etkilenecektir.

UMARIM BEN YANILIRIM.

 

Toplantılar yapılır. Olabilecekler üzerine görüşler – fikirler – tecrübeler aktarılır. Turizm sezonunun nerede nasıl geçtiği ve bir yıl sonra nerede nasıl olacağı ile birlikte Türkiye’nin turizm konusunda rakip ülkelerle nasıl baş edebileceği üzerine konular masaya yatırılır. Birlikte günübirlik turlar düzenlenir. Ören yerlerine gidilir. Yenilir içilir her şeye doyulur da, sohbetlere doyulmaz. Türkiye içinden gelenler olduğu gibi İngiltere, Almanya, Fransa, Amerika ve hatta Avusturalya’dan bile katılan olur. Bazen bu toplantıların yer ve otel seçimiyle ilgili beklenmedik sürprizlerle de karşılaşıyoruz. Son 30 yıl boyunca bu toplantılardan 3 tanesi Bodrum’da yapılmıştı. Ancak son defa toplantı yaptığımız otel bize 2-3 gün adeta kabus yaşattı.

5 yıldızlı olmakla beraber tesis ve işletmecilik bakımından 3 yıldız ayarında bile değildi. Temizlik, tertip, düzen, yerleşim, klima, teknik, internet, televizyon… Banyolarda da her türlü eksik olduğu gibi, kahvaltı büfesinden yemeğine kadar zevkli, lezzetli değildi. Memnun edici hiçbir yanı yoktu. Yönetimimizle anlaşma yapılırken verilen sözlerin çoğu tutulmamıştı. Otelin çevresinden gelen trafik ve motor gürültüleri cabasıydı. Turist mevsiminin çok yoğun olmadığı kasım ayında bile Bodrum sokakları, caddeleri meydanları temizlikten nasibini almamıştı. Yazlıkçılar evlerine dönmüş nüfus azalmıştı; ama trafik buna rağmen bıktırıcıydı. Fiyatlar olması gerekenin çok üstündeydi. Ayrıca Bodrum içinde küçük gruplar halinde yürümek mümkün değildi. Kısaca çoğumuz bu defa hem otelden hem de Bodrum’un genel durumdan memnun kalamamıştık.

Yönetim kurulumuzun ikinci gün sunduğu seçeneklerden bir tanesi günübirlik Kos Adası gezisi oldu. Oraya da ancak pasaportu ve vizesi olanlar gidebiliyordu. Şükür benim pasaportum ve vizem hazırdı. Sabah saat 9.00 suları Bodrum Limanı’ndan hareket eden gemimizle – yolculuk süresi 20 dakika olarak bildirilse de -Kos’a 40 dakikada ulaştık. Gümrükten çıktıktan sonra gördüğüm Türk ve korunmuş Türk eserleri karşısında gözlerime inanamadım. Türk kalesi, kale içindeki cami, kent merkezindeki diğer camiler, hamamlar gayet güzel bakımlı ve korunmuş durumdaydı.

 

     Bodrum’un en güzel yanı Kos’a kaçışı

Arkadaşlarımla bir müddet beraber olup bir kafede keyifli bir sohbetten sonra kendilerinden ayrıldım ve tek başıma kentin sokaklarını, caddelerini, ören yerlerini, antik şehir kalıntılarını, kafelerini, restoranlarını, otellerini bir turizmci gözüyle izlemek için tüm gün yürüdüm. Açıkça itiraf edeyim ki gördüğüm şeyler beni şaşırtıyordu. Mesela kale kenarındaki 700 yıllık kağucuk ağacı yana doğru yere paralel 20 metre uzanmıştı bir ağacın gövdesinde bu ağaç 1760 yılında dikilmiştir diye yazıyordu. Binaları, mimarisi, bahçeleri, yeşil alanları, caddeleri, sokakları, meydanları birbiriyle uyumluydu. Renklerin birbiriyle uyumluluğu, insanın içini ferahlatıyordu.

Yarım asırlık bir turizmci olarak orada içimden şu sözleri geçirdim: Koslular turizmi benimsemişler, önemini anlamışlar, işlerini severek yapmayı öğrenmişler, bilimsel yaklaşımla, garsonundan esnafına, tüccarından patronuna kadar tatlı dilli güler yüzlü olmanın faydasının farkına varmışlar. Bu ve belki de almış oldukları eğitim görgü ve kültür sonucunda doğaya, tarihe, kültüre, insana saygılı olmanın farkındalığını yakalamışlar. Bugün edindiğim tecrübelerimle akşam Bodrum’a dönüş yolunda kendi kendime üzülerek şöyle dedim; Bodrum’un en güzel yanı galiba Kos’a kaçışıdır.

 

Midilli adası beş asırdan fazla Osmanlı topraklarına ait olduğundan; Assos ve Bademli’ye çok yakın bulunduğundan, bazıları Midilli Adası ile kendi arasında duygusal bir zilliyet bağı kurar. Aslına bakarsanız aynı şekilde ben de her defasında Midilli’ye giderken hafiften bir zilliyet bağı kurarım. Şimdi adaya yaptığım gezilerimin bende bıraktığı izlenimleri yazmak istiyorum.

 

     Karşılıklı Seferler

Türkiye’den Midilli’ye – Midilli’den Türkiye’ye her gün düzenli vapur seferleri vardır. Ayvalık’tan sabah 09.00’da, Midilli’den Akşam 18.00’de Turyol ya da Jale vapurları kalkar. Jale’nin araçla seyahat etmek isteyenler için arabalı  vapur seferleri de var. Geçen yıl yazın en yoğun zamanında gitmiştim. Bu yıl  eylül ayının sonunda gittim. Daha önceki yıllarda farklı aralıklarla birkaç defa daha gitmiştim. Okuduğum tarih kitaplarından ve yarım asırdır turizm sektörü içerisinde bulunmamdan olsa gerek, Midilli Adası her defasında bende özel bir merak uyandırır. Bu bakımdan Ayvalık’tan vapura bindiğim andan itibaren içimi huzur, mutluluk, biraz da heyecan kaplar. Yolculuk hava durumuna göre bir buçuk iki saat sürer. Bu defa da öyle oldu. Bir buçuk saatlik yolculuktan sonra vapurumuz Midilli limanına yanaşırken keyifli bir güzergah üzerinde gezi planı yaptım.

Adayı bundan önceki ziyaretimde doğusundan kıyıyı takip ederek Thermi üzerinden kuzeye doğru gezip dolaşmıştım. Adanın doğu kıyısında çok sayıda irili ufaklı, birbirinden temiz, güzel, sakin koy ve plajlar var. Bölgede en çok Ksambelia Plajını (Xampelia-N.Kydonion) beğenmiştim. Denizin içinde 100-150 metre yürümek mümkün, devasa bir havuz gibi. Dibi temiz, ince kum olan bu koy, sığ denizi sevenler için mükemmel bir yer. Yüzerken, deniz içinde yürürken bacaklarımın arasında küçük küçük balıklar dolaşıyordu. Koyda bulunan Art Restaurant’ın yemekleri ve fiyatları memnun ediciydi. Burada her defasında yarım gün kaldıktan sonra Mandamadhos, Kapi, Vafilos kasabalarını geze dolaşa Molivos’a ulaşmıştım.

Öncekilerin aksine bu sefer Midilli şehrinde konaklamak istemedim. Gezilip görülecek tarihi kentlerin içinde en tanınmış olan Molivos’un yakınlarındaki Petra’da kalmayı, orada yorgunluk atmayı, dinlenmeyi, diğer yandan gezilip görülecek yerler arasında bulunan Agiasos, Polimari gibi yerlere gitmeyi, son günü de Midilli şehrinde geçirmeyi istedim.

Liman kapısından giriş işlemlerini tamamladıktan sonra, adını Yunanistan’ın orta kesiminden gelerek, Başkent Kyme (Aliağa)’nin yanı sıra 10 kent ile birlikte Foça’yı kuran Aolisler’den alan, Aeolian Sun Rent a Car’dan  kiraladığım bir araçla adanın iç kesimlerine doğru  kıvrım kıvrım ince yollarına vurdum kendimi.

İlk durağım Ghera Körfezi kıyısında bulunan Therma oldu. Körfeze nazır ve daha ziyade bizdeki gibi erkeklerin ziyaret ettiği kahvehanede, bir fincan “Greek kahve” ısmarladım kendime. Söylemeden edemeyeceğim, bizim Türk kahvesinin aynısı, sadece adı değişik. Sade, az şekerli, orta diye Türkçe olarak soruyorlar hem de. Bu durumla adanın her yerinde karşılaşılıyor. Kahvemi içerken Kalimera-Kalismera’dan başlayarak kimi zaman İngilizce kimi zaman Almanca, sıcakkanlı kasaba sakinleri ile konuşurken, ortak noktalara değindiğimiz ve keyif aldığımız gözden kaçmıyor. Sohbetin güzel, zamanın dar olduğunun farkına vararak komşulardan izin isteyip yeniden yola koyuldum. Bir sonraki hedefim Kalloni üzerinde Petra’ydı. Kalloni’de arabamı bir otoparka bıraktım. Ufak tefek ihtiyaçlarımı almak için kasabada küçük bir tur yaptım. Yunanistan’da hüküm süren ekonomik krize rağmen insanlar yaşam ile bağlarını hiç koparmamışlar. Yüzleri gülmekte, birbirleriyle şakalaşmakta, birbirlerine takılarak espriler yaparak hayattan keyif almaya devam etmekteler. Orta boy bir markete girdiğinizde Avrupa Birliği Almanya’sı ve Fransa’sı ile ilgisi olan raf düzeni ile karşılaşmadım. Daha ziyade bizdeki alışık olduğumuz bakkalları andırıyordu. Market sahibi her müşterisi ile tek tek ilgilenerek bizdeki bakkallar gibi davranıyordu. Özellikle öğleden sonraki saatlerde dükkanların pek çoğu kapatmıştı. Dinleniyorlardı. Yoluma devam etmek için tekrar arabaya döndüm. Parktan çıkarken sağıma soluma baktım, ücret ödemek için kimse yoktu. Midilli’de, Therma’da gördüklerimi burada da gördüm: Otoparklar düzenli olmakla beraber ücretsizdi.

Asıl bundan sonra başlamıştı ince ve kıvrım kıvrım yollar. Her taraf alabildiğince zeytin ağacı ile donanmıştı. Çok meyilli arazilere erinmeden, yorulmadan, her bir ağaç için taştan istinat duvarları ve terasları yaparak zeytin ağacı diktiklerini görmek eski insanların ne kadar çalışkan olduğunun bir göstergesiydi. Ayrıca zeytin yere düşmesin, toprakla temas etmesin diye ağaçtan ağaca ağlar bağlanmıştı. Her bir görüş açısındaki manzara doyulamayacak güzellikteydi. Araba kullanırken bu güzellikleri, bakımlı zeytin ağaçlarını seyretmek tehlikeli olduğundan ara sıra arabayı kenara çekip durdum, gözümün görebileceği kadar her yanı seyrettim ve kendi kendime hep şunu düşündüm: Bunca dağı taşı zeytinlik yapabilmek için ne güçlü bir irade, azim ve çaba gerekti?

 

     Petra

     Kıvrım kıvrım yolları geride bırakarak Petra’ya vardım. Petra daha önceki ziyaretlerimde dikkatimi çekmiş bir kasabaydı. Güzel bir doğası, kasabanın bir ucundan diğer ucuna kadar uzanan bir plajı vardı. Bahçesiyle, dokusuyla ve plaja olan yakınlığıyla hoşuma giden bir stüdyoya yerleştim. Stüdyonun sahipleri, gençlik yıllarında Güney Afrika’da çalıştıktan sonra kazandıkları parayla 1980 yılında açtıkları bu mekanı o tarihten bu güne kadar işleten Helen ve Evripidis çiftiydi. Yaşları şimdi her ikisinin de 70’i geçse de son derece bakımlı, nazik, kibar ve tatlı dilli insanlardı. İşlerini severek yaptıkları daha konuştukları ilk cümleden anlaşılıyordu.

Henüz odama bile yerleşmemiştim ki farkında olmadan kahve eşliğinde bir muhabbete daldık. Güney Afrika’dan geldikleri için ana dilleri gibi İngilizce biliyorlardı. 90’lı yılların ortalarına kadar restoranlarındaki mezeleri tatmak, pişirdikleri yemekleri yemek için Selanik’ten helikopterle tanınmış insanların geldiklerini söyleyen, bir zamanlar çok meşhur olduğunu anlatmaya çalışan Helen, yaz aylarında Petra’da stüdyo açıp işlettiğini, kış aylarında Atina’da yaşayan öğretmen kızına yakın olmak için Atina’ya taşındığını anlatırken, benim nereden geldiğimi, ne yaptığımı da öğrendiğinden oturduğu yerden Kosta adında birisini aradı ve gelmesini istedi. Birkaç dakika sonra komşusu Kosta masamızdaydı. Çocukluğunu İstanbul’da geçiren, ilkokulu İstanbul’da bitiren Kosta anadili gibi Türkçe biliyordu.

 

     Molivos (Mithimna)

Sohbet gittikçe koyulaşıyordu; ama benim gönlüm bugün Molivos’a varmaktan yanaydı. Akşamı Molivos’da karşılamak istiyordum. Nitekim sohbete yarın sabah kahvaltıda devam etmek üzere izin isteyerek masadan ayrıldım. 20-25 dakika sonra Molivos’a vardım. Molivos sanki beni özel olarak karşılıyordu. İnsan bir yeri sevince galiba böyle hissediyor. Kentin girişindeki otoparklardan birisine park ettim. Mevsimle bağlantılı olarak otoparklar tıklım tıklım değildi; ama yine de bol miktarda otobüs ve binek araç vardı. Deniz kıyısından limandaki restoranlara kadar yürüdüm. Restoranlar akşam yemeği için harıl harıl hazırlık yapıyorlardı. Garsonlar nazik bir biçimde selamlıyorlar, tebessüm ediyorlar; ama çığırtkanlık yaparak kolumdan çekmiyor, önümü kesmiyorlardı.

Limanı dolaştıktan sonra hediyelik eşya satan küçük bir dükkana girdim, torunlarıma bir iki küçük hediye aldım ve kendisine limanın dışında güzel bir restoranın olup olmadığını sordum. Satıcı bana “Asıl Molivos şu ince yoldan yukarı doğru çıktığınızda antik kalenin eteklerindeki Molivos’tur.” diye dik ve dar bir yol gösterdi. Gösterdiği yolda yürüdükçe gördüklerim bana Molivos’u bir kere daha sevdirdi. Onlarca küçük hediyelik dükkanları, restoranlar, şık ve zarif kafeler, davetkar vitrinler, ziyaretçileri para harcamaya zorluyordu. Bu arada gözüme Türkçe yazılmış “Hamam Restaurant” ilişti. Muhteşem tavan ve duvar dekoru vardı. Temizdi. İçeri girdim, beğendim, orada yemek yemeye karar verdim. Sonradan adının Mary olduğunu öğrendiğim sahibi yanıma geldi ve beni restoranın terasına götürdü. Terastan  Molivos’u seyrettiğimde bir an kendimi uçakta hissettim. Bu manzarada insanın en çok sevdiğine “keşke sen de burada olaydın.” diyesi ve ona şiir yazası  geliyor. Mary de Türkçe biliyordu. Mönüsünde Türkçe de vardı. Yaptığı yemeklerle beni bir güzel ağırladı arkasından ikram ettiği Greek kahveyle belleğime Hamam Restaurant’ı kazımayı başardı. Yemekten sonra Mary’yle vedalaşıp şehri içime sindire sindire dolaştım. Molivos’un  Asos ve Şirince’nin tüm özelliklerini taşıdığını söyleyebilirim. Kenti dolaşırken içimden tüm sevdiklerimin burayı görmesini diledim.

Geç vakit otelime döndüm. Rahat bir uykudan sonra sabah kalktım, kahvaltı için restorana indim ve yine güzel bir sürprizle karşılaştım: Helen bildik kahvaltının dışında olağanüstü bir sofra hazırlamıştı. Biraz sonra dün akşam tanıdığım Kosta da geldi. Turizmden ticarete, ticaretten siyasete ve ekonomiye bir koyu muhabbettir başladı. Sohbet, iki saat sürdü; ama bize iki dakika gibi geldi. Yolcu yolunda gerek, atasözüyle izin isteyerek kalktım ve yeniden ince, kıvrımlı yollara düştüm.

 

     Agiasos

Yollarda fazla zaman geçirmeden soluğu Agiasos’ta aldım. Agiassos, tarif edilemeyecek güzel bir doğanın ortasında dağların arasında kurulmuş tarihi bir şehir. Dik ve daracık sokakları, iki üç katlı tarih kokan bir birinden güzel taş evleri, tarihi kütüphanesi, köy meydanı, eşine ender rastlanan güzellikteki Ayios Therapondas Kilisesi ve ağaç oymacılığının çok meşhur olduğu bir kasaba. Midilli Adası’nda görülecek en güzel üç beş çekim noktasından birisi Agiasos. Her gidişimde ayrı keyif aldığım bir kasaba.

 

     Polimari

Adanın güney kıyısındaki Polimari, tıpkı Agiasos gibi çok eski ve ünlü bir kasaba. Deniz kıyısındaki bu kasabanın  plajları, dar ve dik sokakları, yamaçlara kurulu şehir mimarisi, korunmuş kent tarihi dokusu da gerçekten görmeye değer. Gezilecek görülecek güzide kasabalardan birisi. 500-600 yıllık çınar ağaçları şehre ayrı bir güzellik katmakta. Ayrıca yemekleri, özellikle de meze ve deniz ürünleri ile bir adım önde olan Polimari, Midilli turu yaparken, görülecek önemli yerlerden biri. Polimari’yi yaşamak için en az bir güne ihtiyaç var.

 

     Midilli (Mytilene) 

Adanın başkenti ve Antik Çağ’dan günümüze kadar her zaman önemli olagelen Midilli, Yunanistan’ın en güzel şehirleri arasında yer almakta. Orta Çağ’da Akdeniz’de şap madeni ticareti ile uğraşan Gattosilio (Gatelluzi) ailesinin yaptırdığı Agios Therapontas Kilisesi’nin kubbesi, şehre başlı başına bir güzellik katıyor.

Limandaki “Özgürlük Heykeli” şehrin amblemidir. Gece dahil, günün her saatinde liman civarında ve meydanlarında, mekanlarında (siesta saatleri hariç) hayat canlı ve diridir. Birbirinden şık gösterişli mekanlarda uygun fiyatlar ile yemek, içmek, eğlenmek imkanı sunan şehrin arka caddelerinde, ara sokaklardaki dükkanlarda her şeyi bulmak mümkündür. Deniz kıyısındaki mekanların güzelliği kadar arka sokaklardaki tarihi dokunun da mutlaka görülmesi gerekir. Hele hava alanı güzergahındaki bahçeli tarihi binalar şehre görülesi bir değer sağlar.

En önemli unsurlardan biri de kentte pek çok yapıda hâlâ Osmanlı izlerinin bulunmasıdır.

 

 

Genel sorun iletişim

Turizm Haftası nedeniyle Foça esnaflarından oluşmuş bir gurup, turizm haftasını kutlamak ve ufak tefek fikir alışverişi yapmak için Jandarma Komando Okulu’nun gazinosunda bir araya geldi. Toplantıyı Garnizon Komutanı Fazlı Paşa ile dönemin Belediye Başkanı Süleyman Ege yürüttü. Toplantıda o günün koşullarında Foça turizminin en önemli sorunlarının başında o gün, “Foça – İzmir arası ulaşım” geliyordu. Günde sadece birkaç kere İzmir’e otobüs vardı. Otobüs sefer sayısının artırılması isteniyordu. Telefon haberleşmesi manuel santral aracılığıyla yapıldığından manuel santral kapasitesinin artırılması da önemli bir gündem maddesiydi. Teline kuş konduğunda, yağmur yağdığında, rüzgar çıktığında birbirine ekli elektrik tellerinin değiştirilmesinin gereğine inanılıyordu ve yönetimden, bunların iyileştirilmesi isteniyordu. Kuzeyde en son bina Yeşiltepe’de, güneyde ise bugünkü otobüs garajının orada idi. Foça’nın çöpü, üstü açık römork ile çekiliyordu. Bu arada başka turizm merkezlerinde, hidrolik sistemli üzeri kapalı araçlar, çöp toplama işinde devreye girmişti. Foçalı esnaf da traktörden çöp aracına geçmek istiyordu.

Bugünkü Bedesten’in bulunduğu alanda Rumlardan geriye kalan üzeri açık hangarlar vardı. Belediye bu hangarlara sonbahara doğru kömür yığar ve oradan evlere dağıtımını yapardı. Tabi bu süre zarfında kömür tozu tüm kente yayılırdı. Açık kömürlerin acaba torbalarda taşınıp taşınmamasının mümkün olup olmadığı tartışılırdı.

Bugünkü “Turizm Haftası” panel konuları

O yılların Turizm Haftası toplantılarından bugünlere gelindiğinde; Turizm Haftalarında başta Dokuz Eylül Üniversitesi, Foça Reha Midilli Turizm Fakültesi ve Foça Belediyesi olmak üzere Foça’da Türkiye, İzmir, Foça turizmi hakkında bilimsel toplantıların ve panellerin 6.’sı 20 Nisan 2016 tarihinde Foça Belediyesi Reha Midilli Kültür Merkezi’nde gerçekleştirildi.

40. Turizm Haftası etkinlikleri kapsamında düzenlenen “Türkiye, İzmir ve Foça Turizmi” başlıklı paneli Prof. Dr. Alp Timur yönetti. Panelist olarak da ETİK Başkan Yardımcısı Şinasi Akçay, ETİK İcra Kurulu Bşk. Yard. Öğr. Gör. Avukat İlker Ünsever, TÜRSAB Ege Bölgesel Yürütme Kurulu Başkanı Ali Hepşen, İzmir Turist Rehberleri Odası Başkanı Nihat Nebil Altınel katıldı. Panelin konusu “Kriz, Etkileri ve Çözüm Önerileri”ydi. Yani burada 1982’deki toplantıda olduğu gibi ulaşım, haberleşme, elektrik, su, çöp toplama yöntemi, alt yapı ile ilgili sorunlar görüşülmedi; onların yerine, turizmde uluslararası rekabet içinde ülkemizin yeri, ülke içinde ve komşularda gerçekleşen krizlerin, savaşların Türk turizmine verdiği zararların büyüklüğü ve telafisi için nelerin yapılması gerektiği tartışıldı.

Açıkça söylemem gerekir ki Türkiye turizminde olduğu gibi Foça turizminin de konu başlıkları değişmiş, içeriği daha bilimselleşmiştir. İşin bu tarafında geride bıraktığımız 34 yılda bu tür değişiklikler yaşandı.

Foça festivalleri

Foça festivallerinde de maalesef çoğu zaman olumsuz yönde değişiklikler yapılmıştır. Mesela Foça; turizm pilot bölgesi olduğu 1960’lı yılların ortalarından, Türkiye’nin ilk tatil köyü olan Clup Med’in 1967 yılında açılmasından bugüne kadar, markalaşmış bir festival yaratamamıştır. İlk festivalden son festivale kadar değişen belediye başkanları ile birlikte, Foça’da yapılan festivallerin hem adı hem de içeriği değişmiştir. Ağırlıklı olarak başına da “uluslararası” denilmiştir.

İsim ve içerik değişmez

Antalya’da ilk düzenlendiği yıldan bugüne kadar Altın Portakal, Adana’da Altın Koza, İstanbul’da Caz Festivalleri hiçbir zaman isim ve içerik değişikliğine uğramamıştır. Aynı durum Alaçatı’da görülmektedir. Alaçatı Ot Festivali, Alaçatı ile öylesine özdeşleşmiştir ki bundan sonra gelecek olan hiçbir belediye başkanının ya da belediye yönetiminin Alaçatı Ot Festivali’nin adını ve içeriğini değiştirmeleri söz konusu olamaz.

Bir turistik şehir için imaj bir kere yaratılır. Bunun üzerinden kent tanıtılır. Her yıl festivalin adı ve içeriği değiştiğinde ortada kent imajı diye bir şey kalmaz. Buna benzer bir durum, Foça ambleminin yapılmasında da gerçekleşmiştir. Ödüllü yarışma ile yaptırılan Foça amblemi nasıl ki her belediye başkanlığınca kullanıldıysa ve kullanılan amblem, Foça için nasıl bir imaj yarattıysa, aynı yöntemle festivaller de Foça için bir imaj yaratmalıydı. Maalesef bu olmadı. Pek çok belediye başkanı kendisinin birinci uluslararası X festivalini yapmaya çalıştı. Sonuç olarak Foça festivalleri imajdan yoksun kaldı. Dolayısıyla Foça’ya gereği kadar katkı sağlayamadı.

 

Şap, taşların eritilmesi ve işlenmesinden sonra elde edilen saf kalium-aluminum sulfattır. Bir nevi tuzdur. Şap üretimi uzun soluklu zor bir süreçtir. Ocaklardan çıkarılan taşlar, yüksek dereceli ateşte, toprak fırınlarda eritilir. Kanallardan geçirilerek, taş duvardan yapılmış havuzlara aktarılır. Kanallardan akıtıldığı sırada soğuk su karıştırılır. Havuzlarda buharlaşmaya bırakılır. Buharlaşma tamamlandıktan sonra, geriye kalan pelteleşmiş madde; ılık su ilavesi ile kalium-aluminum sulfata dönüştürülür. Bu malzeme kristalleşinceye kadar bir daha kaynatılır. Arkasından iki defa kaynatıldıktan sonra önce demir oksit çamuru, sonra şapa dönüştürülür.

Antik Dönemde Mor

 

(SUR kenti, günümüzde Lübnan olarak bilinen eski Fenike’nin başlıca limanıydı. Mor ya da erguvan renkli kumaş ticaretiyle ünlüydü.  Roma İmparatorluğunda Sur kentiyle bağlantısı nedeniyle bu canlı renk  “Sur firfiri “ olarak bilinirdi.

Mor renk, yüksek fiyatı nedeniyle krallığın, onur ve zenginliğin simgesi olmuştu.* Aslında eski Roma’da morun en zarif tonlarında boyanmış kıyafet giymeye cüret eden “halktan” kişiler, imparator fermanıyla vatan haini sayılıyordu.

Geçmişte olduğu gibi bugün de mor boya, deniz salyangozlarının salgıladığı bir sıvıdan, her bir salyangozdan yalnızca bir damla elde edilir. Bu amaçla Surlular, Akdeniz sahilleri boyunca sık sık görülen brandaris ve trunculus cinsi dikenli salyangozları kullanırlardı. Salyangozların toplandığı bölgeye göre, morun farklı tonları elde edilebiliyordu. 2019 Watch Tower Bible and Tract Society of PA  ALINTIDIR)

Foça Moru

Orta Çağa gelindiğinde,  Mor rengin yapımında Şap madeni de kullanılmaya başlandı.  Yunanistan’da, Suriye’de,  Mısır’da  üretilen şap madeni ile yapılan “Mor” renklerdirmeler  görülüyordu.  Fakat buralarda ki şap madeniyle elde edilen mor renk özellikle kumaşlarda , Güneşten çabuk soluyor,  yıkamalarda  renk atıyor, parlaklığını da kayıp ediyordu.

Ancak Foça hudutları dahilinde bulunan  dağdan  (Yeni Foça’da bulunan, şimdiki adı ŞAPHANE DAĞI olan)  çıkartılan ve diğerlerine göre çok daha kaliteli olan, Foça Şapının kullanımı ile  elde edilen  mor ve kırmızıya çalan renk,  hiç bir şeyden olumsuz  etkilenmediğinden, parlaklığını da koruyor olmasından dolayı, Belçika’nın o zamanlar liman kenti olan Brugge’da  ya da Londra’da çok meşhurdu.

Foça  Şapı ile üretilmiş Mor giysiler Avrupalı soyluların tercihi olmuştur. Sadece giysilerse değil başka alanlarda ve süslemelerde de  Mor  vazgeçilmez renk olarak yaygın şekilde kullanılmıştır

 

Cenevizliler iş başında

Foçalılar (Phokaia) 1275 tarihine kadar kendi ürettikleri şapı kendileri kullanıyorlardı. Ancak bu durum Cenevizli Zaccaria kardeşlerin Bizans Kralı Michael VIII. Palaiologos ile sarayda tanışmaları ile değişti.

Bu tanışmadan iki sonuç çıktı.

Bunlardan birincisi Küçük kardeş Benedetto, kralın kız kardeşi ile evlendi.

İkincisi ise Kral ile Zaccaria kardeşler, aralarında bir anlaşma yaptı. Anlaşmaya göre, Sakız adası (Chios) – Foça (Phokaia) ve İzmir’in (Smyrna) idaresi ile ticareti yıllık kira bedeli karşılığında Zaccaria Kardeşlere verilecekti. Öyle de oldu.

Benedetto Sakız adasında Tarlaları temizletti ve çok geniş alanlara sakız ağacı fidanları diktirdi. Ürettiği sakız macunlarını Avrupa pazarlarında sattı. Şap madeni çıkartmak ve işlemek ve ticaretini yapmak için Abi Manuele, ailesi ile Foça’ya yerleşti. Kale duvarlarını onarttı ve sağlamlaştırdı. O andan sonra Foça’da her şey değişti. O yıllarda bomboş olan şimdiki Yeni Foça Şaphane dağı eteklerine 50 işçi istihdam ederek başlattığı şap üretimi ve ticaretinde çok başarılı olan Manuele; kısa sürede çalışan işçi sayısını hızla arttırdı. 1288’de Manuele Zaccaria’nın ölümünden sonra oğlu Tedesio üretimin ve ticaretin başına geçti. Tedesio’da babasının başarılarını devam ettirdi.

Yeni Foça’nın kuruluşu: 1307

Öyle ki 1307 yılına gelindiğinde ocaklarda çalışan / bölgede yaşayan (şimdiki Yeni Foça ) sayısı 3000 kişiye ulaştı. 1307 yılına gelindiğinde Yeni Foça (Foglia Nuova) kuruldu. Foça moru ve dolaysıyla Foça’da üretilen şapa duyulan ilgi, yıllık şap üretiminin 700 tona çıkmasını sağladı. Alanda üretilen şap, kadırgalarla Foça’dan Sakız Adası’na, oradan daha büyük gemilerle Avrupa’ya Öncelikli olarak da tekstil üretiminde başı çeken Belçika (Brugge) ve Londra’ya gidiyordu. Foça moru orta çağda aranılan, kullanılırken tercih edilen bir renk olmuş ünü Avrupa’yı sarmıştı artık.

Bugüne gelindiğinde Foça’nın mor renkle daha sık, daha çok buluşmasını sağlamak, her alanda kullanımını teşvik etmek, bu çerçevede yaygınlaştırmak, yetkili yetkisiz Foça’ya değer veren herkesin görevi olmalı diye düşünüyorum. Foça’nın tarihten gelen “mor” rengine sahip çıkılmalı, her alanda kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.